İdrarın Kokması

İdrarın Kokması Nedir?  

Halk arasında çiş olarak da bilinen idrar; vücutta dolaşan kanın böbrekler aracılığı ile süzülerek kan içindeki atık maddelerin vücuttan uzaklaştırılmasına yardımcı olan bir boşaltım aracıdır.  

Uzun süre susuz kalma, baharatlı yiyecekler tüketme, normalden fazla kahve tüketimi gibi gündelik alışkanlıklar sonucu ya da çeşitli hastalıklara bağlı olarak hastaların idrar yaparken normal olmayan kokular hissetmesine idrarın kokması adı verilir. 

İdrarın Kokması Nedenleri Nelerdir?  

İdrar kokması altında yeterli su tüketmeme, bazı yiyecekleri ve içecekleri çok tüketme, baharat tüketimini abartma gibi gündelik alışkanlıklar yatabileceği gibi çeşitli hastalıklar da idrar kokması ile kendini belli edebilir.

• Susuz kalma: Günlük tüketilmesi önerilen su miktarı ortalama bir insan için 2 litre olarak söylense de her insan kendi vücudunun ihtiyaç duyduğu su miktarını kendisi kestirebilir. Su alımı azaldığı zaman idrar daha koyu hale gelerek içindeki amonyak konsantrasyonunun artması sonucu idrarda keskin bir koku ortaya çıkabilir.
• Aşırı kahve tüketimi: Gün içinde fazla kahve tüketimi sonucu kahvenin içerisindeki bir madde dolayısı ile idrar yapıldığı zaman için bile idrarda kahve kokusu gelebilir.
• Fazla sarımsak ya da soğan tüketimi: Aşırı sarımsak ve soğan tüketimi nefes kokusuna sebep olmanın yanında idrarda da keskin sarımsak ve soğan kokusu şikayetine neden olabilir.
• Vitamin takviyeleri: B – 6 vitamini takviyesi alan insanlarda  yoğun kokulu idrar şikayeti görülebilir.
• İdrar yolu enfeksiyonu (İYE): İdrarın böbreklerden süzülüp dışarı atılmasına kadar olan kısımda meydana gelen herhangi bir iltihaplanma kötü kokulu idrar oluşumuna neden olabilir. Sistit adı verilen mesanenin iltihaplanması ya da nefrit adı verilen böbrek iltihabı sonucu hastalarda kötü kokulu idrar görülür. 
• Vajinit (vajina iltihaplanması): Vajinada bakteri ya da mantarlar sonucu iltihaplanma meydana gelebilir. Bu iltihaplanma vajinada kötü kokuya sebep olabileceği gibi idrar esnasında da kötü koku yayılmasına neden olabilir. 
• İyi huylu prostat büyümesi: Prostat bezinin büyümesi sonucu idrar yollarında sıkışma meydana gelir ve idrar akışı engellenir. Bu hastalarda idrar yollarındaki enfeksiyonlara da yatkınlık arttığı için bu hastalarda da kötü kokulu idrar şikayeti görülebilir.
• Diyabet (şeker hastalığı): Kan şekerinin  yüksek seyrettiği şeker hastalığında idrar yapma esnasında şekerli tatlı bir koku yayılır.
• Diyabetik ketoasidoz: Tanı almamış ya da tedaviye uymayan şeker hastalarında insülin hormonu yetersiz geldiği için vücut kendi yağlarını yakmaya başlar. Bunun sonucunda keton adı verilen kan asitleri artar ve bu durum acil müdahale edilmesi gereken bir tablodur. Bu hastalarda idrarda asidik bir koku gelir.
• Fenilketonüri: Kalıtımsal bir hastalık olan fenilketonüride doğumdan kısa süre idrarda küflü bir koku hissedilir. Bu koku fare idrarına da benzetilmektedir.
• Akçaağaç şurubu idrar hastalığı: Kalıtımsal hastalıklardan biri olan bu hastalık da bebeklik döneminde belirti veren bir hastalık olup bu hastaların idrarında tipik bir çemen, pastırma ya da yanık şeker kokusu alınır.
• Mesane ve bağırsak arasında fistül oluşumu: Herhangi bir yaralanma, enfeksiyon, ameliyat, iltihabi bağırsak hastalığından Crohn hastalığı, kanser hastalığı ya da radyasyon sonucu mesane ile bağırsak arasında oluşan anormal bağlantı sonucu bağırsak içeriği idrara karışabilir. Bunun sonucunda idrarda kötü koku ortaya çıkabilir. 

İdrarın Kokması Teşhisi

İdrarında koku şikayeti ile doktora başvuru yapan hastalarda tanı için hasta öyküsü alınarak muayeneye başlanır. Hastanın idrarında koku şikayetinin ne zamandır olduğu, eşlik eden şikayetler sorgulanır. Sonraki aşamada fizik muayene yapılarak boşaltım organlarında herhangi bir iltihap bulgusu olup olmadığı incelenir. 

