Kabul ve Kararlılık Terapisi

Kabul ve Kararlılık Terapisi Nedir?

Kabul ve kararlılık terapisi (Acceptance and Commitment Therapy), kısaca ACT olarak da adlandırılır. Kişilerin, hayatlarında olmak istedikleri karaktere ve hayallere ulaşmalarını amaçlayan bir terapi yöntemidir. Ayrıca hayatta yaşanması muhtemel olan tüm olumsuzlukların kabullenilmesi temeline dayanır. Bu sayede karşılaşılan olumsuzluklar, kişilerin kararlı duruşlarını bozmaz ve hedeflerine ulaşmalarına engellemez. ACT terapisi aynı zamanda, anlamlı ve çok yönlü bir hayatın yaşanması açısından da hayli motive edici bir yöntem olarak kabul görmektedir. 

Kabul ve Kararlılık Terapisi Hangi Durumlarda Uygulanır?

Kabul ve kararlılık terapisi, günümüzde fizyolojik ve psikolojik birçok sorun karşısında uygulanmaktadır. Bu sorunlardan en sık karşılaşılanları ise şu şekilde sıralanabilir:

• Kaygı Bozukluğu: Anksiyete olarak de bilinir. Yaygın olarak depresyon ile eş zamanlı görülür. ACT ile kaygıları tetikleyen faktörlerden ve depresyon unsurlarından uzaklaşmak mümkün hale gelir. 
• Bağımlılık: Kişilerin sigara, uyuşturucu madde, alkol, teknolojik aletler vb. bağımlılıkları karşısında ACT tekniği uygulanmaktadır. Bu sayede kişiler, hayatlarında bir denge kurabilir ve bağımlılık duydukları unsurlardan uzaklaşabilir. 
• Psikoz: Genel olarak nöbetlerle seyreden bir sağlık sorunudur. Psikoz ile birlikte kişilerin ruh halleri ve duyguları değişir, atak süreçlerinde gerçek ve halüsinasyonlar ayırt edilemeyebilir. ACT ile kişilerin sağlıklı bir ruh haline bürünmeleri ve psikozdan uzaklaşmalarını sağlamak mümkündür.
• Yeme Bozuklukları: Kişilerin psikolojik sebepler nedeniyle çok fazla yemek yemeleri ya da yemek yemeyi kesmeleri anlamına gelmektedir. ACT ile bu durumu tetikleyen sorunlar kabullenilebilir. Aynı zamanda doğru davranışları sergileme amacı ile dengeli ve düzenli beslenme alışkanlıkları kazanılabilir. 
• Yoğun Stres: İş hayatı, özel hayat, sağlık sorunları, sorumlulukların artışı, maddi kaygılar ya da benzeri faktörlere bağlı olarak dönem dönem stres seviyesi artış gösterebilir. Bu durumlarda hayatı bütün olarak kabul etme prensibine dayanan ACT’den yardım alınabilir. 
• Diyet Yönetimi: Kişide fazla kiloların, kalp ve damar hastalıkların ya da şeker hastalığı (diyabet) gibi diyet gerektiren sağlık sorunlarının görülmesi durumunda ACT tekniğinden yardım alınması gerekebilir. Sağlık sorunlarının kabullenilmesi ve gerekenin yapılması prensipleri ile diyet yönetimini sorunsuzca ilerletmek mümkün hale gelir. 
• Kronik Ağrı Şikayetleri: Sebebi belirlenen ya da belirlenemeyen kronik ağrı şikayetleri, kişilerin günlük hayatlarını ve psikolojik durumlarını büyük oranda olumsuz etkiler. Ancak ACT sayesinde bu ağrılarla barışık bir hayatın benimsenmesi ve günlük hayatın en ideal şekilde sürdürülmesi mümkün olmaktadır. 

Kabul ve kararlılık terapisinin sıklıkla uygulandığı diğer sorunlar ise kanser , tükenmişlik sendromu, yetersizlik hissi ve cinsel problemlerdir. 

