Hipopituitarizm

Hipopituitarizm Nedir?

Hipopitüitarizm, hipofiz bezinin bir ya da daha fazla hormon eksikliği ile karşımıza çıkan endokrinolojik sağlık problemidir. Hipopituitarizmde etkilenmiş olan hormonun işlevine göre belirtiler değişiklik gösterir. Genellikle tanı almış hastalar hayatlarının kalanında bu eksik hormonu dışardan alarak belirtileri kontrol altına alırlar.

Hipofiz beynimizin tabanına yerleşmiş barbunya büyüklüğünde bir bezdir. Hormon üreten ve üretimi düzenleyen bir sistem olan endokrin sisteminin çok önemli bir parçasıdır. Küçük boyutuna rağmen hipofiz bezi vücudumuzun hemen hemen her yerine etki eden birçok hormon üretir ve salgılar. 

Hipofiz bezi tarafından üretilen hormonlar şunları içermektedir:

• Adrenokortikotropik Hormon (ACTH): kortizol üretimini ve vücudunuzun adrenalin ve noradrenalin üretmesini sağlayan kimyasal reaksiyonları tetikler.
• Antidiüretik Hormon (ADH): vücudun sıvı dengesinde efektif bir hormondur. Kan basıncını düzenler. 
• Folikül Uyarıcı Hormon (FSH): FSH kadınlarda yumurtalık foliküllerinin büyümesini uyarır. Erkeklerde ise sperm üretimini uyarmaktadır.
• Büyüme Hormonu (GH): çocukluk çağında büyümeden sorumlu olmazsa olmaz hormondur. Yetişkinlerde ise vücut yapısını ve metabolizmasını korur.
• Luteinize Edici hormon (LH): kadınlarda doğurganlık, ergenlik ve menstürasyon kanamasından sorumludur. Erkeklerde testosteron salınımını sağlar ve böylece kas kütlesinde artış, seste kalınlaşma gibi cinsiyet karakterlerinin gelişimini etkiler. Bunun yanında sperm üretiminde de rol alır.
• Oksitosin: özellikle doğum ve emzirme döneminde önemli olan bu hormon rahim kasılması ve doğumdan sonra süt salınımında etkilidir. Aşk hormonu olarak da bilinen bu hormonun insan davranışları üzerinde de etkili olduğu bilinmektedir. Eşler arasında kurulan bağ ve anne ile çocuk arasında oluşan bağ bu davranışlara örnektir. 
• Prolaktin (PRL): kadında meme bezlerinin gelişiminden ve süt üretiminden sorumlu hormondur.
• Tiroid Uyarıcı Hormon (TSH): tiroid bezinden hormon üretiminde etkili hormondur. 

Hipopituitarizm Belirtileri Nelerdir?

Hipopitüitarizmde belirti ve bulgular genellikle yavaş gelişim göstermektedir. Bazen hastalar aylar hatta yıllarca tanı almadan yaşayabilmektedir. Bununla beraber bazı hastalarda belirtiler çok ani gelişebilmektedir. 

Bu belirti ve bulgular hangi hormonların etkilendiğine ve ne derece etkilenme gösterdiğine göre kişiden kişiye farklılık göstermektedir. Birden fazla hipofiz hormon eksikliğinde bazen bir hormonun eksikliğine bağlı gelişen belirtiler diğer hormonun eksikliğini maskeleyebilmektedir. 

Büyüme Hormonu (GH) eksikliğine bağlı gelişen belirtiler

• Çocuk yaş grubunda büyüme sorunlarına yol açar, boy kısalığı görülebilir.

Yetişkin hastalarda ise herhangi bir bulgu vermeyeceği gibi bazı kişilerde şu sorunlar görülebilmektedir:

• Yorgunluk
• Kas güçsüzlüğü
• Vücut yağ bileşiminde değişiklikler
• Sosyal izolasyon

Folikül Uyarıcı Hormon (FSH) ve Luteinize Edici hormon (LH) eksikliğine bağlı gelişen belirtiler

Gonodotropin adı verilen bu hormonlar insanlarda üreme sistemini etiler. Kadınlarda eksikliği yumurtalıklardan yumurta oluşumunu etkiler ve östrojen hormon üretimini azaltır. Erkeklerde ise bu hormonların eksikliği testosteron ve sperm oluşumunu azaltır. Kadınlarda ve erkeklerde daha düşük bir cinsel dürtü, kısırlık ve yorgunluk görülebilir. Çocuklarda ise gecikmiş ergenlik genellikle tek semptomdur.