Tanısal testler ve radyolojik görüntüleme yöntemleri ile idrar kokmasının altındaki neden tespit edilmeye çalışılır.

• Kan testleri: Herhangi bir iltihaplanma ya da şeker hastalığına bağlı ortaya çıktığından şüphe edilen idrarın kokması durumunda kan testleri yapılarak kanda şeker ölçümü ile kandaki enfeksiyon belirteçleri incelemesi yapılır.
• İdrar tahlili: İdrarda görülebilecek kanın, proteinlerin, mikropların ve bu mikroplara karşı oluşan savunma hücrelerinin tespit edilmesi sağlanır.
• İdrar kültürü: Enfeksiyonlara bağlı ortaya çıkan idrar kokmasında iltihabın hangi mikroptan kaynaklandığının tespit edilmesini sağlayan yöntemdir.
• Böbrek ve mesane ultrasonu: Ses dalgalarının yardımı ile yapılan görüntüleme yöntemi mesane ve böbreklerin şeklinin ve büyüklüğünün incelenmesine yardımcı olur. Tekrarlayan idrar yolu enfeksiyonlarının altında taş, kist, tıkanıklık vb. anormallikler yatabileceği için bunların tespit edilmesi için ultrason tercih edilebilir.
• Üroflovmetri: İdrarın akım hızını ölçen bir testtir. Özellikle iyi huylu prostat büyümesinde prostatın idrarın çıkışını etkileyip etkilemediğini tespit etmek için uygulanır. 
• Bilgisayarlı tomografi (BT): X ışınları yardımı ile yapılan görüntüleme yöntemi idrar yollarının 3 boyutlu görüntülenmesini sağlar.
• Sistoskopi: Mesane ve idrar yollarının görüntülenmesini sağlayan yöntemde ucunda kamera bulunan bir alet ile idrar yolu enfeksiyonu, böbrek ve mesanede oluşabilecek taşlar ve tümörlerin tespit edilmesi mümkün olur. 

İdrar Kokması Tedavisi

İdrar kokması tedavisi idrarın kokmasına neden olan duruma yönelik planlanır.

• İdrar yolu enfeksiyonlarına bağlı idrar kokması tedavisi: İdrar yolu enfeksiyonu tespit edilen hastalara antibiyotik ilaçlar reçete edilir. İdrar yollarında şiddetli ağrısı olan hastalara analjezik ilaçlar adı verilen ağrı kesici ilaçlar verilebilirken, idrar yapmada zorlanan hastalara ise spazm çözücü ilaçlar verilebilir.
• Vajina iltihaplanmasına bağlı idrar kokması tedavisi: Vajina iltihabına neden olan etkene göre tedavi planlaması yapılır. Mantarlar kaynaklı vajinit tedavisinde antifungal ilaçlar, bakteri kaynaklı vajinit tedavisinde antibiyotik ilaçlar, parazitlerden kaynaklanan vajinit tedavisinde ise antiprotozoal ilaçlar reçete edilir. 
• İyi huylu prostat büyümesine bağlı idrar kokması tedavisi: İyi huylu prostat büyümesine tedavi planlaması hasta durumuna, hastalığın derecesine ve ek şikayetlere göre yapılır. Hafif seyreden hastalarda bekleme doğru bir yaklaşım olabilir; bu hastalarda akşam ve gece sıvı alımının kısıtlanması, alkol ve kahve tüketiminin azaltılması, egzersiz yapılması faydalı olacaktır. Tedavi gereken hastalarda ise medikal tedavi ilk tedavi seçeneği olup uygun ilaçlar ile tedavi sağlanmaya çalışılır. Tüm bu nedenlere rağmen şikayetleri ilerleyen, idrarında şiddetli kanama görülen, mesanesinde ya da böbreklerinde taş bulunan ya da böbrek yetmezliği tehlikesi bulunan hastalara cerrahi müdahale yapılabilir. 
• Şeker hastalığına bağlı idrar kokması tedavisi: İdrar kokusunun altında şeker hastalığı tespit edilen hastalarda beslenme düzeninde değişiklik yapılmalıdır. Kan şekeri çok yüksek seyreden hastalarda oral antidiyabet ilaçlar adı verilen şeker ilaçları ya da insülin iğneleri kullanılabilir. 

İdrarın Kokması İlaçları

İdrar kokmasında ilaç seçimi altta yatan hastalığa göre yapılır. 

İdrar yolu enfeksiyonu sebebi ile gelişen idrar kokması tedavisinde antibiyotik ilaçlardan:

• Penisilin
• Amikasin
• Klaritromisin 
• amoksisilin / klavulonik asit
• azitromisin
• Sefaperazon
•  tetrasiklin 

reçete edilerek enfeksiyon kontrol altına alınabilir.