Kabul ve Kararlılık Terapisi Öncesi

Kabul ve kararlılık terapisi öncesinde uygulanması gereken bazı adımlar bulunur. Bu adımlar kısaca şu şekilde açıklanabilir:

• Danışan Öyküsünün Alınması: Başvuran kişinin genel sağlık durumu, aile hayatı, mesleği, yaşı, ilgi alanları, toplumsal statüsü, sosyolojik konumu ve şikayetleri öğrenilir. Bu sayede psikoterapist, başvuran kişinin hayatını daha kolay şekilde anlayabilir. 
• Psikolojik Testlerin Uygulanması: Hasta ile yapılan görüşmeler sonucunda şüphelenilen psikolojik hastalıkların teşhis edilmesi için uygulanır. Özellikle kişilik bozukluklarından şüphelenilmesi halinde başvurulur. Sonuçlara bağlı olarak ilaç tedavisi ve ACT eş zamanlı olarak uygulanabilir. 
• Danışan Değerlendirmesinin Yapılması: Başvuran kişinin günlük yaşamı, geçmişi, geleceğe dair kararları ve psikolojik sağlık sorunlarının olup olmadığı öğrenildikten sonra genel değerlendirme yapılır. Bu sayede hangi terapinin uygulanacağı, kaç seans terapi uygulanacağı, nasıl bir tutum izleneceği ve tedavi sürecinde dikkat edilmesi gerekenleri planlamak mümkün hale gelir.
• Danışanın Hazırlanması: Tüm adımların sonunda başvuran kişinin psikolojik olarak hazırlanması gerekir. Bunun için terapi sürecinde yaşanması muhtemel olan olumsuzlukların anlatılması, terapi sonunda ulaşılması planlanan hedeflerin açıklanması, terapinin amacı, süreci ve tüm sürecin açıklanması önemlidir.  

ACT’de kişi kendini hazır hissetmeden başlatılan terapiler, beklenen sonucun alınmasını geciktirecek ve başarı oranını doğrudan olumsuz etkileyecektir. 

Kabul ve Kararlılık Terapisi Nasıl Yapılır?

Kabul ve kararlılık terapisinde izlenmesi gereken 6 temel adım bulunur. 

Bunlar:

1. Şu Anda Bulunmak: Kişilerin şimdiki zamanda ve bulundukları ortamda olduklarını idrak etmeleri anlamına gelir. Çünkü geleceğe dair planlar yapmak ya da geçmişe takılı kalmak, şimdiki zamanı tecrübe etmeyi engeller. Aynı zamanda odaklanma sorunlarına yol açacağı için kişilerin hedeflerine ulaşamamasına yol açar. 
2. Düşünceleri Ayrıştırmak: İnsan zihni gün içerisinde birçok düşünce, anı ve hayal canlandırır. Ancak bu imgelere kapılmak ve zihin kontrolünü sağlamamak, motivasyonunun kaybedilmesinde büyük bir etmendir. Bu nedenle kişilerin zihinsel imgeleri dışarıdan izlemeleri ve kontrolü sağlamaları konusunda rehberlik hizmeti sunulmaktadır. 
3. Tecrübelere Karşı Açık Olmak: Bu adımda, hayatın barındırdığı acı tecrübelerle yüzleşilmesi ve kabullenilmesi beklenir. Birçok insan dürtüsel olarak olumsuzluklardan kaçınma yolunu seçer. ACT ise bu tecrübelerden kaçınmak yerine onları kabul etmek gerektiğini savunur. Bu sayede olumsuz tecrübelere rağmen doğru olanın seçilmesi ve hedeflerden uzaklaşılmaması mümkün hale gelir. 
4. Benlik Farkındalığını Sağlamak: Hayat boyunca düşüncelerin, tepkilerin, statülerin, toplumsal rollerin, fiziksel görünüşün ve şartların değişmesi olağan bir durumdur. Bu durumun farkında olmak ve şartlar değişse dahi benliğin aynı olduğunu idrak etmek, kişinin kendisinden uzaklaşmaması açısından oldukça önemli bir adımdır. 
5. Değerleri Belirlemek: İnsanın ömrü boyunca temsil etmek istediği görüşlerin, önem verdiği değerlerin, hayal ettiği hayatın, takdir ettiği karakter yönlerinin ve kendi önemini belirlemesinin hayata geçirildiği adımdır. Bu sayede dolu, anlamlı ve tatmin edici bir ömrün yaşanması mümkün olur. Aynı zamanda belirlenen değerler dahilinde davranmak, kişinin özsaygısını ve özgüvenini de güçlendirmektedir.
6. Doğru Olanı Yapmak: Kişisel değerler belirlendikten sonrasında, günlük hayatta sergilenen davranışların bu değerlere uygun olması beklenir. Aksi halde kişi, kendi değerlerine uyum sağlayan bir yaşam sürmemiş olacaktır. Bu nedenle danışanların, değerleri doğrultusunda doğru olan hareketleri sergilemesi beklenir. 

