Hiperkapni

Hiperkapni Nedir?

Hiperkapni veya diğer bir bilinen ismiyle hiperkarbi, kandaki çok fazla karbondioksitten kaynaklanan bir tıbbi durumu karşılamaktadır. Bu durum akciğerlere yeterli oksijenin girmediği ve yeterli karbondioksitin atılamadığı hipoventilasyon (solunum sayısının dakikada 8’ in altına düşmesi) veya düzensiz solunumdan kaynaklanabilir. Bazı akciğer hastalıkları da dahil olmak üzere uyku apnesi veya obezite gibi diğer durumlar da hiperkapniye sebep olabilir.  

Hiperkapnin tıbbi terimi ise arteriyel kan gazı okumalarında 45 mm Hg'nin üzerindeki kısmi karbondioksit (PaCO2) basıncının yükselmesidir. Hiperkapni, solunum gücünün azalmasına bağlı olarak sonunda hipoksemiye (dokuların oksijensiz kalması) neden olabilir. 

Vücut bir yere kadar hiperkapniyi kompanse (tolerans göstermek için farklı mekanizmaların devreye girmesi) etmeye çalışabilir. Bu aşamaya kadar olan hiperkapniye permisif hiperkapni de denir. Aslında bu izin verilebilecek hiperkapnidir ve PaCO2 <80 mmHg, pH >7.20- 7.25'e kadar izin verilebilir.   

Risk faktörleri: Bazı insanlar hiperkapni gelişimi açısından diğerlerine göre daha fazla risk altındadır. Bu risk grupları aşağıda verilmiştir. 

• Duman: Sigara içenler, özellikle aşırı sigara içenler, KOAH, hiperkapni, diğer solunum güçlükleri ve akciğer hastalıkları açısından daha büyük risk altındadır. 
• Astım: Bu rahatsızlık hava yollarının iltihabi reaksiyonlara bağlı olarak daralmasına neden olabileceği için hiperkapni risk faktörüdür.
• Akciğer tahriş edici maddelerle çalışan meslek üyeleri: Kimyasallar, toz, duman veya diğer akciğer tahriş edici maddelerle çalışanlar daha fazla hiperkapni riski altındadır. 
• KOAH: KOAH'a yani kronik obstüriktif akciğer hastalığına sahip olmak, özellikle hastalığın ilerlemiş daha geç bir aşamasında teşhis edilirse hiperkapniye meydana gelme olasılığı artar.  

Hiperkapni Belirtileri Nelerdir?

Hiperkapni meydana geldiğinde belirtiler ve şikayetler genellikle hiperkapninin ne kadar şiddetli olduğuna bağlı olarak değişir. 

Yavaş gelişen hafif ila orta şiddette hiperkapni genellikle aşağıdaki durumlara neden olur:

• Kaygı gelişebilir. Kaygı kişiden kişiye göre değişebilen bir belirtidir. 
• Nefes darlığı meydana gelebilir. Nefes darlığı kişinin nefes aldığının farkında olması olarak da tanımlanır. 
• Diş fırçalama gibi günlük rutin işleri yapamayacak kadar etkili bir tembellik oluşur. 
• Baş ağrısı görülebilir. 
• Geceleri uykunuzu alsanız bile gündüz uykulu olabilirsiniz.  

Akut hiperkapni şunlara neden olabilir:

• Deliryum adı verilen uyku uyanıklık durumunun farkında olamama ve bozukluğu gibi belirtiler görülebilir. 
• Kişiler paranoyaya sahip olabilirler. 
• Ani gelişen hiperkapni depresyona sebep olabilir. 
• Bilinç bulanıklığı ve hastanın kendiniyle birlikte çevreyi tanımaması gibi durumlar görülebilir.  

Şiddetli hiperkapni şunları içerebilir:

• El titremeleri oluşabilir. 
• Ani kısa kas sarsıntıları meydana gelebilir. Tıpta bu miyoklonus olarak da bilinir. 
• Anlık gelen nöbetler olabilir.  

Hiperkapni sonucunda beyindeki bazı yapılarda ödem oluşabilir. Bunun sonucunda aşağıdaki belirtiler görülebilir: 

• Şiddetli ve ani gelişen baş ağrısı
• Mide bulantısı ve bazen kusma
• Çift görme veya bulanık görme gibi görüş problemleri 

Hiperkapni Nedenleri Nelerdir?