Vajina iltihaplanmasına bağlı gelişen idrar kokması tedavisinde ise etkene yönelik olarak ilaç secimi yapılır.

1. Bakteriyel vajinitte: Antibiyotik ilaçlardan:

• Metronidazol
• Klindamisin

2. Mantarlardan kaynaklanan vajinitte: Antifungal ilaçlardan:

• Mikonazol
• Klotrimazol
• Butokonazol
• Flukonazol
• Ketokonazol

3. Parazitlerden kaynaklanan vajinitte: Antiprotozoal ilaçlar kullanılır. Bu ilaçlar:

• Metronidazol
• Ornidazol
• Tinidazol

Şeker hastalığı nedeni ile idrarda kokma şikayeti olan hastalarda oral antidiyabetik ilaçlar ile kan şekeri kontrol altına alınabilir. Bu ilaçlar:

• Metformin
• Pioglitazon
• Akarboz
• Miglitol

Şeklinde sıralanabilir. 

İdrarın Kokmasına Ne İyi Gelir?

İdrar kokusu şikayeti olan hastalarda durumun düzeltilmesi için bazı önlemler alınabilir:

• Bol su tüketimi 
• Tuvalet sonrasında bölgenin önden arkaya doğru temizlenmesi 
• İdrarı tutmaktan kaçınma
• İç çamaşırlarının düzenli değiştirilmesi 
• Pamuklu iç çamaşırı kullanılması 
• Cinsel ilişki sonrası idrar yapılması ve bölgenin temizlenmesi
• Hijyenik pedleri sık sık değiştirme 

Bu önlemler arasında sayılabilir.

Hamilelikte İdrarın Kokması 

Hamilelikte idrarın kokması bir çok nedene bağlı olarak ortaya çıkabilir. Hamilelikte idrar kokusu bu dönemde meydana gelen hormonal değişikliklere bağlı anne adaylarının idrar yolları enfeksiyonlarına yatkın olması sonucu gelişebilir. Bazı anne adaylarına ise normal idrar kokusu hamilelik sürecinde artan burun hassasiyeti sonucunda farklı gelebilir. Bunun dışında hamilelikte idrar kokusu değişimi beslenme düzenindeki değişiklikler sonucu ya da hamilelik döneminde bebek için alınan vitamin takviyeleri sonucu ortaya çıkabilir. 

Gebelikte idrar kokusunun önüne geçmek için bazı önlemler alınabilir:

• Hijyenin iyi sağlanması 
• Özellikle iç çamaşırlar olmak üzere çamaşırların iyi yıkanması
• Yeteri kadar su tüketmek 
• Sık idrara çıkmak 
• Vücudun doğal vücut örtüsünü koruyan probiyotikler tüketmek 

Bu önlemler arasında sayılabilir.

Bebeklerde ve Çocuklarda İdrarın Kokması 

Bebeklerde idrar kokusu yetişkinlerdeki sebeplere ek olarak 2 farklı hastalık gelmelidir. 

Bu hastalıkların ilki olan fenilketonüri hastalığında yapısal bir bozukluk sonucu fenilanalin adı verilen bir maddenin kanda yükselmesi ile belirtiler ortaya çıkar. Fenilanalin beyne geçerek bebeklerde ciddi sorunlara yol açabilir. Fenilketonüride ortaya çıkan ilk belirtilerden biri bebeklerde idrarın kokması olup küf kokan bu idrar fare idrarı olarak da adlandırılır. Bu hastalığın erken tespit edilmesi oldukça önemli olup, bu hastaların tedavisi fenilalanin içermeyen besinler ile beslenmesi ile sağlanır.

Bu dönemde görülen bir diğer hastalık ise akçaağaç şurubu idrar hastalığı olup genetik geçişli bu hastalıkta; kusma, ishal, kriz şeklinde ağlamanın eşlik ettiği şekerimsi kokulu idrar görülür. Bu hastalıkta da en önemli tedavi erken teşhisi takiben ömür boyu protein kısıtlı diyet uygulanmasıdır. 

İdrarın Kokması için Hangi Doktora Gidilir? 

İdrarın kokması çoğu zaman hastaların önemsemediği bir belirti olmakla birlikte bazı durumlarda tedavisiz kalması ciddi sorunlara neden olmaktadır. Özellikle idrar kokusuna; idrar yaparken yanma, idrar yaparken zorlanma, idrarın renginin koyu olması, bulanık idrar, idrarda kan gibi belirtiler varlığında hastaların iç hastalıkları bölümünde iç hastalıkları uzmanına ya da üroloji bölümünde üroloji uzmanına muayene olunması uygun olacaktır.