Psikoterapistler, ACT adımları alışkanlık haline gelene ve benimsenene kadar rehberlik sunmaya devam eder. Danışan kendini hazır hissettiğinde ise tercihe bağlı olarak rehberliğe son verilir.

Kabul ve Kararlılık Terapisinin Olumsuz Yönleri Nelerdir?

Kabul ve kararlılık terapisi, genel olarak hayli olumlu sonuçlar veren bir psikoterapi tekniğidir. Ancak kabullenme sürecinde olumsuz duyguların tetiklenmesi, acı tecrübelerin hatırlanması, korkularla yüzleşilmesi ve psikolojik kaçınmaya son verilmesi gibi zorlayıcı adımlar bulunmaktadır. Bu adımlar, kişilerin psikolojik olarak kötü hissetmesine yol açabilir. 

Kabul ve kararlılık terapisi sürecinde, danışana rehberlik eden eğitimli bir psikoterapist bulunması önemlidir. Böylece terapi sırasında tetiklenen olumsuz duygular kontrol altına alınabilir ve kişilerin psikolojik sağlıkları korunmuş olur. Aynı zamanda ACT tekniğinden alınacak başarı sonucu da artış gösterir. Bu nedenle, doğru psikoterapist ile yürütülen ACT sürecinin olumsuz yönleri hakkında endişelenmeye gerek yoktur.

Kabul ve Kararlılık Terapisi Sonrası 

Kabul ve kararlılık terapisi sonrasında danışan kendini hazır hissediyorsa, psikoterapist rehberliği sona erdirilir. Ancak terapi seansları sona erse de danışan ihtiyaç duyduğunda psikoterapistine ulaşabilmelidir. Özellikle ilk dönemlerde ACT adımlarının rehberlik olmadan izlenmesi zorlayıcı olabilir. 

ACT sonrası danışanın kararlı olması, kendisine hata payı bırakması, motivasyonunu koruması ve çevresinden destek alması önem taşır. Tekrarlayan doğru davranışlar ile kalıcı sonuçların alınması ve hayata anlam katılması sağlanır.

Çocuklarda Kabul ve Kararlılık Terapisi

Çocuklarda kabul ve kararlılık terapisi özellikle hiperaktivite bozukluğu, dikkat eksikliği ya da her iki durumun bir arada görüldüğü DEHB (Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu) karşısında uygulanmaktadır. Terapi süreci, yetişkinlerde olduğu gibi konuşma seanslar ve farkındalık yaratma prensibi ile yürütülür. Bu sayede çocukların kontrolsüz davranışlarını baskılaması, dürtülerini kontrol etmeleri ve sorumluluklarına odaklanmaları mümkün hale gelir. 

Yapılan araştırmalar, çocukluk döneminde uygulanan kabul ve kararlılık terapilerinde daha başarılı sonuçların alındığı göstermiştir. Bu durum, ergenlik ve ilk gençlik çağları için de geçerlidir.