İlik nakli, hematolojik hastalıkların ve bazı kanser türlerinin tedavisinde kullanılan yaşam kurtarıcı bir yöntemdir. Kemik iliğinde üretilen sağlıklı kök hücrelerin hastaya nakledilmesiyle bağışıklık sisteminin yeniden yapılandırılması hedeflenir. Bu makalede, ilik naklinin türleri, hangi hastalıklarda uygulandığı, süreç aşamaları ve dikkat edilmesi gerekenler detaylıca ele alınmıştır.
İlik Nakli Nedir?
Kemik iliği, büyük kemiklerin içindeki süngerimsi dokuda bulunan ve kan hücrelerini (kırmızı kan hücreleri, beyaz kan hücreleri, trombositler) üreten kök hücreler içerir. İlik nakli, bu kök hücrelerin sağlıklı bir donörden (allojenik) veya hastanın kendisinden (otolog) alınarak nakledilmesi işlemidir.
Hangi Hastalıklarda Uygulanır?
- Lösemi: Kan kanseri olarak bilinen lösemi, ilik naklinin en yaygın kullanıldığı hastalıktır.
- Lenfoma: Lenf sistemini etkileyen kanser türlerinde kemoterapi sonrası nakil gerekebilir.
- Talasemi ve Orak Hücre Anemisi: Kalıtsal kan hastalıklarında sağlıklı hücrelerin üretimi için nakil yapılır.
- Kemik İliği Yetmezliği: Aplastik anemi gibi durumlarda kök hücreler yenilenir.
İlik Nakli Türleri
- Allojenik Nakil: Doku uyumlu bir donörden (akraba veya akraba dışı) alınan kök hücreler kullanılır.
- Otolog Nakil: Hastanın kendi kök hücreleri, yüksek doz kemoterapi öncesi toplanıp saklanır ve tedavi sonrası nakledilir.
Süreç Nasıl İşler?
- Hazırlık Aşaması: Hastaya kemoterapi veya radyoterapi uygulanarak mevcut kök hücreler yok edilir.
- Kök Hücre Toplama: Donörden periferik kan, kemik iliği veya göbek kordonu kanı yoluyla hücreler alınır.
- Nakil İşlemi: Toplanan hücreler damar yoluyla hastaya verilir. Bu işlem kan transfüzyonuna benzer.
- Engrafman: Nakledilen hücrelerin kemik iliğine yerleşip yeni kan hücreleri üretmesi 2-4 hafta sürer.
Riskler ve Yan Etkiler
- Graft-versus-Host Hastalığı (GVHD): Allojenik nakilde donör hücreleri hastanın dokularına saldırabilir.
- Enfeksiyonlar: Bağışıklık sistemi zayıfladığı için bakteri, virüs ve mantar enfeksiyonları riski artar.
- Organ Hasarı: Karaciğer veya böbrekler kemoterapiden etkilenebilir.
Başarı Oranını Etkileyen Faktörler
- Hastanın yaşı ve genel sağlık durumu
- Donör ile doku uyumu (HLA testleri)
- Hastalığın evresi ve tipi
Nakil Sonrası Yaşam
Nakil sonrası ilk 100 gün kritik kabul edilir. Hastalar enfeksiyonlardan korunmak için izole ortamda tutulur. Düzenli kan testleri ve ilaç tedavisiyle bağışıklık sisteminin dengelenmesi sağlanır. Tam iyileşme 6 ay ile 1 yıl arasında gerçekleşebilir.
Donör Olma Kriterleri
- 18-55 yaş aralığında ve sağlıklı olmak
- Kronik hastalık (diyabet, kalp hastalığı) öyküsü bulunmamak
- Enfeksiyon taşımamak (HIV, hepatit B/C)
Türkiye’de İlik Nakli
Türkiye’de Türkök Projesi gibi ulusal kayıt sistemleri, doku uyumlu donör bulma sürecini hızlandırıyor. Nakil merkezleri, Avrupa standartlarında tedavi imkanı sunmaktadır.