Jigantizm

Jigantizm Nedir?

Jigantizm, gigantizim veya halk arasında devlik, çoğunlukla bir hipofiz bezi tümörü olan adenomdan kaynaklanan ciddi bir durumdur. Çocukluk çağında aşırı büyüme hormonuna sahip kişilerde görülür.

Hipofiz bezi tümör hücreleri çok miktarda büyüme hormonu salgılar ve vücutta birçok değişikliğe neden olur. Hastalar, çocukluk çağlarında 2,1 metreden 2,7 metreye kadar uzayabilir. Nadir görülen bir hastalıktır.

Jigantizm genellikle çocukluk çağında veya genç erişkinlik döneminde, kemikteki büyüme plaklarının kapanmasından önce görülür. Eğer hipofiz bezi tümörü, kemik büyüme plaklarının kapanmasından sonra gelişirse bu hastalığa akromegali denir. Jigantizm, ailesel hipofiz bezi tümörlerinin bir tipidir ve bazı ailelerde genetik mutasyona bağlı geçişler görülebilir.

Jigantizm ayrıca bazı diğer hastalıklarla da ilişkili olabilir:

• Carney complex: Kalıtsal geçişli, bağ dokusunda kanserleşmeyen tümörler ve ciltte koyu lekeler görülen bir hastalıktır.
• McCune-Albright sendromu (MAS): Anormal kemik büyümeleri, kahverengi cilt ve bez anomalileri görülür.
• Multiple endokrin neoplazi tip 1 (MEN-1): Pankreas, hipofiz bezi ve paratiroid bezinde tümörlere neden olan kalıtsal bir hastalıktır.
• Nörofibromatozis: Sinir sisteminde tümörlere yol açan kalıtsal bir hastalıktır.

Büyüme Hormonu (Growth Hormone)

Büyüme hormonu (growth hormone) protein yapılı büyümeyi uyaran, hücre bölünmesini tetikleyen ve yenilenmeyi sağlayan bir hormondur. Hipofizin ön kısmından sentezlenir ve kana karışarak diğer organları etkiler.

• Büyüme hormonu hipofiz bezinden pulsatil salınır yani gün içinde salınım miktarı değişmektedir. Bu yüzden herhangi bir zamanda test amacıyla ölçülen büyüme hormonu anlamsız olabilir.
• Büyüme hormonu salınımı, öğünlerde çok miktarda şeker tüketiminin ardından dramatik bir düşüş gösterir. Bu durum hastalığın, akromegali ayrımını yapmada yardımcı olur çünkü tümör hücreleri şeker varlığında daha aktiftirler.
• Büyüme hormonu vücuttaki organlara direk etkiye sahiptir. Ancak diğer hipofiz hormonları gibi diğer özelleşmiş bez hücrelerini etkileyerek diğer hormonların salgılanmasını tetikler.
• Büyüme hormonu karaciğerdeki özel bir hücre tipini etkileyerek kana İnsülin benzeri büyüme büyüme faktörü (IGF -1) salgılatır. IGF-1 Aynı zamanda somatomedin C olarak da adlandırılır. IGF-1’in kandaki değerlerinin çok değişmemesi akromegali hastalığının tanısında tercih edilmesini sağlar.

Büyüme Hormonu Üretiminin Kontrolü

Beynin bir parçası olan hipotalamus, ne kadar miktarda büyüme hormonu salgılanacağını hipofiz bezine gönderdiği kimyasal maddelerle belirler. Bu kimyasal maddelere nöropeptid denir.

• Büyüme hormonunu salınımını artırarak uyaran nöropeptid Growth Hormone Releasing Hormone (GHRH)’dır.
• Büyüme hormonu salınımı azaltarak uyaran nöropeptid ise somatostatindir. Somatostatini taklit eden bazı ilaçlar akromegali hastalığında kullanılır.

Jigantizm Belirtileri Nelerdir?

Hastalığın ana belirtisi normal değerlerin üzerindeki büyümüş vücut yapısı ve boy uzunluğudur. Aynı şekilde iç organların ve kasların büyümesi de eşlik edebilir.