Hiperkapninin genellikle en çok görüldüğü durum KOAH’tır. Bununla birlikte KOAH dışında birçok başka nedeni de olabilir.  

Hiperkapninin diğer olası nedenleri:

Uyku apnesi: Uyurken düzgün nefes almanız bu rahatsızlık sebebiyle engellenebilir. Yeteri kadar nefes alıp verememek karbondioksiti arttırırken oksijen alımını da azaltır. Bu kişilerde hiperkapni gelişebilir.  

Obezite: Fazla kilolu veya obez olmak, ağırlığınızın ciğerlerinize uyguladığı basınç nedeniyle yeterli hava almanızı da engelleyebilir.

Oksijen alımının kısıtlanması: Tüplü dalış veya anestezi sırasında ventilatörde olmak gibi temiz havada nefes almanızı engelleyebilecek aktiviteler de hiperkapniye neden olabilir. 

Gaz değişimi sorunları: Gaz değişimi akciğerlerde oksijenin alınması ve karbondioksitin atılması olarak açıklanabilir. Gaz değişiminde problem görüldüğü zaman hiperkapni meydana gelebilir. Bunun nedeni genellikle solunum sisteminin bir kısmının düzgün çalışmamasıdır. Pulmoner emboli (akciğerlerin damarlarında pıhtı olması) ve amfizem (akciğer alveol keselerindeki patolojiler) problemler gibi akciğer rahatsızlıklarında hiperkapni meydana gelebilir.

Sinir ve kas problemleri: Sinir ve kas rahatsızlıkları da hiperkapniye neden olabilir. Nefes alma ve soluk değişiminde görevli olan sinir ve kasların etkilendiği rahatsızlıklar meydana gelebilir. Bu durum sinirlerin ve kasların zayıflamasına neden olan bir bağışıklık sistemi durumu olan Guillain-Barré sendromunda görülebilir. Bunun sonucunda vücut için yeterli olacak oksijen alınamaz. Çok fazla karbondioksit de kan dolaşımında bulunur.  

Genetik nedenler: Çok sık görülmese de hiperkapniye, vücudun alfa-1-antitripsin adı verilen bir proteini yeterince üretmediği genetik bir durum neden olabilir. Bu protein karaciğerde üretilir ve vücut tarafından akciğerlerin sağlığı için kullanılır.   

Hiperkapni Teşhisi

Hiperkapni teşhisi amacıyla doktorlar hastaların detaylı bir tıbbi geçmişini sorgularlar. Ardından olası veya şüphelenilen durumlar için detaylı bir fizik muayene, kalp ve akciğer seslerinin stetoskop yardımıyla dinlenmesi gibi incelemeler yapılır.

Hiperkapni gelişen kişinin nefes alıp vermesini doktorlar incelerler. Öksürük derin nefes alma ve nefes tutma gibi durumlarda gelişen tabloları muayene sırasında incelerler. 

Doktorlar genellikle hiperkapninin kanda nasıl değişikliklere sebep olduğunu görmek için bazı tetkiklere başvururlar. 

Bu testler ve tetkikler:

Arteriyel kan gazı testi: Bu test, kandaki oksijen ve karbondioksit seviyelerini ölçmeye olanak sağlar. Doktor, genellikle bilekte bulunan atar damardan bir iğne ile az bir miktar kan örneği alır. Örnek, oksijen ve karbondioksit seviyelerinin ölçüldüğü bir laboratuvara gider.

Kan tetkiki değerlendirmesi: Bu değerlendirmeler alınan kan örneğinin laboratuvarda değerlendirilmesi sonucunda kişinin vücudunda karbondioksiti metabolize ederken (işlerken) oluşan elektrolitlerin ve bikarbonatların seviyesini kontrol eder.

Tam kan sayımı: Bir akciğer hastalığı düşük kan oksijen seviyeleri, yüksek eritrosit (kırmızı kan hücresi) sayımlarına bağlanabilir. Tam kan sayımı ile şüphelenilen birçok durum sorgulanabilir. Doktor gerekli görürse tiroid bezini değerlendirmek için kan tahlilinde tiroid fonksiyon belirteçlerini de isteyebilir. 

