Kaşeksi

Kaşeksi Hastalığı Nedir?

Kaşeksi, geleneksel beslenme desteği ile tamamen geri döndürülemeyen ve ilerleyici fonksiyonel bozukluğa yol açan, devam eden iskelet kası kütlesi kaybı (yağ kütlesi kaybı olsun veya olmasın) ile karakterize çok faktörlü bir sendrom olarak tanımlanmaktadır. 

Kas kaybına neden olan ve vücut yağ kaybıyla beraber olarak görülen içerebilen aşırı kilo kaybıyla giden bir "zayıflama" bozukluğudur. Bu rahatsızlık, kanserler, tümörler, HIV enfeksiyonları veya AIDS gibi rahatsızlıklar, kronik obstrüktif akciğer hastalığı, böbrek hastalığı ve konjestif kalp yetmezliği gibi ciddi hastalıkların son aşamalarında olan kişileri etkiler. 

Kaşeksi yunanca da kötü hal durumunu anlatan kelimelerin birleşimidir. Kaşeksi ile diğer kilo verme türleri arasındaki fark, bu durumun istemsiz ve kendiliğinden olmasıdır. 

Çeşitli nedenlerden dolayı daha az yedikleri için kilo verirler. Metabolizmanın işleyişi de etkilenir. Normal günlerde olduğundan daha fazla protein ve kas parçalanmaları görülür.   

Risk Faktörleri

Genellikle bazı hastalıkların son aşamalarında kaşeksiye bağlı bazı kronik durumlar görülür. 

Aşağıdaki rahatsızlık veya durumların birine sahip bir kişi kaşeksi geliştirebilir.  

Bu rahatsızlık ve durumlar:

• Herhangi bir kansere sahip olmak kaşeksiye sebep olabilir. Özellikle akciğer, pankreas ve midede kanser en sık kaşeksi görülen kanserlerdendir. 
• Kronik obstrüktif akciğer hastalığı (KOAH) genellikle kaşeksiye giden bir rahatsızlık olarak bilinir. 
• Kronik böbrek yetmezliğine sahip ve yetersiz beslenme belirtileri gösteren tüm insanların tahminen dörtte biri kaşeksi geliştirebilir. 
• Konjestif kalp yetmezliğinin yüksek oranlarda kaşeksi yaptığı bildirilmiştir. 
• Crohn hastalığı, kistik fibrozis, HIV ve romatizmal eklem iltihabının da kaşeksiye sebep olduğu bildirilmiştir. 

Kaşeksi Hastalığı Belirtileri Nelerdir?

Kaşeksi geliştiren kişilerde aşağıdaki belirti ve şikayetler meydana gelebilir.

Bu belirti ve şikayetler:

İstemsiz kilo kaybı: Yeterli beslenme veya yüksek miktarda kalori alınmasına rağmen kilo kaybı şikayeti olabilir. Bu genellikle kaşeksinin en çok bahsedilen belirtisidir.

Kas kaybı: Bu kaşeksinin karakteristik bir diğer belirtisidir. Bununla birlikte, devam eden kas kaybına rağmen, kaşeksili tüm insanlar yetersiz beslenmiş görünmemektedir. Kaşeksi geliştirmeden önce aşırı kilolu bir kişi, önemli miktarda kilo vermesine rağmen fiziksel olarak ortalama bir görünüşte olabilir.  

İştahsızlık veya yiyecek görmek istememe: Sadece yiyecekler çekici gelmez hale gelmekle kalmaz, aynı zamanda kaşeksili bir kişi herhangi bir yemek yeme arzusunu da kaybedebilir. Bu şikayetler kilo vermeyi hızlandıran etkenlerdendir.  

Azaltılmış işlevsel yetenek: Halsizlik, yorgunluk ve düşük enerji seviyeleri gibi yaygın belirtiler görülebilir. Kişinin zevk aldığı ve yapmak istediği şeyleri yapması zorlaşır. Çoğu zaman bir kişi giyinmek ve dişlerini fırçalamak gibi günlük aktivitelerini bile yapamaz. 

Şişlik veya ödem: Kanda düşük protein seviyeleri olduğunda sıvı dokulara girerek özellikle oturup ayakta durabilen kişilerin bacaklarında şişmeye neden olur. 

Kaşeksi Hastalığı Nedenleri Nelerdir?

