İdrar Tahlili

İdrar Tahlili Nedir?

İdrar, böbrekler tarafından oluşturulan sıvı atıklardır. İçeriğinde su, tuz, potasyum ve fosfor gibi elektrolitler, üre ve ürik asit adı verilen kimyasallardan oluşmaktadır. İdrar tahlili, idrarın fiziksel, kimyasal ve mikroskobik olarak incelemesi için yapılan bir test türüdür. Bu test, idrarda bulunan çeşitli bileşikleri tespit etmek ve ölçmek için uygulanır.

İdrar Tahlili Türleri

İdrarın rengi, kokusu ve miktarı vücutta yanlış giden bir şeyleri işaret edebilir. Örneğin, eğer bir kişinin idrarı çok az miktarda ve çok koyu renkliyse, bu yeterince su içmediğinin veya böbreklerinin artık düzgün çalışmadığının bir işareti olabilir. Ya da bulanık idrar, idrar yolu enfeksiyonunun bir işareti olabilirken, kırmızımsı renkteyse içinde kan olabilir. Söz konusu problemler hakkında daha fazla bilgi edinmek için idrarın laboratuvarda test edilmesi gerekir. İdrarın farklı bileşenlerini incelemek için beş standart idrar tahlili kullanılmaktadır. Bu test türleri şu şekilde sıralanabilir;

Hızlı İdrar Tahlili

Hızlı idrar tahlili, idrarın analiz edilmesinde uygulan en hızlı testtir. Üzerinde küçük kareler bulunan renkli bir test şeridini, idrar numunesine birkaç saniye daldırarak yapılmaktadır. Test edilen maddenin konsantrasyonuna bağlı olarak, test şeridindeki alanların rengi değişir. Daha sonra alanlarda ortaya çıkan renkler bir renk tablosu ile karşılaştırılırken, hangi renklerin normal ve anormal değerleri gösterdiği değerlendirilir.

Bu test genellikle rutin muayenelerin bir parçası olarak yapılır; örneğin bir aile hekimi muayenesi, doğum öncesi kontroller, hastaneye yatarken veya ameliyattan önce vb. çoğu madde genellikle idrarda belirli miktarlarda bulunur, bu nedenle daha yüksek veya daha düşük seviyeler normdan bir sapmayı gösterir. İdrar tahlilinde protein çıkması, nefritin (böbrek iltihabı) işareti olabilirken, idrar tahlili keton ve şeker olması yüksek kan şekerinin belirtisidir.

Tam İdrar Tahlili (TİT)

Tam idrar tahlili, kanın temel özelliklerinin belirlenmesi için yapılan temel idrar testidir. Hızlı bir idrar testinden anormal sonuçları kontrol etmek için de kullanılabilirken genelde bir laboratuvarda yapılır. Bu idrar tahlili genellikle üç adımla gerçekleştirilmektedir; 

• İdrarın rengi, bulanıklığı ve konsantrasyonunun değerlendirilmesi
• İdrarın kimyasal bileşiminin bir test şeridi kullanılarak incelenmesi
• Bakteri, hücre ve hücre parçalarını aramak için idrarın mikroskop altında incelenmesi

Bu tahlil, idrar yollarında enfeksiyon veya iltihap olup olmadığının teşhisinde kullanılabilirken, böbrek taşı belirtileri idrar tahlili ile belirlenebilir. Bunun yanında diyabet hastası olan kişilerin idrarında bulunan glukoz miktarının belirlenmesine de yardımcı olabilir. Ayrıca bazı üriner sistemi hastalıklarının tanısının konması için, idrar tahlilinde protein, lökosit veya erosit gibi maddelerin araştırılması gerekir. Bu detaylı araştırma, tam idrar sayımı ile yapılır. Hızlı ve ucuz olmasından dolayı bu test, hastalıkların teşhisi için biyokimya laboratuvarı olan her sağlık kuruluşunda yapılabilmektedir.  

İdrar Kültürü

İdrar kültürü, idrarda mikrop olup olmadığını görmek için laboratuvarda yapılan bir testtir. Orta akış hızıyla idrar örneği bir kaba konur ve daha sonra üzerinde mikropların büyüyebileceği bir büyütme ortamına sahip küçük plakalar numuneye konur, kap sıkıca kapatılır. İdrar kültürü daha sonra bir ila iki gün süresince idrar kültürü makinesine yerleştirilir. Şayet idrarda bakteri veya mantar varsa, görünür koloniler büyür.