Görüntüleme testleri: Akciğerler beyin veya omurilikle ilgili fiziksel bir sorun olmadığından emin olmak için genellikle göğüs röntgeni, bilgisayarlı tomografi ve manyetik rezonans görüntülemeden yardım alınabilir. Bu görüntüleme yöntemleri her hastaya gerekmez. Doktorlar akciğerler, beyin ve omurilikle ilgili bir durumun hiperkapniye sebebiyet verdiğini düşündüğünde bu tetkiklere ihtiyaç duyulabilir.  

Hiperkapni Tedavisi

Hiperkapninin ilk tedavisi, solunan oksijen hacmini artırmak amacıyla oksijen tedavisidir. Tedavinin amacı, beyin başta olmak üzere dokularda daha fazla solunum yetmezliği ve hipoksemiyi (dokuların oksijensiz kalması) önlemektir. 

Hiperkapni için kullanılan iki tip ventilasyon (havalandırma) vardır:

• Non-invaziv ventilasyon: Solunum, ağızlık veya burun maskesinden gelen hava akışıyla desteklenir.  CPAP veya sürekli pozitif hava yolu basıncı maskesi olarak da geçebilir.
• Mekanik ventilasyon: Kişinin ağzından hava yoluna yerleştirilen bir tüp aracılığı ile nefes alması sağlanır. Buna entübasyon denir. 

İlerlemiş hiperkapniye sahip kişilerde yukarıdaki ventilasyon çeşitleri tercih edilebilir.  

İlaç tedavisi: Bazı ilaçlar nefes almakta probleme sebep olan rahatsızlıkların giderilebilmesine yardımcı olabilir. Bunlar arasında zatürreyi tedavi edecek antibiyotikler, solunum yollarını açacak bronkodilatörler ve bazı kortikosteroidler olabilir.  

Yaşam tarzı değişiklikleri: Belirti ve şikayetleri azaltmak için daha sağlıklı bir diyet listesiyle desteklenmiş bir günlük egzersiz davranışı etkili olabilir. Bununla birlikte sigarayı bırakmak ve akciğerlere zararlı olabilecek kimyasallardan uzak durmak son derece önemlidir.  

Cerrahi: Nadiren akciğer ciddi derecede hasar görmüşse ameliyatta bir tedavi seçeneği olarak düşünülebilir. Genellikle hasarlı dokunun cerrahi çıkarılması işlemi yapılır.  

Hiperkapni Tedavi Edilmezse

Hiperkapni hafif bir halsizlik veya tembellikten koma ve ölüme kadar gidebilecek ciddi bir duruma yol açabilecek bir tıbbi durumdur. Tedavi edilmediği takdirde ciddi komplikasyonlar gelişebilir. 

Bu komplikasyonlar:

• Değişen zihinsel durum ve kafa karışıklığı yetersiz oksijene bağlı olarak görülebilir. 
• Hastalar bilinç kaybı ve komaya gidebilir. Bu beyin fonksiyonlarının oksijensiz kalmaya bağlı olarak gerçekleştirdiği bir patolojidir. 
• Kardiyak aritmi yani kalp atımlarının düzensiz olması gibi durumlar gelişebilir. 
• Hipoksemi yani dokuların oksijensiz kalımı ve buna bağlı doku ölümü meydana geleiblir. 
• Geri döndürülemez beyin hasarı gelişimi görülebilir. 
• Ölüm de birçok doku ölümünün sonucunda meydana gelebilir.  

Hiperkapniye Ne İyi Gelir?

Aşağıdaki davranışlar ve yöntemler hiperkapniye bağlı olarak gelişen belirti ve şikayetleri azaltmaya yardımcı olabilir. 

Bu davranış ve yöntemler:  

• Kırmızı biber, kivi yapraklı yeşillikler ve brüksel lahanası gibi besinlerin antioksidan içeriği sayesinde zatürre yani pnömoni gibi rahatsızlıklara iyi geldiği bilinmektedir.
• Sağlıklı bir kilonun korunması ve obezitenin önüne geçilmesi hiperkapniyi önlenmenin ve azaltmanın en etkili yöntemlerindendir. 
• Düzenli egzersiz yapmak ve nefes egzersizlerini öğrenmek kişilerin gaz değişimlerini daha sağlıklı yapabilmelerine olanak sağlar.  

Hiperkapniye Ne İyi Gelmez?

