İskemi

İskemi Nedir?

Bir damarın tıkanmasına bağlı, damarın beslediği dokuda oluşan değişikliklere ‘iskemi’ denir. 

Damarlar dokulara besin ve oksijen götürür ve dokulardaki atık maddeleri temizler. Bu dokulara yeteri kadar kan gitmemesi sonucu dokularda birtakım değişiklikler oluşur. Bu değişiklerin tümüne iskemi denir.

İskemi her türlü dokuda oluşabilir. Bunlar arasında kalp dokusu, beyin dokusu, bağırsak dokuları ve birçok doku sayılabilir. İskemi sonucunda damarın beslediği doku beslenemez ve o dokuya ait fonksiyonlar bozulur.

İskemi Belirtileri Nelerdir?

İskemide görülebilecek belirtiler damarın beslediği dokulara göre değişir. İskemi her türlü dokuda oluşabilir. Bunlar arasında kalp dokusu, beyin dokusu, bağırsak dokuları ve birçok doku sayılabilir. 

Özellikle hayati fonksiyonlara sahip dokularda iskemi görülünce ciddi belirtiler ortaya çıkabilir.

İskemi her dokudan görülebileceğinden belirtiler çok çeşitli olabilir. Küçük dokularda görülen iskemiler belirti vermediğinden ve önemsiz olduğundan genel olarak hayati organlarda görülebilecek iskemiler önemlidir.

• Göğüs ağrısı: Kalbi besleyen damarlara koroner damarlar denir. Bunlarda oluşabilecek darlık ve tıkanmalar sonucunda kalp dokusu beslenemez. Kalp dokusunda iskemi meydana gelir.Göğüs ağrısı çok çeşitli sebeplerden oluşabileceği gibi iskemiden kaynaklı göğüs ağrısı çok şiddetli şekilde hissedilir.Hasta göğüs ağrısını baskı tarzında, bir ağırlık oturmuş tarzında hisseder.Darlık ve tıkanmanın başlangıcında oluşan göğüs ağrısı hareketle ortaya çıkarken ilerleyen dönemlerde dinlenmekle geçmeyen göğüs ağrıları oluşur.
• Çarpıntı: Kalp dokusunda meydana gelen iskemi sonucu, kalp bu durumu telafi etmek için daha güçlü ve hızlı kasılır. Hasta bu durumu çarpıntı olarak tarifler.
• Nefes darlığı: Akciğerlerde meydana gelen iskemi sonucunda nefes darlığı belirtisi oluşur.Akciğerleri besleyen damarlara pulmoner damarlar denir. Pulmoner damarlarda oluşan bir tıkanma sonucunda akciğerlerde ödem oluşur. Hasta bu oluşan ödemi nefes darlığı şeklinde hisseder.
• Terleme: Terleme şikayeti kalp ve akciğerlerde görülen iskemi sonucunda sempatik sistemin aktive olmasıyla görülür.
• Yüksek tansiyon: Herhangi bir damarda meydana gelen iskemi sonucunda damar beslediği dokuya kanı daha iyi iletmek amacıyla kendini kasar ve bunun sonucunda yüksek tansiyon oluşur.
• Bulantı, kusma: İskemide oluşan bulantı kusmalar çarpıntı ve yüksek tansiyona bağlı olarak oluşur.
• Baş dönmesi ve bayılma: Beyin dokusunu besleyen damarlarda oluşan herhangi bir darlık ve tıkanma sonucunda hastada baş dönmesi ve bayılma hissi oluşur.
• Baş ağrısı: Beyin dokusunda görülen iskemiye serebral iskemi denir. Beyinde iskemi sonucunda beyin dokusunda ödem meydana gelir ve bu durumda baş ağrısına sebep olur. 
• Kısmi felç: Kısmi felç de beyin dokusunda meydana gelen iskemi sonucunda oluşur.
• Karın ağrısı: Bağırsakları besleyen damarların tıkanması sonucunda karın bölgesinde fizik muayene ile uyumsuz çok şiddetli ağrı oluşur. Özellikle tıkanan damar üst mezenter arterdir. Buna akut mezenter iskemi denir.

Teşhisinin konulması hekim açısından zordur. Çünkü hastada şiddetli karın ağrısı dışında herhangi bir belirti yoktur.

• Halsizlik ve yorgunluk: Hayati fonksiyonlara sahip dokuların beslenememesi durumunda erken evrelerde hastada halsizlik ve yorgunluk oluşur.
• Bacak ağrısı: Bacak bölgesinde bulunan kaslarda iskemi meydana gelmesi sonucunda şiddetli bacak ağrıları oluşur.
• Ekstremitelerde solukluk ve soğukluk: Ekstremitelerde meydana gelen iskemide o bölgeye kan gitmediğinden normalde olduğundan daha soluk ve soğuk görünür.
• Bacaklarda ödem: İskeminin dokularda oluşturduğu bulgulardan biri de ödemdir. Damar o dokudaki sıvıyı geri götürmediğinden o bölgede sıvı toplanır. Bacaklardaki damarlarda oluşan darlık ve tıkanıklık sonucunda ödem meydana gelir.
• Duyu kayıpları: Duyu kayıpları da görme, işitme, tat bölgelerindeki bu duyuları hissetmeyi sağlayan dokularda meydana gelen iskemi sonucunda ortaya çıkar.