Diğer belirtiler şunlardır:

• Ergenliğe geç girmek
• El ve ayaklarda anormal büyüme,
• Ayak parmaklarının açılması, kürek ayak olarak adlandırılır,
• Ellerin yumuşak ekmek hamuru gibi olması,
• Alnın ve çenenin öne çıkması,
• Dişler arası mesafenin artması,
• Büyümüş dil, burun ve dudaklar,
• Erkeklerde seslerin derinleşmesi,
• Benlerin sayıca artması,
• Yağlı ve aşırı terleyen bir cilt,
• Bilekteki dokunun artarak oradan geçen sinirlere bası yapması (karpal tünel sendromu)
• Artrit (eklem iltihabı)
• Baş ağrısı
  

Makroadenomlara (büyük hipofiz bezi tümörleri) bağlı bulgular:

• Görme kaybı: Makroadenomlar büyüdüklerinde görme sinirlerinin yer olan optik kiyazmaya bası yapar.
• Bitemporal hemianopsi: Görme alanların dış kısımlarının kaybolması. Birçok hasta şiddetli olmayana kadar bunun farkında değillerdir.
• Bulanık görme

Hastalığın uzun dönem sonuçları:

• Yüksek kan basıncı
• Diyabet
• Kalp hastalıkları

Diğer tümörlerin gelişim riski artmıştır:

• Tiroit kanseri sıklığı artmıştır. Tarama yapılabilir.
• Kolon polipleri için kolonoskopi önerilebilir.

Jigantizm Nedenleri Nelerdir?

Hipofiz bezi tümörleri çoğunlukla jigantizmin nedenidir. Hipofiz bezi beynin tabanında konumlanmış küçük bir bezdir. Hormonlar salgılayarak vücut fonksiyonlarını kontrol eder.

Hipofiz bezinde bir tümör geliştiğinde vücudun ihtiyacından daha çok miktarda büyüme hormonu salgılanır. Makroadenomlar büyük hipofiz bezi tümörleridir. Büyüyen tümör çevredeki organlara bası yapabilir.

Öncellikle hipofiz bezi ve göz sinirleri etkilenir. Görme kaybı, bulanık görme, hipofiz bezi yetmezliği gibi durumların ortaya çıkmasına neden olur.

Hastaların yüzde 75’inde tanı anında makroadenomlar tespit edilir. Yani tümörün boyutu 10 mm’den büyüktür.

Hipofiz Bezi Yetmezliği

Hipofiz bezi yetmezliği, jigantizm hastalığının gelişebilecek önemli bir komplikasyonu, sonucudur. Büyüyen tümör kitlesi hipofiz bezine bası yaparak bazı hormonların eksikliğine neden olabilir. Buna hipopituitarizm denir. Belirtiler yetersiz olan hormona göre değişir.

Sex hormonları olan Lüteinizan hormon (LH) ve Folikül uyarıcı hormon (FSH) eksikliği erkeklerde testosteron düşüklüğü, cinsel isteksizlik yapabilir. Bazı hastalarda vücut ve yüz kıllarının dökülmesine neden olabilir. Kadınlarda ise kısırlık görülebilir.

Büyük hipofiz bezi tümörleri kandaki prolaktin düzeylerini yükseltebilir. Prolaktin asıl görevi memede süt salgılamak olan bir hormondur. Kanda yüksekliği menopoz öncesi kadınlarda adet düzensizliği veya yokluğu yapabilir. Gebelik dışında meme ucundan süt gelebilir. Buna galaktore denir.

Prolaktin seviyelerinin tek başına yükselmesi bir başka hipofiz tümörü olan prolaktinomayı düşündürür.

Daha şiddetli hipofiz bezi yetmezliği düşük kortizol seviyelerine neden olur. Kortizol böbrek üstü bezinden salgılanan bir stres hormonudur. Kortizol eksikliği hayatı tehdit edebilir.

Şiddetli hipofiz yetmezliğinin diğer belirtileri şunlardır:

• İştah kaybı
• Kilo kaybı veya kilo artışı
• Halsizlik
• Azalmış bilişsel fonksiyon
• Baş dönmesi

Hormonlardaki değişiklikler kandaki maddelerin dengesini bozabilir. Örneğin düşük sodyum değerleri ve buna bağlı baygınlık, nöbetler görülebilir.

