Karbonhidrat Sayımı Nedir?

Karbonhidrat sayımı kan şekerini normal sınırlar içerisinde tutabilmek amacıyla besinlerin karbonhidrat içeriklerini hesaplamaya yönelik öğün planlama tekniğidir. Karbonhidratlar 3 tip temel molekülün farklı şekillerde, kendi başına veya birbirleriyle bir araya gelmesinden oluşan besin maddesidir. Birçok gıda doğal olarak karbonhidrat içermektedir. Sindirime uğrayan besinler içerisindeki karbonhidrat kana geçerek kan şekerini yükseltir. Normal bireylerde bu artış insülin adı verilen hormon ile normal düzeylere çekilebilir. 

Diyabet veya yaygın bilinen adıyla şeker hastalığında insülin bozukluğu söz konusudur. İnsülin hormonu üretimi azalabileceği gibi var olan insüline karşı hücrelerde duyarsızlık oluşabilir. Bu durum yükselen kan şekerinin normal değerlere indirilmesini engeller. Diyabet hastaları karbonhidrat tüketimine bağlı olarak kan şekerinin yükselmesi engellenemez. Kontrol altına alınamayan diyabet başlıca kalp-damar hastalıklarına, hipertansiyona, böbrek ve sinir hasarlarına, görme kayıplarına sebep olabilir.  

Diyabet tam anlamıyla tedavi edilebilecek bir hastalık değildir. Kan şekeri dengesini korumaya yönelik sürekli tedaviler uygulanır. Diyabet ilaçları, insülin iğneleri medikal tedavi boyutunu üstlenirken kişinin sağlıklı bir yaşam sürebilmesi açısından günlük yaşam değişiklikleri, beslenme düzeni ve egzersiz büyük önem taşımaktadır. 

Beslenmenin diyabet üzerine etkileri yapılan çalışmalar ile ortaya konmuştur. Kişinin günlük yaşamına uygulayabileceği beslenme modelleri belirlenmiştir. Karbonhidrat sayma modeli kişinin her öğünde tahmini olarak vücuduna alacağı şekeri belirlemeye yardımcı olur.

Karbonhidrat Sayımı Kimlerde Kullanılır?

Tip 1, tip 2 ve gestasyonel diyabette insülin pompası kullananlar veya kısa-hızlı etkili insülin tedavisi görenler karbonhidrat sayımı tekniği kullanarak insülin dozunu ayarlayabilir.  

Vücutta fizyolojik düzen içerisinde kan şekeri yükseldiğinde artan insülinin yanı sıra sürekli olarak temel bir düzeyde de bu hormon bulunur. İnsülin üretiminde sorun olan diyabet hastalarında temel seviye insülin sağlanması amacıyla bazal insülin, yemekten sonra ortaya çıkan yükselişi kontrol etmek amacıyla bolus insülin kullanılır. Bazal insülin dozu genellikle günden güne farklılık göstermez ancak bolus insülin dozu kan şekerinin ne kadar yükseleceğine dolayısıyla tüketilen karbonhidrat miktarına bağlı olarak değişir. Hızlı ve kısa etkili bolus insülin enjeksiyonu kullananlar doz belirleme amacıyla karbonhidrat sayımı tekniğini kullanabilir.

Karbonhidrat Sayımının Avantajları 

• Karbonhidrat sayım tekniğinin sağladığı en önemli avantaj, tüketilecek besin maddesini ve tüketim miktarını belirlemede özgürlük sağlamasıdır. 
• Diyet programlarındaki keskin sınırlar (bazı besin maddelerinin tamamen kesilmesi) tedavinin sürdürülebilirliğini olumsuz etkilemektedir. Karbonhidrat sayımı tekniğinde ise kişi istediği besin maddesinden tüketebilir.

Karbonhidrat Sayımının Dezavantajları

• Karbonhidrat sayımının başarılı bir şekilde uygulanabilmesi sık sık kan şekeri ölçme ve sağlık ekibi ile sıkı bir iletişim halinde olmaya bağlıdır. 
• Gün içerisinde defalarca kan şekeri ölçülmesi ve tüketilen besinlerle ilgili sıkı hesaplamalara girilmesi gerekir. 
• Sıkı takip ve sürekli kontrol bazı kişiler tarafından zahmetli görülebilir.
• Karbonhidrat sayımının en önemli dezavantajlarından biri ise yalnızca bu besin grubunun hesaplanıyor olmasıdır. Kişiler karbonhidrat hesaplaması yaparken besinlerin yağ ve protein oranlarını göz ardı etmektedir. Bu durum ise sağlıksız beslenmeye dolayısıyla da kilo artışına sebep olabilir.
• Karbonhidrat sayımı tekniği hata yapmaya açıktır. Besin değeri veya insülin dozu hesaplamalarında yapılan hatalar hiperglisemi (yüksek şeker) veya hipoglisemi (düşük şeker) tabloları ortaya çıkmasına sebep olabilir. Kan şekerinin normal sınırlar dışında seyrettiği hipo-hiperglisemi durumları sağlık açısından sakıncalar oluşturmaktadır.