Aşağıdaki davranışlar ve yöntemler hiperkapniye bağlı olarak gelişen belirti ve şikayetlerin artmasına sebep olabilir. 

Bu davranış ve yöntemler: 

• Hiperkapni gelişen kişilerde sigara içmek son derece tehlikelidir. Hali hazırda bozulmuş oksijen ve karbondioksit dengesinin daha kötüye gitmesine sebep olabilir. 
• Toksik duman ve kimyasallara maruziyet hiperkapni gelişimine sebep olabilir. Bunun sebebi akciğer dokusundaki bozulmalardır. 
• Hiperkapniye sahip kişilerin ağır egzersizler ve sporlar yapması tehlikeli olabilir. Bazı uzun süreli egzersizlerin vücut kan dengesini değiştirebileceği bilinmektedir. Normal sağlıklı bir kişi bu dengeyi sağlayabilir ancak herhangi bir rahatsızlığa bağlı olarak gelişen hiperkapni durumlarından bu mümkün olmayabilir.  

Hiperkapni İlaçları

Aşağıdaki bazı ilaçlar hiperkapniye sebep olan durumların tedavileri için tercih edilebilir.

Bu ilaçlar:

Antibiyotikler: Pnömoni yani zatürre geliştiğinde bazı antibiyotikler kullanılabilir. Bu antibiyotikler bakteriyostatik ve bakterisid olarak ikiye ayrılırlar. Bakteriyostatik olaran bakteri bölünmesini engellerler. Bakterisidler ise direk bakterileri yok ederek etki gösterir.  

Bu ilaçlar:

• Azitromisin
• Klaritromisin
• Siproflaksasin
• Doksisiklin
• Tetrasiklin 

Kortikosteroidler: Solunum yollarındaki enfeksiyonları azaltmak ve sınırlamak için bu ilaçlar kullanılabilir. Bu ilaçlar iltihabi reaksiyonları engelleyerek çalışırlar. 

Bu ilaçlar:

• Prednizolon
• Metilprednizolon
• Deksametazon 

Bronkodilatörler: KOAH’ta sıklıkla kullanılan bu ilaçlar akciğere giden hava yolları olan bronşları genişleterek etki gösterirler. 

Bu ilaçlar:

• Terbutalin 
• Efedrin 
• Salmeterol  

Hiperkapni için Hangi Doktora Gidilir?

Hiperkapni genellikle akciğerlere bağlı olarak gelişen problemlerden kaynaklandığı için bir göğüs hastalıkları uzmanıyla görüşmeniz gereklidir. Buna karşın bazı sinir ve kas problemleri varlığında hiperkapni meydana geliyorsa bir nöroloji hastalıkları uzmanıyla da görüşmeniz gerekebilir. Kişiler bu ayrımı kendileri yapamayabilir. Bu sebeple bir iç hastalıkları uzmanına muayene olup gerekli görülen doktora sevk gerekebilir. 

Aşağıdaki belirti ve şikayeti olan kişilerin hiperkapni ve altta yatan neden açısından değerlendirilip tedavi edilmesi için derhal doktora gitmesi gerekir.  

Bu belirti ve şikayetler: 

• Ani gelişen şiddetli baş ağrısı ve mide bulantısı hiperkapni sebebiyle görülüyor olabilir. Hastalar bu baş ağrılarını ‘’bıçak saplanır’’ şeklinde tanımlamaktadır. Bu bıçak saplanır şeklinde baş ağrısı şikayeti olanların muayene olması gerekir. Özellikle inatçı baş ağrıları zamanla azalmıyorsa derhal tıbbi yardım gerekir. 
• Uyurken nefes alamadığını fark edenler ve kendi tabirleriyle ‘’boğularak uyandım’’ şeklinde bir his ile uyanan kişilerin uyku apnesi açısından değerlendirilmesi gerekir. Uyku apnesi sıklıkla hiperkapniye sebep olabilen bir tıbbi durumdur. 
• Bazı kişilerde hiperkapni yavaş ve günler içinde gelişebilir. Bu durumda kişi yeterli uyusa dahi uykusu gelebilir, günlük işlerini yapamayacak kadar tembel hissedebilir ve en önemlisi nefes darlığı geliştirebilir. Bu belirtilere sahip olan kişilerin de tıbbi olarak değerlendirilmesi gerekir.