Jigantizm Teşhisi

Hastalığın yavaş seyretmesi ve belirtilerin spesifik olmaması nedeniyle teşhis edilmesi oldukça gecikebilmektedir. Başarılı bir tedavi, hastalığı durdurabilir veya yavaşlatabilir. Erken teşhis konulması bu yüzden önemlidir.

İlk aşamada hastadan belirtilerle ilgili öykü alınır. Hastanın kullandığı ilaçlar varsa sorgulanır. Doktor tarafından fizik muayene yapılır. Daha sonra hormon testleri ve bazı görüntülemeler istenir.

Büyüme hormonunun kanda yüksek çıkmasına neden olan diğer durumlar şunlardır:

• Ağrı
• Gebelik
• Ergenlik
• Stres
• Kronik böbrek yetmezliği
• Kalp yetersizliği
• Diabetes mellitus
• Beslenme bozukluğu
• Uzun süreli açlık

Hormon Testleri: Jigantizm tanısı koymak için kanda artmış IGF-1 düzeylerini görmek gerekir. Oral glukoz tolerans testi (OGTT) tanıyı doğrulamak için tercih edilebilir. 75 gr şeker içeren bir çözelti hastaya birkaç dakikada içilmesi için verilir. Sağlıklı kişilerde büyüme hormonu OGTT’den sonra 1 nanogram/ml'den daha az düşüş gösterir. Büyüme hormonunun düşmemesi çok miktarda büyüme hormonu üretildiği anlamına gelir. Akromegalik hastalarda ise bu düşüş gerçekleşmez hatta büyüme hormonu artabilir. Ayırıcı tanıda işe yarayabilir.

MRI: Hipofiz tümörlerinin tespiti için en çok kullanılan görüntüleme yöntemi kontrastlı hipofiz MRI’dır. Radyasyon içermemesi avantajıyken uzun zaman alması dezavantajıdır. Büyüme hormonu salgılayan tümörlerin büyük çoğunluğu makroadenomlardır.

Ayrıca görüntüleme yöntemlerinden X-ray ve bilgisayarlı tomografi de tercih edilebilir. Ancak MRI BT’den çok daha net görüntüler verir.

Jigantizm Tedavisi

En uygun tedavinin nasıl olacağı birçok faktöre bağlıdır. Tümörün büyüklüğü ve konumu, hastanın yaşı ve sağlık durumu bunlardan bazılarıdır.

Diğer dokulara yayılmış tümörlerin cerrahi tedavisi mümkün olmayabilir.

• Cerrahi: Mümkünse tümörün cerrahi olarak alınması tercih edilen yöntemdir. Tümöre burundan açılan bir kesi yardımıyla ulaşılır. Buna transsfenoidal cerrahi denir. Mikroskop veya küçük bir kamera yardımıyla hipofiz bezindeki tümör görülebilir. Birçok vakada hasta ameliyattan birkaç gün sonra evine dönebilmektedir.
• İlaç tedavisi: Bazen cerrahinin yapılabilmesi mümkün olmaz. Örneğin kan damarlarının veya sinirlerin yaralanma riskinin yüksek olduğu durumlarda cerrahi mümkün olmayabilir. Bu durumda ilaç tedavisine geçilebilir. Bu tedavi tümörün küçülmesi ya da büyüme hormonu üretmesini durdurmaya yöneliktir. İlaçlar başka hormonları taklit eder ve büyüme hormonu üretimini baskılar. Genellikle enjeksiyon şeklinde ayda bir verilirler.
• Gamma knife radiosurgery: Gamma knife radiosurgery geleneksel cerrahinin işe yaramayacağı düşünüldüğünde tercih edilir. Yüksek miktardaki radyasyon ışınları tümör dokusuna hedeflenir. Bu ışınlar tümör etrafındaki dokuya zarar vermemektedir. Tedavinin tamamen etkili olması ve büyüme hormonlarının eski seviyelerine inmesi, aylardan yıllara kadar uzayabilir. Radyosurgery, hasta genel anestezi altında uyurken uygulanır. Radyosurgerynin bu hastalıkla ilişkili obezite, öğrenme bozuklukları ve psikolojik hastalıklara yol açtığı bilindiğinden beridir yalnızca diğer tedavi yöntemlerinin işe yaramadığı durumlarda tercih edilir.

