Karoten

Karoten Nedir?

Karoten, “C₄₀H₅₆” formüllü ve birbirleriyle ilgili olan birkaç bileşiği ifade eden bir terimdir. Karoten, bitkilerde fotosentez açısından önemli olan bir fotosentetik pigmenttir. Fotosentez oluşumuna destek olur. İnsan vücudunda ise yetişkinlerde, hamilelerde ve bebeklerde farklı faydaları ve görevleri olan bir değerdir.

Karotenler, genellikle meyve ve sebzelerin turuncu renginden sorumludur. Doğa içerisinde yaygın şekilde “beta karoten” formunda yer alır. Karotenin iki tipi vardır: Alfa Karoten, Beta Karoten. Alfa karoten ve B karoten, A vitaminin sentezinde öncü şekilde görev alan iki tip doymamış hidrokarbondur. İki tip karoten de “C₄₀H₅₆” şeklinde moleküler formül ile gösterilir.

Karoten faydaları ve görevleri ise şu şekilde sıralanabilir:

• Bağışıklığı destekler, enfeksiyon karşısında direnci yükseltir.
• Kanser oluşumunu önler; oluşan kanser hücrelerinin artmasını engeller.
• Mide, ağız, göğüs vb. kanser tiplerinin tedavisinde destek sağlar.
• Soğuk algınlığı gibi gribal enfeksiyon tedavilerinde yardımcıdır. 
• Beta karoten, vücuttan toksinlerin atılımını sağlar; serbest radikallerin nötr hale gelmesini destekler.
• Olası karaciğer yağlanmasını engeller; kolesterol düşmesine destek olup damar sertliğini önler.
• Kalp krizi riskini düşürür; damar hasarı oluşumunu azaltır.
• Katarakt oluşumunu önleyebilir.
• Az ışıklı ortamlarda bile gözün iyi görmesini sağlar.
• Zihin sağlığını daha iyiye götürür; hafızayı kuvvetlendirir; anlama kabiliyeti artar.
• Güneşin zararlı etkilerine karşı cildi korur; cilt kanseri hastalığından korur. 
• Deri üzerindeki yaşlanma belirtilerini yavaşlatır.
• Kilo kontrolünde önemlidir. 

Karoten Normal Değerleri Kaç Olmalı?

A vitamini, vücudumuz açısından hayati olan vitaminlerdendir. Bu vitaminin en önemli maddesi ise karotendir. Vücuda alınan beta karoten; ihtiyaç olduğunda A vitaminine dönüştürülür. Karoten ölçümü için kabul edilen referans değerler 60-200 ug/dL’dir. Bu değer aralığının dışına çıkıldığında sorunlar meydana gelebilir.

Genelde 1 gün içinde 3 bin ünite üstünde karoten alınmaması gerekir. Maksimum olarak belirtilen bu dozun üstüne çıkılması halinde karoten yüksekliği olabilir ve kişilerde önce bazı semptomlara, sonra da ilerledikçe bazı hastalıklara neden olabilir.

Karoten Nasıl Ölçülür?

Karotenin yeterince alınmaması karoten eksikliğine yol açarken; fazla alınması ise karoten yüksekliğine neden olabilir.

Karoten ölçümü için yüksekliği ya da eksikliği durumlarında gözlemlenen belirtiler olması halinde kişiler, kan testi yaptırmalıdır. Karoten değerlerinin tespit edilmesi amacıyla kan testinde A vitamini ölçümü yapılmalıdır.

Hamilelikte Karoten Değerleri Nasıl Olmalı?

Hamilelikte karoten değerleri, beraberinde bu süreçte alınacak gerekli vitamin değerleri, sağlıklı bir bebek gelişimi açısından önemlidir. Folik asit, B vitamini, C vitamini, D vitamini ve E vitamini gibi A vitamini ile beta karoten değerleri de hamilelikte alınması gereken vitaminlerdir. Bu değerlerin olması gereken düzeyde olması, anne karnındaki bebeğin gelişiminde önemli olduğu kadar hamile kadının sağlığı açısından da önemlidir.

Buna göre gebelik sürecinde A vitamini ile beta karoten değerleri ile ilgili önemli bilgiler şu şekildedir:

• Anne karnındaki bebeğin kemik, göz, cilt ve dişlerinde sağlıklı gelişim için hamilelikte A vitamini ve beta karoten alımına ihtiyaç vardır.
• Hamilelikte fazla alınması ise fetüse zarar verebilir. 
• Hamilelikte A vitamini alınması yerine (doktor tarafından) beta karoten tabanlı olan multivitamin takviyesi tavsiye edilir. 
• Hamilelikte beta karoten, vücudun ihtiyacı kadar gerektiğinde A vitamini üretmesini destekler. Bu da aşırı doz alınması olasılığını düşürür. 