İdrar tahlilinde epitel hücre yüksekliği varsa, piyelonefrit, üretrit, sistit, gibi enfeksiyonlar söz konusudur ve gereken tedaviye başlanması gerekir. Epitel hücrelerin sayısının belirlenmesi için mikroskop altında idrarın incelemesi yapılır. Bunun yanında idrarda az miktarda epitel hücresi olması normaldir ve epitel hücrelerin varlığı sqep idrar tahlili ile çıkan sonuçta bir enfeksiyonu ortaya çıkartılabilir.

24 Saatlik İdrar Tahlili

Bu test, 24 saatlik bir süre içinde idrar toplamayı içerirken, uyandıktan sonraki ilk idrar örneği kullanılmaz ve idrar yapma zamanı not edilir. O andan itibaren, sonraki 24 saat boyunca her idrar bir kapta toplanır. 24 saat dolduğunda, mesane son bir kez boşaltılır ve idrar, toplanan örneğe eklenir.  Genellikle idrar toplanırken, kabın içinde  bakterilerin büyümesini önleyen bir madde bulunur. Toplanma işlemi sırasında idrar kabı 24 saatlik süre boyunca soğuk zincirde yani buzdolabında tutulmalıdır. Süre dolduğunda toplanan idrar analiz edilmek üzere laboratuvara teslim edilir. Bunun yanında böbrek fonksiyonları için yapılan test ya spot idrar tahlili ya da 24 saatlik idrar tahlili ile tespit edilebilmektedir.

24 saatlik idrar tahlili değerleri ile vücuttaki hangi miktarda hangi maddelerin (proteinler, hormonlar, tuzlar ve metabolik ürünler gibi) atıldığı tespit edilir. Test sonuçları örneğin idrarda ne kadar protein ve kreatinin olduğunu gösterebilir. Böbrekler tarafından kandan kreatinin çok azı süzülüyorsa, böbreklerin düzgün çalışmıyor olabileceği anlamına ulaşılabilir. Bunun yanında idrar tahlilinde protein yüksekliği, kalp yetmezliği, diyabet, böbrek pelvisinin iltihabı, idrar yolu enfeksiyonları, böbrek hastalığı veya böbrek kanseri gibi durumlardan kaynaklanabilir.

Hamilelik İdrar Testi

Eğer adet dönemi geciktiyse, hamile olup olmadığının anlaşılması için farklı testler yapılabilirken en güvenilir test idrar tahlilidir. Testlerin çoğu, bir kadının regl döneminden sekiz ila on gün sonra hamile olup olmadığını belirleyebilir. Bu testler genellikle hızlı idrar tahlili gibi, sabah kalktıktan sonra idrar örneği kullanılarak yapılırlar. Hamile kadınların idrarı, plasentada üretilen, koryonik gonadotropini (hCG) olarak bilinen özel bir hormon içerir.  Yapılan idrar testi ile bu hormon tespit edilip hamilelik teşhisi konulmuş olunur.

Diğer İdrar Testleri

Bazı maddelerin tespiti,   kullanıldıktan bir süre sonra yapılan idrar testi ile yapılabilir. Bu maddeler testin türüne bağlı olarak, uyuşturucu madde tüketildikten birkaç hafta sonrasına kadar tespit edilebilir. Kokain veya eroin gibi uyuşturucular, beş güne kadar test sonuçlarında görünebilir. Bu noktada tespit için çeşitli test türleri kullanılabilirken, hızlı testler polise sahada hızlı sonuçlar verir. İdrar tahlili aynı zamanda sporcuları yasaklanmış performans artırıcı maddeler (doping) için test etmek için de kullanılabilir. Diğer idrar testleri arasında şunlar sayılabilir;

• Kırmızı kan hücresi idrar testi
• Glukoz idrar testi
• Protein idrar testi
• İdrar pH seviyesi testi
• Ketonlar idrar testi
• Bilirubin idrar testi
• İdrar özgül ağırlık testi
• İdrarda ARB aranması (tüberküloz varlığında)

İdrar Tahlili Neden Yapılır?