Jigantizm Ameliyatı

Seçilmiş tümörlerin cerrahi olarak ortadan kaldırılabilmesi tedavi şansını yükseltir. Cerrahın deneyimi ameliyatın tedavisindeki başarı şansını etkileyen faktörlerden biridir.

Tedavinin başarı şansını etkileyen diğer faktörler şunlardır:

• Sella tursikanın (hipofiz bezinin bulunduğu konum) dışına yayılmış tümörlerin cerrahi olarak tedavi şansı düşüktür.
• İlk cerrahinin başarı şansı ikinci veya üçüncü cerrahiden daha yüksektir.

Hipofiz bezine ulaşmak için burnun içine girilerek kesi atılır. Sfenoidal kemikten, sfenoidal boşluğa ve hipofiz bezine ulaşılır. Buradaki tümör çıkarılıp alınır.

Transsfenoidal hipofiz bezi cerrahisinden sonra uzun dönem tedavi şansı küçük tümöre (mikroadenoma) sahip hastalarda %80-85’tir. Büyük tümörlere (makroadenoma) sahip hastalarda ise %50-60’tır.

Jigantizm İlaçları

Jigantizm hastalığında medikal tedavinin yeri gittikçe artmaktadır.

Kullanılan ilaçlar şunlardır:

• Octreotide ve lanreotide: Somatostatin analoglarıdır yani somatostatin hormonunu taklit ederek büyüme hormonu üretimini engellerler. Somatostatin büyüme hormonun üretimini baskılayan bir hormondur. Enjeksiyon şeklinde ayda bir kez kullanılırlar. Enjeksiyonlar ödem, baş ağrısı, eklem ağrıları ve uyku apnesine neden olabilir. Hastaların %70’inde hormon üretimi baskılanır. Tümör küçülmesi ise hastaların % 30-50’sinde gözlenir.
• Pegvisomant: Büyüme hormonun karaciğer üzerindeki etkilerini bloklar. Etkili olduğunda IGF-1 düzeyleri normale iner ancak yüksek büyüme hormonu düzeyi sabit kalır. Günlük enjekte edilir.
• Cabergolin: Dopamin agonistidir. Dopamini taklit eder. Az sayıdaki hastada etkilidir. Prolaktinomalı hastaların tedavisinde kullanılan bir ilaçtır.

Jigantizm Tedavisi Yan Etkileri

Cerrahinin yan etkileri: Hemoraji (kanama), enfeksiyon, koku duyusunun kaybı, hipofiz bezindeki hasar gelişmesi sonucu hipofizer yetmezlik.

Hipofizer yetmezlik gelişmesi durumunda eksik olan hormon yerine konulur. Örneğin tiroid hormonlarının eksikliğinde tiroid tabletleri verilir.

Radyasyon terapisi de hipofizer yetmezlik ile sonuçlanabilir. Bu inmeye ve hafıza kaybına yol açabilir. Ancak tüm doktorlar bunda hemfikir değillerdir.

Dopamin tabanlı ilaçlar iştah kaybına, bulantıya, kusmaya ve baş dönmesine yola açabilirler.

Çocuklarda Jigantizm

Jigantizme neden olan hipofiz tümörlerinin %80’i cerrahi ile tedavi edilebilmektedir.

Tümör tekrar çıkması veya tümörün cerrahi ile çıkarılamayacak olması durumlarında ilaçlar kullanılabilir.

İlaçlar belirtilerin azaltılmasında ve hayat kalitesini arttırmakta kullanılır.

Jigantizm için Hangi Doktora Gidilir?

Büyüme hormonunun aşırı salgılanması, hormonal bir hastalıktır. ‘İç hastalıkları - Endokronoloji’ kısmı ilgilenir.

Hastalığın başlangıcında belirtiler, çocuklarda normal büyüme evresindekilere benzeyebilir.

Bu yüzden tanı koymak gecikebilir. Ergenlik sonrası büyümeye devam eden çocukların, çenede normal olmayan büyümeleri olan çocukların Çocuk Endokronolojilerine gözükmesinde fayda vardır.