Bebeklikte Karoten Değerleri Nasıl Olmalı?

Bebeklikte karoten değerleri, anne karnında olduğu gibi doğum sonrasında da önemlidir. Genellikle aşırı düzeyde havuç püresi gibi mamalar verilen bebeklerde karoten yüksekliği görülür. Bu noktada bir fincan kadar doğranmış çiğ havuç, 15 mg karoten barındırmaktadır. Aylar içerisinde her gün bu dozun yarısı kadar tüketilmesi de ciltte sarı renge neden olabilir. Bebeklerde karoten yüksekliği; kemiklerde şekil bozukluğuna ve büyüme durmasına yol açabilmektedir.

Karoten Eksikliği Nedenleri ve Hastalıkları Nelerdir?

Hastadan alınan kan numunesinin incelenmesinin ardından karoten değerleri, referans değerlerin altında görülüyor ise kişiye karoten eksikliği tanısı konur. Karoten eksikliği nedenleri, altta yatan bazı hastalıklar olabilir. Buna göre karoten eksikliğine neden olan hastalıklar ve durumlar şunlardır:

• Karoten içeren besinlerin yetersiz alınması,
• Kronik ve ateşli enfeksiyonlar,
• Kistik fibrozis (Dış salgı bezlerinde kalıtsal hastalık),
• Tiroidin yetersiz çalışması,
• Crohn ve Çölyak hastalıkları.

Karoten Eksikliği Belirtileri

Karoten eksikliği, vücuda karotenin gerektiğinden az miktarda alınması sonucunda oluşur ve kişilerde bazı belirtilere neden olur. Karoten eksikliği belirtileri şunlardır:

• Deri/ciltte kuruma,
• Göz kuruluğu,
• Kornea tabakasında ülser oluşması,
• Kornea tabakasında bulanıklık,
• Çocuklarda gelişme-büyüme geriliği,
• Gece körlüğü,
• Enfeksiyonların artması,
• Beyindeki basıncın artması,
• Tat kaybı,
• İleriye yönelik olarak körlük.

Karoten Eksikliği Tedavisi 

Karoten eksikliği tedavisi, bu değer eksikliğinin nelere yol açtığına göre değişiklik gösterebilir. Çünkü karoten eksikliği, kişilerde cilt yüzeylerinden farklı vücut bölgelerine etkilerini gösterebilmektedir. Dolayısıyla karoten eksikliği tanısı konulması halinde doktor tavsiyesi eşliğinde hareket edilir.

Bu tedavide amaç; vücuttaki karoten değerlerini yükseltmektir. Uzman doktor gerekli ilaç ve besin takviyesini reçete edebilir. Hastalara uygun diyet programı ayarlanabilir. Ayrıca karoten eksikliğinin neden olduğu olumsuz etkiler cilt üzerinde ise cilt üzerine uygulanabilen ilaçlar tercih edilebilir. Dolayısıyla eksikliğin sonuçlarının ne yönde olduğuna göre tedavi de şekil alacaktır.

Karoten Eksikliğine Ne İyi Gelir?

Karoten eksikliğine iyi gelen karoten içeren besinler vardır. Haricinde doktor tarafından karoten kaynaklı ilaç takviyesi de yapılabilir. Karoten içeren besinler ise renklerine göre şunlardır:

• Turuncu: Tatlı patates, havuç, portakal, papaya, şeftali, balkabağı, kayısı, mango.
• Kırmızı: Karpuz, domates, kırmızı biber.
• Sarı: Sarı kabak, mısır, kavun.
• Yeşil: Brokoli, marul, ıspanak, kabak, dolmalık biber, tere, lahana. 

Karoten Eksikliği Tedavi Edilmezse Ne Olur?

Karoten eksikliği, tedavi edilmesi gereken bir durumdur. Kişideki beta karotenin düşüklüğü, bazı hastalıklara yol açabilir. Karoten eksikliğinin neden olduğu hastalıklar şunlardır:

• Göz hastalıkları,
• Bağışıklık zayıflaması ve hastalıklara karşı savunmasız hale gelinmesi,
• Hücre yenilenmesinin durması ve neticede zararlı hücrelerin atılamaması,
• Kemik gelişiminde yavaşlama ve neticede kemik erimesi,
• Saçlarda kepeklenme,
• Cilt sorunları

Tedavi edilmezse sık rastlanan sorunlar şu iki maddede sıralanabilir:

• Karoten, vücudu mikrop ve bakterilerden koruduğu için eksikliği tedavi edilmediğinde bağışıklık zayıflar. Neticede enfeksiyon görülme sıklığında artış gözlemlenebilir.
• Karoten, cilt için kolajen üretimine yardımcı olur. Eksik olduğunda yaralarda iyileşme süreleri uzamaktadır. Neticede iyileşmeyen yaralar olabilir. 