Kaşeksi, aşağıdaki gibi ciddi durumların son aşamasında meydana gelir: 

• Kanserler ve tümör dokularının varlığı 
• Konjestif kalp yetmezliğinin (KKY) metabolik etkisi 
• Kronik obstrüktif akciğer hastalığı (KOAH) 
• Kronik böbrek hastalığı ve buna bağlı gelişen protein yıkımları
• Kistik fibrozis (salgı bezlerini ciddi olarak etkileyen bir genetik rahatsızlık) 
• Romatizmal eklem iltihabı (kişinin kendi bağışıklık sistemiyle kendi vücuduna saldırdığı bir rahatsızlık) 

Bu hastalıkların kaşeksiye neden olduğu kesin mekanizma tam olarak anlaşılmamıştır ve muhtemelen birden fazla hastalık yolunun dahil olduğu çok faktörlü bir mekanizma olduğu düşünülüyor.  

İltihabi proteinlerin, TNF (aynı zamanda 'kaşeksin' veya 'kaşektin' olarak da adlandırılır), interferon gama ve interlökin-6 dahil olmak üzere merkezi bir rol oynadığı düşünülmektedir. 

Bu sitokin adı verilen proteinlerin artmış üretimi, kas lifleri proteinlerinin parçalanmasına neden olur. Sistemik iltihabi reaksiyonlar ile aynı zamanda vücuttaki genel protein sentezi azalır. Dolaşımdaki bu sitokinlerin artışından birçok farklı doku ve hücre türü sorumlu olsa da, kanıtlar tümörlerin kendilerinin kanserde kaşeksiyi artırabilecek önemli bir faktör kaynağı olduğunu göstermektedir.  

Kaşeksideki kontrolsüz iltihabi reaksiyonlar, istirahatte metabolik hızın yükselmesine neden olarak protein ve enerji kaynaklarına olan talebi daha da artırabilir.  

Kaşekside beslenme kontrol döngülerinde değişiklik olduğuna dair kanıtlar da vardır. Yağ hücreleri tarafından salgılanan bir hormon olan yüksek leptin seviyeleri, besin maddelerine olan yüksek metabolik talebe rağmen enerji alımının azalmasına neden olur. 

Kaşeksi Hastalığı Teşhisi

Kaşeksinin erken tanınması genellikle zor olduğundan, doktorlar teşhis için çeşitli kriterler kullanırlar. Kaşeksinin semptomları ve bulguları genellikle kronik hastalığın veya kanser seyrinin sonlarında fark edilse de kas kaybına yol açan sürecin kanser teşhisinin ardından çok erken başladığını öğreniyoruz. Bu nedenle, kaşeksi genellikle herhangi bir kilo kaybı meydana gelmeden önce mevcuttur.

Kaşeksinin değerlendirilebilmesinin birkaç yolu vardır. Değerlendirmeler aşağıdaki şekilde yapılabilir: 

Vücut kitle indeksi (VKİ): Boy ve kilonun özel bir formül ile değerlendirilmesi işlemidir. Kişiler bu indekse göre hangi skalada olduklarını bilebilirler. Doktorlar bu verilerin değişimine göre kaşeksi hakkında fikir sahibi olabilir anca VKİ, kas kütlesi ve yağ oranlarını tanımlamadığından, kaşeksiyi değerlendirmek için tek başına kullanılamaz. 

Yağsız kas kütlesi: Sadece kas kütlesinin vücut kilosuna oranıyla anormal bir durum olup olmadığı sonucuna gidilir.  

Yiyecek alım günlükleri: Bir gıda günlüğü tutmak, kaşeksiyi önlemek veya bununla başa çıkmak için önemli bir faaliyettir. 

Kan testleri: Kaşeksinin değerlendirilmesinde yararlı olan bazı laboratuvar testleri arasında beyaz kan hücresi sayımları (WBC), serum albümini, transferrin seviyeleri, ürik asit ve C-reaktif protein (CRP) gibi iltihabi belirteçler bulunur. 

Her durumda kaşeksiyi tespit etmede etkili olan tek bir tarama aracı henüz bulunmamakla birlikte kaşeksiyi tanımlamak için yukarıdakilerin kombinasyonuna bakan bir dizi tarama aracı vardır. Kaşeksinin aşamalara veya derecelere bölünmesi, doktorlara kaşeksinin doğal seyri hakkında daha iyi bir bilgi verebilir ancak en büyük endişe, kaşeksinin mümkün olduğunca erken teşhis edilmesidir. 