Kadınlarda ayrıca aşağıdaki belirtiler görülebilmektedir:

• Sıcak basmaları
• Düzensiz adet dönemi
• Kasık bölgesindeki kıllarda azalma
• Emzirmek için süt üretememe

Erkeklerde ise ayrıca ek belirtiler aşağıdaki gibidir:

• Erektil disfonsiyon
• Yüz ve vücut kıllarında azalma
• Ruh halinde değişiklikler

Tiroid Uyarıcı Hormon (TSH) eksikliğine bağlı gelişen belirtiler

Tiroid uyarıcı hormon tiroid bezini doğrudan etkiler. Bu hormonun eksikliğine bağlı tiroid bezi hormon seviyesinde düşüş görülür (hipotiroidizm tablosu). Bu durum aşağıdaki belirtilere neden olur:

• Yorgunluk
• Kilo almak
• Kuru cilt
• Kabızlık
• Soğuğa karşı duyarlılık 

Adrenokortikotropik Hormon (ACTH) eksikliğine bağlı gelişen belirtiler

Bu hormon böbreküstü bezlerin çalışması üzerine etkilidir. Ayrıca vücudun strese karşı verdiği tepkiyi düzenler. Adrenokortikotropik hormon eksikliğinin belirtileri aşağıdakileri içerir:

• Ciddi yorgunluk
• Bayılmaya neden olabilecek düşük kan basıncı
• Sık ve uzun süren enfeksiyonlar
• Mide bulantısı, kusma, karın ağrısı
• Bilinç bulanıklığı

Antidiüretik Hormon (ADH) eksikliğine bağlı gelişen belirtiler

Vazopressin olarak da adlandırılan bu hormon vücudun sıvı seviyesini dengelemekte etkilidir. ADH eksikliği Diyabetis İnsipitus adı verilen bir klinik tabloya neden olur. Belirtileri ise şunları içermektedir:

• Aşırı idrara çıkma
• Aşırı susuzluk
• Elektrolit dengesizlikleri

Antidiüretik hormon eksikliği ile oksitosin hormon eksikliği genellikle birliktelik gösterebilmektedir. Aşk hormonu olarak bilinen oksitosin eksikliğinde davranışlar üzerinde de değişiklikler meydana gelmiştir. LH ve FSH eksikliğinde cinsel dürtülerde azalma meydana geldiği bilinen bir olgu olup romantik ilişkilerin zarar görmesine neden olmuştur. Bu açıdan bakıldığında hipopituitarizm ve aşk arasında bir ilişki çıkarımında bulunulup toplumda hipopituitarizm âşık olamama hastalığı olarak da isimlendirilmiştir.

Prolaktin (PRL) eksikliğine bağlı gelişen belirtiler

Prolaktin vücudun anne sütü yapmaya ne zaman başlayacağını söyleyen hormondur. Eksikliğinde kadınlar emzirme için gerekli olan sütü yapmada sorun yaşayabilirler. Bunun dışında sıklıkla bir belirti vermez.

Hipopituitarizm Nedenleri

Hipopitüitarizmin birçok nedeni bulunmaktadır. Çoğu durumda hipopitüitarizme bir beyin tümörü neden olmaktadır. Aşağıda bu hastalığa neden olan durumlar yer almaktadır:

• Tümörler: Tümör dokusu hipofiz bezini büyüdükçe sıkıştırmaktadır. Böylece bezden hormon üretimi engellenebilir. Ayrıca bu tümörler gözün siniri olan optik sinire de bası yaparak görme fonksiyonlarında da bozukluğa neden olur.
• Travma: Genellikle kafa travmalarına bağlı gelişir. 
• Beyin ameliyatı: Başka bir sebeple yapılan beyin operasyonlarında bu bez hasar görebilir.
• Baş veboyun bölgesine radyasyon tedavisi: Bez radyasyona karşı duyarlı olup hasar alabilmektedir.
• Beyne ve hipofiz bezine kan akışının olmaması: Felç veya hipofiz bezine kanama bez dokusunun zarar görmesine neden olur.
• Bazı ilaçlar: Narkotikler, yüksek doz kortikosteroidler ve bir takım kanser ilaçları da nedenler arasındadır.
• Hipofizit: Anormal bir bağışıklık problemine bağlı hipofiz bezinde iltihap oluşması
• Beyin enfeksiyonları: Memenjit, tüberküloz ve sifiliz gibi enfeksiyonlar
• İnfiltraitf hastalıklar: çok çeşitli organlarda meydana gelen iltihaba neden olan vücudun birçok yerini etkileyebilen hastalıklardır. Sarkoidoz en tipik örneğidir.
• Langerhans hücreli histiyositoz: Anormal hücrelerin vücudun pek çok yerinde yaralara neden olduğu hastalıktır.
• Hemokromatoz: Başta karaciğer ve diğer dokularda aşırı demir birikimi ve biriken demirin dokulara zarar vermesi ile karşımıza çıkan bir hastalıktır.
• Sheean sendromu veya doğum sonrası hipofiz nekrozu: Doğundan sonra aşırı kan kaybı meydana gelirse hipofiz bezinin ön kısmında hücre beslenmesi etkilenir ve hücre ölümleri meydana gelir. 
• Kalıtsal bir mutasyon: Genellikle erken çocukluk döneminde karşımıza çıkar. Sıklıkla birden fazla hormonun üretme kabiliyeti etkilenmiştir.
• Hipotalamus tümörleri ve hastalıkları: Hipofizin hemen üzerine yerleşmiş bu bölge hipofiz bezinin aktivitesinden sorumludur. Hipotalamus etkilenirse hipofiz fonksiyonlarında azalma görülebilmektedir.

Bazı durumlarda ise hipofiz yetmezliğinin nedeni bilinemeyebilir.

Hipopitüitarizm Teşhisi

Doktorunuzun mevcut belirtileriniz sonucu hipopitüitarizmden şüphe etmesi bir dizi tetkik istemesiyle doğrulanacaktır.

Bu tetkikler aşağıdakileri kapsamaktadır:

Kan testleri: Bu yolla hormon seviyeleriniz ölçülecektir. Örneğin düşük tiroid, adrenal ve seks hormonlarını belirleyebilir. Testler yoluyla düşüklüğün nedeninin hipofiz olduğu belirlenebilir.

Stimülasyon veya dinamik test: Bu testler ile hem hormon seviyeleri ölçülür hem de hormon uüretimini uyararak hormon seviyeleri tekrar değerlendirilir. Bu testler hastane ortamında doktor denetiminde yapılır. 

Beyin görüntüleme: Manyetik rezonans görüntüleme ya da yüksek çözünürlüklü bilgisayarlı tomografi (HRCT) ile hipofiz tümörü veya diğer hipofiz bezi kaynaklı sorunlar tanı alabilir. 

Görme testleri: Bu testler yardımı ile de hipofiz bezi tümörünün görme alanınızı bozup bozmadığı saptanabilmektedir. 

Hipopitüitarizm Tedavisi

Hipopituitarizm hastalığını tedavi etmenin ilk adımı, genellikle hormon seviyelerinizin normale dönmesine yardımcı olacak ilaçları almaktır. Bu tedaviye hormon replasmanı adı verilir, alınan ilaç dozu vücudunuzun üreteceği miktarlarla eşleşecek şekilde ayarlanır. Hayatınızın geri kalanında bu hormon replasman tedavisini almanız gerekebilir.

Tedaviye başlarken endokrinoloji ve metabolizma hastalıkları branşında uzmanlaşmış bir doktor (endokrinolog), uygun miktarları aldığınızdan emin olmak için belirtileri ve bu hormonların kandaki düzeylerini izleyecektir.

Bazı durumlarda, hipopitüitarizme neden olan altta yatan hastalığın tedavisi ile vücudunuzun hipofiz hormonları üretme yeteneği tamamen veya kısmen düzeltilebilmektedir. Bunlar ameliyat ya da radyasyon tedavileri gibi soruna yönelik spesifik tedavileri içermektedir.

Hipopitüitarizm İlaçları

Hormon replasman tedavisinde kullanılan ilaçlar şunları içermektedir:

Kortikosteroidler: Hidrokortizon veya prednizon gibi bu ilaçlar, adrenokortikotropik hormon (ACTH) eksikliği nedeniyle üretilmeyen adrenal hormonların yerini alır. Bu ilaçlar ağız yoluyla alınır. Büyük fiziksel veya duygusal stres zamanlarında ilaç dozunuzda ayarlamalar yapılacaktır. Bu gibi zamanlarda vücudunuz stresi yönetmenize yardımcı olmak için genellikle fazladan kortizol hormonu üretir. Bu nedenle alınan ilaç dozunda artış gereklidir.

Levotiroksin: Bu ilaç, tiroid uyarıcı hormon (TSH) eksikliğinin neden olabileceği düşük tiroid hormonu seviyelerini (hipotiroidizm) tedavi etmede kullanılır. Sentetik tiroid hormonudur.