Farklı vücut fonksiyonları için idrarın atılması çok önemlidir. Çünkü idrar vücudun su dengesini ayarlarken, aynı zamanda metabolik süreçlerde ortaya çıkan maddelerin vücuttan atılmasını sağlar. İdrar tahlili, üriner sistem hastalıklarıyla beraber karaciğer ve diyabet gibi sağlık koşullarının tespitine de yardımcı olabilir. İdrar tahlili genellikle şu durumlarda kullanılır:

• Rutin fiziksel veya tıbbi muayenenin bir parçası olarak
• Ameliyattan önce
• Hamilelik muayenesi sırasında önleyici tarama olarak
• Bir uyuşturucu veya uyarıcı madde alımından şüpheleniliyorsa

Ayrıca belirli koşullara sahip olduğundan şüphelenirse idrar tahlili yapılması gerekebilir. Bu sağlık sorunları şu şekilde sıralanabilir;

• Karaciğer hastalığı
• Böbrek hastalığı
• Şeker
• İdrar yolu enfeksiyonu

Bu durumlardan herhangi biri için bir teşhis konuldu ise hastalığın durumu ve tedavisinin etkinliğini kontrol edilmesi içinde idrar tahlili yapılabilir. Eğer kişide bazı semptomlar ve belirtiler söz konusu ise, idrar tahlili yapılarak durumun ne olduğu tespit edilmeye çalışılabilir. Bu durumlar şunlardır;

• İdrara çıkarken ağrı,yanma
• Sırt ağrısı
• Karın ağrısı
• İdrarda kan

İdrar Tahlili Nasıl Yapılır?

Son derece basit ve hızlı yapılabilen testlerde bile, öncesi ve sırasında yerine getirilmesi gereken bazı koşullar bulunmaktadır. Bunun yanında idrar tahlili verirken nelere dikkat edilmeli konusuna gösterilen hassasiyet test sonuçlarının sağlıklı ve doğru alınması açısından önemlidir. Numunenin alınma şekli ve analiz edileceği laboratuvara gönderilme süreci test sonuçlarını etkileyici ve dolayısıyla tedaviyi yönlendirici niteliktedir.

İdrar tahlilinin yapılacağı amaca göre idrar toplama yöntemi farklılık gösterir. Bu yöntemlerden bazıları şu şekildedir;

• Rastgele idrar örneği: Rutin muayene için günün herhangi bir saatinde alınan idrar örneğidir.
• Sabah idrarı örneği: Gece yatmadan önce mesanenin boşaltılmasının ardından sabah uyandıktan sonraki ilk idrarın alındığı örnektir.
• Açlık idrarı örneği: Gece uykusundan uyandıktan sonra yapılan ilk idrarın ardından, belli bir süre aç kalındıktan sonraki idrardan alınan numunedir.
• 2 saatlik idrar örneği: Mesanenin boşaltılmasından sonra yenen yemekten 2 saat sonra alınan idrar örneğidir.
• Glukoz tolerans testi idrar örneği: Şeker yükleme testi sonrası kan alımı yapıldıktan sonra alınan idrar örneğidir.                  
• Orta akım idrarı: Bakteri kültürü için orta akımla alınan idrar örneğidir.
• 24 saatlik idrar örneği: 24 saat boyunca idrarın toplanarak alındığı numunedir.
• Pediyatrik idrar örneği: Bebek ve çocuklarda farklı yöntemler kullanılarak toplanan idrar örneğidir.

Öncesinde

Hastaların, her tahlil öncesi aç kalmaları gerekmezken bazı durumlarda tahlil için açlık durumu şart koyulabilir. İdrar numunesi toplarken dikkat edilmesi gerekenler:

• Öncelikle eller iyice yıkanmalıdır.
• Genital bölgeler iyice temizlenmelidir.  Kadınlarda temizlik yaparken vajina dudağı, önden arkaya doğru temizlik yapılmalıdır. Erkeklerde ise temizlik yapılırken, sünnet derisi geri çekilerek penis temizlenmelidir.
• Yeterli idrar numunesi verilebilmesi için öncesinde bol su tüketilmelidir. Fakat çok fazla su içilmesi sonuçların yanlış çıkmasına sebep olabilir.
• Kullanılan ilaç ve takviyelerin idrar tahlili sonucunu etkileyebileceği düşünülerek uzman doktora bilgi verilmelidir.