Karoten Yüksekliği Nedenleri ve Hastalıkları Nelerdir?

Karoten, bol miktarlarda mineral, lif ve vitamin içerir. Buna göre çok fazla karoten içerikli besin ya da takviyelerin alınması, karoten yüksekliğine neden olabilir. Örneğin; çok aşırı havuç tüketilmesi, havuca rengini veren ve aynı zamanda A vitaminin de öncül bir maddesi olarak bilinen beta karotenin aşırı alınmasına yol açar.

Karoten fazlalığı ise bazı sağlık sorunları ve hastalıkların oluşmasına neden olabilmektedir. Buna göre karoten yüksekliğinin neden olduğu hastalıklar şunlardır:

• El ile avuçlarda sarılaşma/sararma,
• Depresyon,
• Baş ağrısı,
• Cilt sorunları,
• Tırnaklarda kırılma,
• Saç dökülmesi ve kellik sorunları,
• Kemik ile eklem ağrıları,
• Karaciğer yağlanması,
• Karın ağrısı,
• Anne karnındaki bebekte gelişim sorunları.

Karoten Yüksekliği Belirtileri

Karoten yüksekliği, kan testi üzerinden ölçümlenen A vitamini değerlerinden tespit edilebilir. Özellikle de kişilerin cildi, karoten yüksekliği olabileceğine dair belirti verebilir. Karoten yüksekliği belirtileri şu şekildedir:

• Kanda aşırı düzeyde beta karoten değeri olması, kişinin deri renginde bir koyulaşma meydana getirebilir. 
• Aşırı düzeyde karoten, çoğunlukla en dış deri katmanı üzerinde birikir. Bu birikme ise ayak tabanları, dizler, avuç iç kısımları ve burun etrafındaki derinin turuncu veya sarı renge dönmesine sebep olur.  

Karoten Yüksekliği Tedavisi

Karoten yüksekliği, ciltte sararma gibi sık rastlanan bir sonuca neden olabilmektedir. Sarılık durumu ise sarılık hastalığını akla getirir. Sarılık hastalığı, kendi başına adlandırabileceğimiz bir hastalık tanısı değildir; altında yatan bir rahatsızlık sürecinin gözle görülür bir bulgusudur. Buna karşın karoten yüksekliğinin neden olduğu hastalık ise aslında “yalancı sarılık” durumudur. Bu da zararsız olan bir sarılık şekli olarak açıklanır.

Normalde sarılık, farklı hastalık ya da sağlık sorunlarına bağlı olarak insan vücudunda bilirubin seviyesinin fazlalığı yüzünden olur. Ancak yalancı sarılık yaşayan hastalarda ciltteki sararma, aşırı düzeydeki bilirubin seviyesinden kaynaklanmaz; beta-karoten yüksekliğinden kaynaklanır. Bu ise genelde kabak, kavun ve havuç gibi besinlerin fazla tüketiminden olur.

Karoten yüksekliği tedavisi, diyet listesi uygulanarak yapılır. Tüketilen besinler içerisinde karoten oranı daha az yiyecekler yer alabilir. Bu işlem için kişinin sağlık durumu hakkında değerlendirmeler yapılarak ve kişiye özel diyet programı hazırlanır.

Karoten Yüksekliği Tedavi Edilmezse Ne Olur?

Karoten yüksekliği tedavi edilmezse çok büyük sorunlar olmamakla beraber, neden olduğu mevcut belirtilerin sürmesine yol açabilir. Karoten yüksekliği durumunun devam etmesinin sonuçları şu şekilde açıklanabilir:

• Sigara kullanan kişilerin beta karoten seviyesinin yüksek olması ya da takviye karoten alması, çok riskli olur. Akciğer kanseri ihtimalini yükseltir. 
• Karoten bakımından zengin besinlerin ya da ek karoten takviyelerinin aşırı düzeyde alımı, yüksekliği artırır. Neticede de kişilerin cildinin koyuluk sorununun sürmesine ve artmasına neden olabilir.
• Yüksek dozda takviye alımı ve karoten yüksekliği olması, uzun vadede bazı riskler meydana getirebilir; bu yüzden yalnızca eksiklik hâllerinde düşünülmelidir.