Karbonhidrat Sayımı Nasıl Yapılır?

Karbonhidrat sayımı tekniği mevcut kan şekeri ve tüketilen besinlerdeki şeker miktarının hesaplanmasının ardından tahmini artışa göre insülin dozu belirlenmesini içermektedir. Bu sayede kişi sindirim sonrasında kana geçen şekeri düzenleyecek insülin miktarını belirler. 

Her besin maddesi farklı oranlarda karbonhidrat içerir. Özellikle paketli ürünlerin karbonhidrat içeriği etiketlerinde belirtilmektedir. Bunun dışında meyvelerin, sebzelerin, tahılların her gramında ne kadar şeker bulunduğu karbonhidrat tablosu kullanılarak tespit edilebilir.

Yetişkin bireylerde bir doz insülin 15 gram karbonhidratın tüketilmesi ile ortaya çıkan kan şekerini düzenleyebilmektedir. Bu değer yaşa, cinsiyete, kiloya bağlı olarak farklılık göstermekle birlikte ortalama ifadesi bu şekildedir. 1 doz insülinin denk geldiği 15 gram karbonhidrata 1 karbonhidrat porsiyonu adı verilmektedir. Normal yemek porsiyonundan farklı bir ifadedir. 

• Karbonhidrat sayımı ile bir öğün planlaması kan şekeri ölçümü ile başlar. 
• Kan şekerinin düşürülmesi, yükseltilmesi veya aynı aralıkta tutulması gerekebilir. 
• Bu değere karşılık gelecek karbonhidrat miktarı belirlenir. 
• Yemek öncesinde kan şekeriniz yüksekse daha az karbonhidrat, düşükse daha fazla karbonhidrat tüketilmesi gerekir. 
• Öğünde kişi istediği her besini yiyebilir. Total karbonhidrat miktarı belirlenen değeri aşmamalıdır. Bu noktada gıdaların etiket takibini yapabilmek ve tartmak büyük önem taşımaktadır.
• Öğün sırasında tüketilen karbonhidrat porsiyonuna göre kan şekerinin optimum düzeye çekmek için gerekli insülin dozu hesaplanır (15 gram karbonhidrat 1 doz insülin) ve enjekte edilir. 
• Karbonhidrat değeri tam olarak tespit edilemeyen besinlerin kan şekeri üzerine etkisi seri ölçümler ile tespit edilebilir. Bunun dışında glisemik indeks, lif miktarı gibi durumlar besinlerin sindirim, emilim ve kana geçme sürelerini etkilemektedir. 
• Karbonhidrat sayımının ilerleyen basamaklarında bu ayrıntılar da hesaplamaya katılarak daha detaylı işlemler yapılabilir.

Günlük Ne Kadar Karbonhidrat Tüketilmelidir?

Günlük karbonhidrat miktarı ile ilgili herkes için uygun belirli bir değer bulunmamaktadır. Yaş, vücut ağırlığı, fiziksel aktivite düzeyi, metabolizma hızı, hedef kan şekeri değeri bir günde tüketilmesi gereken karbonhidrat miktarını değiştirmektedir. 

Diyabetli bir kişinin günlük enerji ihtiyacının yarısını karbonhidratlardan karşılaması gerekmektedir. Ortalama bir kişinin enerji ihtiyacı yaklaşık olarak 1800 kalori ise (kişiden kişiye farklılık gösterebilir) bunun 800-900 kalorisi karbonhidratlardan karşılanmalıdır. 1 gram karbonhidrat 4 kalori içermektedir. Bu değer günlük olarak 200-225 gram karbonhidrata denk gelir. Ana ve ara öğünlerde tüketilen besinler bu değer üzerinden hesaplanabilir.

Bazı Besinlerin Karbonhidrat İçerikleri

Karbonhidrat sayımında besinlerin tartılması ve kaç gram şekere denk geldiğinin ortaya konulması gerekmektedir. Bu amaçla kişinin her an kullanabileceği karbonhidrat tabloları bulunmaktadır. Ayrıca akıllı telefonlar için geliştirilen uygulamalar hem besinin karbonhidrat içeriğini belirlemede hem de öğünlerin takibinde kolaylık sağlamaktadır. Bazı besinlerin karbonhidrat içeriği şu şekildedir:

• Küçük boy (75 g) muz 15 g karbonhidrat
• 2 adet (150 g) mandalina 15 g karbonhidrat
• 50 g pirinç pilavı 15 gram karbonhidrat
• 1 kase (150 g) çorba 15 gram karbonhidrat
• 50 gram makarna 15 gram karbonhidrat
• 40 gram çiğ köfte 15 gram karbonhidrat
• 30 gram fındık içi 3 gram karbonhidrat
• 20 gram tuzlu kraker 15 gram karbonhidrat