Sırasında

İdrar tahlili rutin kontroller ve muayene esnasında çok sık uygulanan bir testtir. Çok yaygın olarak uygulanan bu tahlili gerçekleştirirken bazı işlem basamakları vardır. Bu işlem basamakları şu şekilde gerçekleşir;

• Öncelikle numunenin alınması için temiz ve kuru bir kap alınır.
• İdrarın ilk bölümü tuvalete boşaltılır.
• İdrar yaparken kabın dışına idrar akmamasına dikkat edilerek kaba bir miktar idrar yapılır.
• Yeterli numune alındıktan sonra mesane boşaltılır.
• İdrar numune kabı kapağı sıkıca kapatılır. 
• Eller dezenfekte edilir ve numune analiz edilmek üzere en kısa zamanda laboratuvara teslim edilir.

Ayrıca idrar tahlili örneği alırken dikkat edilmesi gereken bazı hususlar bulunmaktadır. Bunlar şu şekilde sıralanabilir;

• İdrar kabının temiz ve kuru olması gerekirken delik olmamasına özen gösterilmelidir.
• İdrarın analiz edilme sebebine bağlı olarak örnek toplama yöntemi değişebilir. İstenilen idrar örneğinin belirtilen şekilde alınmasına dikkat edilmelidir. (Sabah idrarı, açlık idrarı vb.) 
• Numune kabının ağzının iyice kapatıldığından emin olunmalıdır.
• İdrar numune kabının üzerine bilgilerin tam olarak yazılmasına dikkat edilmelidir.
• İdrar numunesinin saklama koşullarına dikkat edilmelidir çünkü uygun şartlarda saklanmadığında bozulabilir. (Analizi hemen yapılmayacaksa soğuk zincirde saklanmalıdır.)
• Verilen idrar numunesinin analiz için yeterli olduğuna dikkat edilmelidir.

İdrar tahlili sonrasında herhangi bir bakım veya özel bir koşul oluşturulmasına gerek yoktur. Ellerin hijyenine dikkat edilmesi yeterlidir.

İdrar Tahlilinde Nelere Bakılır?

İdrar tahlili, semptomları hissetmeden önce birçok hastalığın tespitine olanak sağlar. Bir sorunu erken bulmak ve tedavi etmek, ciddi hastalıkların daha kötüye gitmesini önlemeye yardımcı olabilir. Yapılan idrar tahlili sonuçları ve anlamları hastalık teşhisi konmasında ve uygun tedavinin belirlenmesinde yönlendirici olmaktadır. İdrar tahlili normal değerleri şu şekilde sıralanabilir;

Sg: Dansite (Yoğunluk)

Dansite idrarın su ile karşılaştırılarak yoğunluğunun ölçülmesidir. Normal değerleri 1005-1025 arasındadır. Bunun yanında idrar tahlili dansite değerlerini, idrar numunesinin soğutulması veya protein atımı etkileyebilir.

Ph

İdrar tahlilinde pH değeri, idrarın asitliğinin ölçüsüdür. Diyete bağlı olarak normal değerler yaklaşık 5 ila 7 arasındadır, burada 5'in altındaki değerler çok asidiktir ve 7'nin üzerindeki değerler yeterince asidik olmadığı anlamına gelir. İdrarın asidik yani alkali olmasına neden olan sorunlar arasında; gut, şeker hastalığı, C vitamini eksikliği ve lösemi gibi sağlık koşulları bulunmaktadır.

LEU: Lökosit

İdrar tahlilinde LEU, idrardaki lökosit miktarını belirten bir değerdir. İdrar tahlilinde lökosit bulunması bir enfeksiyonla mücadele edildiği anlamına gelmektedir ve normal değerlerin 0-5 wbc/hpf aralığında olması gerekir.

NIT: Nitrit 

İdrarda nitrit varlığının tespiti, bu maddeyi üreten bakteriyel bir enfeksiyon olduğunun belirtisidir. İdrar yollarında ve böbreklerde İYE olarak bilinen hastalığının tespiti için idrar yolu enfeksiyonu idrar tahlili yapılmaktadır.

PRO: Protein

İdrar tahlilinde protein, böbrek rahatsızlığının olduğunun bir belirtisi olarak kabul edilmektedir. Çünkü sağlıklı bir kişinin idrarında normal şartlarda protein bulunmaması gerekir ancak hamilelerden alınan idrarda protein tespit edilmesi normaldir.