İskemi Nedenleri Nelerdir?

İskeminin nedeni ilgili bölgeyi besleyen damarlarda oluşan darlık ve tıkanıklıklardır. Tıkanıkların nedeni genel olarak damarın sertleşmesine veya vücudun başka bölgesinden ilgili bölgeye pıhtı atmasına bağlı olarak görülür.

Değiştirilebilir risk faktörleri:

• Yüksek tansiyon: Yüksek tansiyon hem iskenin nedeni olabildiği gibi hem de sonucu olabilir. Yüksek tansiyon sonucunda damarın elastakiyeti azalır. Damar genişlemediği için tıkanmaya elverişli hale gelir.
• Diyabet: Diyabet hastalığında damar duvarlarında yağ damlacıkları birikir ve damar duvarı hasar alır. Zamanla damar duvarındaki hasarı onarmak için bazı kan hücreleri damarda birikerek damarı tıkar ve iskemi meydana gelir.
• Sigara kullanımı: Sigara kullanımı damar duvarına hasar verir. Damar duvarında trombosit birikimi sonucunda damar tıkanır ve iskemi meydana gelir.
• Kalp ve damar hastalıkları: Kalp ve damar hastalıklarında iskemi görülme riski artar. 
• Aşırı kilo: Obezite hastalığında kanda dolaşan yağ asitleri ve trigliseritler fazladır. Bu sebepten dolayı kan damarları tıkanmaya eğilimlidirler. Damarların tıkanması sonucunda iskemi meydana gelir.
• Sedanter yaşam: Günlük fiziksel aktivite azlığında kanda dolaşan yağ asit miktarı artarak damarlar tıkanmaya elverişli hale gelir.
• Diyet ve beslenme düzeni: Aşırı bir şekilde protein ve yağ tüketimi de iskemi için risk faktörüdür.
• Enfeksiyon: Bazı enfeksiyon hastalıklarında damarlar tıkanmaya elverişli hale gelir.
• Alkol kullanımı: Alkol kullanımı da iskemi için risk faktörlerinden biridir.
• İlaç ve madde kullanımı: Madde kullanımı sonrasında kana yüksek düzeyde zararlı maddeler geçer. Bunun sonucunda da damarlar tıkanmaya elverişli hale gelerek iskemi meydana gelir.

Değiştirilemeyen faktörler:

• İleri yaş: İleri yaşta kan lipit profili bozulur. Damar duvarları tıkanmaya daha uygun hale gelir.
• Cinsiyet: Erkeklerde kadınlara göre iskemi görülme oranı daha yüksektir.
• Genetik: Genetik olarak anne ve babada damar hastalığı görülenlerde iskemi riski daha yüksektir.
• Irk: Bazı ırklarda damar tıkanıklığı riski dolayısıyla da iskemi riski daha yüksektir.

İskeminin Teşhisi?

İskeminin belirtileri de çok çeşitli olabileceğinden dolayı teşhisi hekimin tecrübesine dayalı olarak konulur. Anamnez diğer hastalıklarda olduğu gibi iskeminin teşhisinde de önemli yer tutar.

Anamnez: Anamnezde kişinin öyküsü sorgulanır. Belirtilerin ne zaman başladığı ne kadar süreyle devam ettiği ne şiddette olduğu sorulur. Tıkanıklık için risk oluşturabilen herhangi bir durum sonrasında görülen göğüs ağrısı, baş ağrısı, karın ağrısı, baş dönmesi ve bayılma iskemi tanısı için önemlidir.

Fizik muayene: Fizik muayenede ilk öncelikle kişinin dış görünüşü incelenir. Derinin rengi, sıcaklığı ve bütünlüğüne bakılır.

İnspeksiyondan sonra hastanın kardiyak, nörolojik ve genel muayene bulgularına bakılır.

Tam kan, biyokimya: Bu testlerde hastanın kan tablolarına, enfeksiyon durumuna, kan profiline ve vücutta herhangi bir hastalığın varlığına bakılır.

Tam idrar tetkiki: Tam idrar tetkikinde iskemiye neden olabilecek diğer hastalıkları tespit amacıyla kullanılır.

Görüntüleme: Görüntülemede iskemi için ilgili bölgenin radyolojisine bakılır. Örneğin kalp damarlarında oluşabilecek tıkanıklıklar için kardiyak anjiyografi yapılır. 

Göğüs bölgesinde oluşabilecek tıkanmalar için pulmoner anjiografi yapılır.

Bu makaledeki̇ yazılar bi̇lgi̇lendi̇rme amaçlıdır eğer kendinizde iskemik doku hasarı olduğunuzu düşünüyorsanız vaki̇t kaybetmeden doktora başvurunuz!

İskeminin Tedavisi?

Tüm kalp damar hastalıklarında olduğu gibi iskemide de ana tedavilerden biri yaşam tarzı değişikliğidir.