Mevcut aletlerin sayısına rağmen, bir kişiyi zaman içinde takip etmek ve seri vücut ağırlıklarını kontrol etmek, değişiklikler hakkında daha iyi bir fikir verebilir. 

Kaşeksi Hastalığı Tedavisi

Kaşeksi tedavisinde etkili olduğu gösterilen tek bir ilaç veya tedavi planı yoktur. 

Sebebine birçok faktör katkıda bulunabilir bu nedenle çeşitli terapi türlerini içeren bir tedavi planı gerekir. Sadece kalori sayısını artırmak veya diyeti değiştirmek sonuç göstermeyecektir. 

Kaşeksi tedavisinde yararlı olacak bazı tedavi yaklaşımları aşağıdaki gibi olabilir: 

Yemek yemenin sosyal yönlerine odaklanmak: İnsanlar yemek yeme modunda olmasalar bile yemek yerken birlikte oturmaktan zevk alırlar. Yiyecek miktarı yerine yemenin sosyal önemini vurgulamak, bir kişinin yeme ile duygusal ve psikolojik ilişkisini yeniden konumlandırmasına yardımcı olabilir. 

Hafif egzersiz: Kaşeksi geliştiren kişiler için kas kütlesi eklemeye yardımcı olabilir ancak daha fazla araştırmaya ihtiyaç vardır. 

Sık sık küçük öğünler yiyin: Kaşeksisi olan kişiler, yüksek kalorili öğünleri üç set öğün yerine gün boyunca küçük porsiyonlarda yemeye daha fazla tolerans gösterirler. Küçük öğünler arasında kalori alımını artırmak için besin destekleyici içecekler içeren içecekler mevcuttur.

Duygusal destek: Kaşeksili bir kişinin ailesi, altta yatan bir hastalığın son aşamasına ilerledikçe, insanların bazen yemek yemek istemeyeceğini anlamalıdır. Bu aşamaya geldiklerinde, arkadaşlar ve aile, kaşeksi olan kişiyi yemek yemeye zorlamamalıdır. Kas erimesi ve kilo kaybı, durumu olan kişi ne kadar çok yemek yese de bu durum devam edecektir. 

Kaşeksi Hastalığı Tedavi Edilmezse

Kaşekside yağ ve kas kaybı ciddidir ve potansiyel olarak ölümü hızlandırabilir. Bununla birlikte kaşeksi geliştiren kişilerde aşağıdaki komplikasyonlar gelişebilir: 

• Azalmış yaşam kalitesi ve bağımsız yaşama yeteneğinin kaybı 
• Tedavilere sağlıklı cevaplar verememe 
• Azaltılmış bağışıklık sebebiyle sık sık enfeksiyonlara yakalanma
• Altta yatan kronik durumun artan semptomları 
• Altta yatan hastalıktan daha az yaşam beklentisi oluşması 

Kaşeksi Hastalığına Ne İyi Gelir?

Aşağıdaki davranışlar ve yöntemler kaşeksiye bağlı gelişen belirti ve şikayetlerin azaltılmasına yardımcı olabilir. 

Bu davranışlar ve yöntemler:

• Bu hastalara egzersizin iyi geldiği ve fazla miktarda protein yıkımının bu sayede nispeten azaltılabildiği bildirilmiştir. 
• Kaşeksi gelişen kişilerde sağlıklı beslenme son derece önemlidir. Kişilerde proteinden zengin yiyecekler tüketmek da kas atrofisini (kasın erimesi) yavaşlatabilir. 
• Kaşeksiye gidiş önceden belirlenebilir. Bu sebeple kronik hastalıkları ve kanserli hücrelere sahip kişilerin mutlaka tıbben takip altında olması gerekir.  

Kaşeksi Hastalığına Ne İyi Gelmez?

Aşağıdaki davranışlar ve yöntemler kaşeksiye bağlı gelişen belirti ve şikayetlerin artmasına sebebiyet verebilir.  

Bu davranışlar ve belirtiler:

• Kaşeksiye yakalanan bir kişi yemek yemeyi reddettiğinde onları zorlamamak ve anlayabilmek önemlidir. Bu kişiler yemek yese de yemese de kas ve kilo kaybı devam edecektir. 
• Bu hastalar bir rahatsızlığa bağlı olarak kaşektik olacağı için fazla miktarda tıbbi bakım ve takip altındadırlar. Bu sebeplerden dolayı stresleri fazla olabilir. Fazla stres kaşeksi gelişimini etkileyebilir. Stresin önlenmesi ve rahatsızlıkların kişiye anlatılması önemlidir. 
• Gün içerisinde uzun beslenme aralıkları bırakmak kilo kaybının hızlanmasına sebebiyet verir. Sık sık öğünlerle beslenmek daha etkilidir. 