Seks hormonları: Bu hormonlar erkeklerde östrojen ve testosteron, kadınlarda ise östrojen ve progesteron kombinasyonunu içerir. Testosteron enjeksiyon yoluyla ya da deri yoluyla bir yama veya jel ile uygulanır. Kadınlarda kullanılan replasman tedavisi ise haplar, jeller veya bantlarla uygulanabilir.

Büyüme hormonu: Somatropin olarak da adlandırılan büyüme hormonu, cilt altına enjeksiyon yoluyla verilir. Çocuklarda daha normal boylara ulaşmaya yardımcı olur ve büyümeyi destekler. Büyüme hormonu eksikliği semptomları olan yetişkinler de büyüme hormonu replasmanından faydalanabilir.

Doğurganlık hormonları: Eğer doğurganlığınız etkilenmiş ise gonadotropinler kadınlarda yumurtlamayı ve erkeklerde sperm üretimini uyarmak için kullanılabilir. Enjeksiyon yoluyla uygulanmaktadır.

Hipopitüitarizm Ameliyatı

Hipofiz tümörünü veya hipopituitarizme neden olan diğer hastalıkları izlemek için periyodik olarak BT veya MRI taramalarından faydalanılmaktadır. Hipofiz yerleşimli tümörler büyüyerek bezin fonksiyonunu baskılar ve böylelikle hipopitüitarizm gelişir. Bu nedenle hipofiz tümörlerinin tedavisi, büyümeyi gidermek için ameliyat içerebilmektedir.

Ameliyat genellikle burundan girilerek beyine ulaşılıp kitlenin çıkarılması şeklinde gerçekleşir. Bu daha az girişimsel ameliyat tekniği ile hastanede yatış süresi kısalır. Hastalar daha hızlı iyileşir.

Hamilelikte Hipopitüitarizm

Yardımcı üreme tekniklerinde kaydedilen gelişmeler sonucu hipopitüitarizmli kadınlar da hamile kalabilmektedir. Fakat onlarda artmış birtakım riskler mevcuttur. Bunlardan bazıları:

• Düşük
• Kansızlık
• Erken doğum
• Doğum sonrası aşırı kanama
• Gebeliğe bağlı hipertansiyon
• Plasental ayrışma

Bu klinik sorunlar nedeniyle hamile hastalar çok yakından izlenmelidir. Hastalar bir kadın hastalıkları ve doğum uzmanı ve endokrinolog denetiminde rutin kontrollerini aksatmamalıdır.

Çocuklukta Hipopitüitarizm

Çocukluk döneminde hipopitüitarizm bilinen nedeni sıklıkla bir hipofiz tümörü veya beyin hasarından kaynaklanmaktadır. Ancak genellikle kesin nedeni bulunamaz. Yaygın belirtiler arasında yavaş büyüme, kısa boy ve ergenliğe geç girme ya da hiç girememe sorunları bulunmaktadır. 

Tedavide hormon replasman tedavisi yapılabilmektedir. Neden eğer bir tümör ise ameliyat ya da radyasyon tedavisi ile sorun çözülebilir. Hipopitüitarizm hayat boyu süren bir endokrin sorun olmaktadır. Yaşam boyu tedavi alan çocuklar tam gelişim ve sağlıklı yaşam sürebilirler.

Hipopituitarizm için Hangi Doktora Gidilir?

Hipopituitarizm endokrinolojik bir hastalıktır. Eğer hipopituitarizm belirtileriniz varsa bir dahiliye uzmanına veya dahiliyenin bu konular için ayrılmış branşı olan Endokrinoloji ve Metabolizma hastalıkları uzmanı bir doktora görünmelisiniz.

Bazen hipopituitarizm belirtileri çok hızlı gelişebilmektedir. Bu gibi durumlarda acil servislerden destek alabilirsiniz. Eğer hipopitüitarizm tanısı almış bir hasta iseniz ve ACTH hormonunuz etkilenmişse size verilecek bir tıbbi uyarı bilekliği veya kolye olacaktır, o uyarı yazılı bilekliği daima takmalısınız. Başka sebeple bilinciniz kapalı acil müdahale gereksiniminiz olursa size bu hastalığı taşımayanlardan farklı ekstra bir de hormon tedavisi yapılacaktır. Doktorunuz sizin söyleyemediğiniz klinik sorunlarda bu bileklik yardımı ile medikal durumunuzdan haberdar olacaktır.