Yaşam tarzı değişikliği: Yaşam tarzı değişikliğinde beslenme ve uyku düzenine dikkat edilmelidir. Aşırı protein ve yağ tüketiminden olabildiğince kaçınılmalıdır. 

Kişide yüksek tansiyon veya şeker varsa tansiyon ve kan glukoz düzeylerine dikkat edilmelidir. Sigara ve alkol tüketimi bırakılmalıdır.

Medikal tedavi: Medikal tedavide, kişide iskemiye zemin hazırlayacak bir hastalık varsa öncelikle bu hastalığa yönelik medikal tedaviler uygulanır.

Kronik hastalıklar tedavi edildikten veya kontrol altına alındıktan sonra kişinin damar tıkanıklığına yönelik medikal tedaviler uygulanır.

Cerrahi tedavi: Cerrahi olarak iskemi hastalığında uygulanacak yöntem, invaziv olarak damara girilerek tıkanan damarın açılmasına yöneliktir.

Örneğin kalp damarlarında oluşan iskemi için tıkalı damar açılarak tıkalı dokunun tekrar kanlanması sağlanır.

İskemi Tedavi Edilmezse?

İskemi tedavi edilmezse, başlangıçta fazla miktarda olmayan damar tıkanıklığının seviyesi giderek artarak ciddi sonuçlara neden olabilir.

Göğüs ağrısı olan anjina pektoris ilerleyerek kalp krizine dönüşebilir. Kalp krizinde kalp dokusu kalıcı olarak hasar görür ve ölüme sebebiyet verebilir.

Başlangıçta geçici olan duyu kayıpları ve kısmi felçler kalıcı hale dönüşebilir.

İskemiye Ne İyi Gelir?

İskemide önemli olan noktalardan biri yaşam tarzı değişikliğidir. Özellikle kalp ve damar hastalıkların başlatan stresten kaçınılmalıdır.

• Uyku düzeni
• Fiziksel aktiviteler
• Sebze ve meyveden zengin diyet
• Normal vücut kitle indeksi
• Doymamış bitkisel yağlar
• Yeme alışkanlığı

İskemiye Ne İyi Gelmez?

İskemiye neden olan en önemli faktörlerden biri strestir. Yoğun iş yaşamı ve kentleşmeyle birlikte toplumdaki stres düzeyi gittikçe artmaktadır. Streste kronik hastalıklara sebebiyet vermektedir. Dolayısıyla stresten kaçınmak kalp ve damar hastalıkları için önemlidir.

• Stres
• Kötü bir uyku düzeni
• Sigara
• Alkol ve madde kullanımı
• Sedanter yaşam
• Kötü beslenme düzeni
• Obezite

İskemi İlaçları?

Medikal tedavide, kişide iskemiye zemin hazırlayacak bir hastalık varsa öncelikle bu hastalığa yönelik medikal tedaviler uygulanır.

Kronik hastalıklar tedavi edildikten veya kontrol altına alındıktan sonra kişinin damar tıkanıklığına yönelik medikal tedaviler uygulanır.

• Asetilsalisilik asit: Damar tıkanıklıklarında en etkili ilaçlardan biridir. Özellikle kalp ve damar hastalıklarda sık olarak kullanılır. Ağrı kesici ve kan sulandırıcı özelliği vardır.
• Tiklopidin ve Klopidogrel: Damar tıkanıklığına yönelik kullanılan ilaçlardandır.
• Heparin: Kan sulandırıcı etkinliğinden faydalanılır.
• B-blokerler: Kalp dokusunda görülen iskemi için kullanılır. Kalbin gücünü ve atım hızını azaltarak etki gösterir.
• Dipiridamol

İskeminin Ameliyatı?

Cerrahi olarak iskemi hastalığında uygulanacak yöntem, invaziv olarak damara girilerek tıkanan damarın açılmasına yöneliktir.

• Hasta genel anestezi altında uyutulur.
• Hastanın uyluk bölgesinde bulunana bir damardan kateter ile girilir.
• Kateter tıkalı olan damara kadar ilerletilir.
• Tıkalı olan damar kateter ile açılır ve gerekli görülürse stent yerleştirilir.
• Kateterin içinde bulunan tel çıkartılır. 
• Hasta gelişebilecek komplikasyonlar yönünden takip edilir.

İskemi İçin Hangi Doktora Gidilmelidir?

İskemi için hangi vücudun hangi bölümüyle alakalı olarak şikayet varsa ilgili bölüme başvurulmalıdır. 

İskeminin nerede oluştuğu bilinmiyorsa bir ‘dahili bilimler ve iç hastalıkları bölümüne’, doktor olarak da bir ‘dahili bilimler ve iç hastalıkları uzmanına’ başvurulmalıdır.

Bilinen bir damar tıkanıklığı sonrasında ani gelişen göğüs ağrısı, baş ağrısı, karın ağrısı, baş dönmesi ve bayılma, kısmi felç, duyu kayıpları gibi oluştuğu takdirde vakit kaybetmeden bir doktora başvurulmalıdır.