Hamilelerde Kaşeksi

Hamilelerde HIV ile enfekte olunduğunda veya herhangi bir kanser sebebiyle kaşeksi durumu gerçekleşebilir. Gebelikte artmış besin ihtiyacına ek olarak bir rahatsızlığın bulunması kaşeksiye gidişi hızlandırabilir. Bu sebeple bilinen kronik bir rahatsızlığı olan kişilerin kaşeksi geliştirme riski olduğunda mutlaka gebeliğin yakından izlenmesi gerekir.  

Gebelik sürecinde kaşeksiye yakalanan kişilerde hastanın tedavisinin nasıl yapılacağı kadın doğum ve hastalıkları uzmanı ile ilgili birimin doktoru tarafından ortak planlamalar aracılığıyla yapılmaktadır.  

Eğer gebelik hastanın yaşamını tehdit edecek kadar ağır geçiyorsa bebeğin gelişiminin tamamlanması beklenmeden erken doğum planlanabilir. Bebeğin gelişimini anne rahminde yetersiz besin akışıyla sürdürmesi dış ortamda hastane bakımında sürdürmesinden daha tehlikeli olabilir.  

Bazı durumlarda HIV ile enfekte veya kanser olan kişilerde kaşeksi gebelik sırasında başlar ve gebelik sonrası hastaların şikayetleri azalabilir.  

Çocuklarda ve Bebeklerde Kaşeksi

Kronik böbrek yetmezliği olan bebekler ve çocuklarda kaşeksi gelişimleri vaka olarak bildirilmiştir. Bu kişilerde kronik olarak görülen hastalığa bağlı olarak protein yetersizlikleri ve kas atrofileri görülebilir.  

Genellikle kronik rahatsızlıkları olan çocuklarda kaşeksi açısından değerlendirmeler muayenelerde yapılmalıdır. Teşhis yetişkinlerde olduğu gibi ölçümler ve klinik değerlendirmeyle konulabilir.  

Kaşeksi etkilenen bebek veya çocuğun kronik rahatsızlığının tedavi edilmesinde de olumsuzluklara yol açar. Kişiler tedaviye yanıt veremeyebilir. Bu sebeple kaşeksinin tedavi edilmesi önemlidir. 

Hali hazırda gelişimini sürdürmeye çalışan bebek veya çocuklar yetersiz protein ve besin alımına bağlı olarak kaşeksi gelişiminde malnütrisyon geliştirebilir. Malnütrisyonun ciddi sonuçları olur ve kişinin tüm yaşamı boyunca uğraşacağı tıbbi problemleri beraberinde getirebilir.                 

Kaşeksi Hastalığı için Hangi Doktora Gidilir?

Aşağıdaki belirtilere sahip kişilerin kaşeksi geliştirme ihtimaline karşı doktoruyla görüşmesi gerekir. Bu hastalık genellikle kronik bir rahatsızlık veya kanser sonucu ortaya çıktığı için kişilerin takip edildiği doktor tarafından muayene edilmeleri gerekilir. Kansere sahip bir kişi aşağıdaki belirti ve şikayetleri gördüğünde derhal bir tıbbi onkoloji uzmanı ile görüşmelidir.  

Bu belirti ve şikayetler:

• Herhangi bir bilinen hastalık olsun veya olmasın kilo vermeye yönelik bir uygulamalı davranış olmamasına rağmen yaklaşık bir ay civarı gibi çok kısa bir sürede vücut ağırlığının yüzde 5’ini kaybetmek. Bu kişiler için oldukça önemli bir belirti olabilir. Hastalar sıkı bir diyet uygulamamasına ve normal hayatını devam ettirmesine rağmen kısa sürede ciddi kilolar verebilir. Bunun sebebi günlük hayattaki stresler, aktiviteler ve beslenme ihmalleri de olabilir. Değerlendirmeyi doktorlar yapmalıdır. 
• Bilinen kronik bir hastalık teşhisi almış kişiler son dönemde dişlerini fırçalamaya yetecek kadar enerjiye sahip olmadığı şikayetinde bulunuyorsa durum kaşeksiden kaynaklanabilir. Aşırı halsiz hissetme ve günlük rutin işlerin artık yapılamaması uyarıcı olmalıdır.