GLU: Glukoz

Kanda yükselen glikoz, idrarda da kendini gösterir. Sağlıklı bir kişinin idrar tahlilinde glikoz değeri negatif çıkması gerekirken, idrarda glikoza rastlanmasının bazı nedenleri olabilir. Bu nedenler arasında; hamilelik, uzun süre açlık, kurşun zehirlenmesi ve şeker hastalığı bulunmaktadır.

KET: Keton

İdrar tahlili keton varlığı, diyabet hastalığı belirtisi olarak tanımlanabilir. Çünkü sağlıklı bir kişinin idrarında keton bulunmaması gerekir. Bunun yanında idrarda keton varlığı başka bazı koşullarda da ortaya çıkabilir. Bu durumlar arasında; beslenmede karbonhidrat eksikliği, uzun süre açlık, kusma, ishal ve ateş bulunmaktadır.

BIL: Bilirubin

Normal şartlar altında idrarda bilirubin bulunmaması gerekir. Genellik sarılık hastalığından mustarip olan kişilerin idrarında bu madde tespit edilmektedir.

ERY: Eritrosit

İdrar tahlilinde kan görülmesi durumu, sonuçlarda idrarda eritrosit şeklinde raporlanmaktadır. Eritrosit idrar tahlili 5’ten yüksek çıktığı durumlarda enfeksiyon, travma, tümör veya böbrek taşları sorunu söz konusu olabilir. Mikroskop altında görülen kırmızı kan hücreleri bozuksa, bu durum böbrek iltihabı (glomerülonefrit) olduğu anlamına gelebilir.

UBG: Ürobilinojen

Ürobilinojen, bilirubinin azalmasından oluşur ve normal değeri <1’dir. Bilirubin, karaciğerde bulunan ve kırmızı kan hücrelerinin parçalanmasına yardımcı olan sarı renkli bir bileşendir. Normal idrarda bir miktar ürobilinojen içerir ancak az veya hiç yoksa karaciğer düzgün çalışmıyor anlamına gelir.

Elde edilen idrar tahlili sonuçları uzman bir ürolog tarafından değerlendirildiğinde, bir hastalığın erken teşhisi konulabilirken, doğru tedavi yapılmasını sağlar.  Mesela idrarda görülen tortunun incelenmesiyle, idrar dokusu (kalıntı), kristaller, küçük taşlar veya hücreler dahil olmak üzere bu tortunun neden oluştuğu tespit edilebilir. Ya da kum dökme idrar tahlilinde, tortu türüne bağlı olarak bunun nedeni belirlenebilir.

Bebeklerde İdrar Tahlili Nasıl Yapılır?

Bebeklerde idrar tahlili yapmak için numune alma süreci zor olabilir. Çünkü henüz tuvalet eğitimi almamış olduklarından dolayı, yeterli idrar numunenin toplanması biraz meşakkatlidir. Bunun için birkaç yöntem kullanılabilir. Bu yöntemler şu şekildedir;

Bez veya Ped İçinden İdrar Numunesi Alınması

Öncelikle eller dezenfekte edilerek, numune alınmadan önce bebeğin genital bölgesi temiz bir havlu yardımı ile iyice temizlenmelidir. Bebeğin bezi açılarak genital bölgeye gelen kısma, gazlı bez veya pamuk tabakası yerleştirilir. 10 dakikada bir idrar yapıp yapmadığı kontrol edilir. Şayet konulan bez ıslaksa test tüpüne konulmak üzere şırınga ile bu idrardan çekilir ve numune sağlandıktan sonra numune kabı kapatılarak incelenmek üzere laboratuvara teslim edilir.

İdrar Toplama Torbası ile İdrar Numunesi Alınması

Öncelikle eller dezenfekte edildikten sonra bebeğin genital bölgesinin temizliği yapılır. Yapışkan şeritli bir idrar torbası bebeğin genital bölgesine yapıştırılır. İdrar torbasına idrar akışı sağlandıysa poşetin alt köşesinden bir delik açılarak, idrar numunesi şişe veya test tüpüne aktarılır. Sonrasında ağzı sıkıca kapatılarak analize gönderilir.

İdrar Sondası ile İdrar Numunesi Alınması

Bebeklerde idrar tahlili yaparken diğer bir yöntem de idrar sondası takılmasıdır. Erkek bebeklerde penisin ucuna, kız bebeklerde ise vajina girişine yerleştirilen sonda ile gereken idrar numunesi alınabilir. Sondanın takılması öncesi genital bölgenin hijyeninin yapılması önemlidir.