Katalepsi

Katalepsi Nedir?

Dış uyaranlara karşı donuk bir ifade ile birlikte kasların kaskatı kesilmesi durumuna ‘katalepsi’ denir.

İrade ve bilinç kaybı, dış dünyadaki uyaran durumlara karşı tepkinin olmaması ve kas-iskelet sisteminde verilen herhangi bir pozisyonun bırakıldığı gibi kalmasıyla giden belirtiler bütünüdür.

Katalepsi merkezi sinir sistemi ve ruh sağlığı hastalığıdır.

Katalepsi şizofrenin bazı alt türlerinde görülen bir belirtidir.

Katalepsi Belirtileri Nelerdir?

Katalepsi bir tek başına bir hastalık durumu olmayıp bir hastalıkla beraber ortaya çıkan belirtidir. Bu durumda katalepsi ile birlikte görülen belirtilerden bahsedilebilir.

Katalepsi belirtisinin kişide görülmesi vücutta var olan bir hastalığın ilerlediği anlamına gelir.

• İrade kaybı: Katalepsi durumunda kişi iradesini kaybeder. Herhangi bir motor aktiviteyi gerçekleştirmek ister ancak yapamaz. Bu durum bir nevi geçici kısmi felç durumudur. Konuşma, hareket etme, tepki verme gibi aktiviteler gerçekleştirilemez.
• Bilinç kaybı: Katalepsi de geçici bilinç kayıpları, bayılmalar gibi durumlar söz konusudur.
• Donuk bir ifade: Hastanın donuk ve duygusuz bir yüz ifadesi bulunur.
• Kaslarda sertlik: Çizgili kaslarda tonus artışı ve sertlik gelişir.
• Hareket kaybı: Bir nevi kısmi felç gibi hastada hareket kaybı vardır. Fakat hastalık ilerledikçe hareket kaybı gerileyebilir.
• Bir noktaya sabit bakış: Hasta bir noktaya sabit bir şekilde bakar. Hastanın hareket ettirilmesi durumunda bile gözler bakılan noktada sabit bir şekilde kalır.
• Dış uyaranlara duyarsızlık: Hasta dış dünyadan kendini soyutlamıştır. Dışarıdan herhangi bir uyarı verilmesi rağmen, hasta bu uyaranlara karşı tepkisiz kalır.
• Solunumda azalma: Hastanın bazal metabolizma düzeyinde bir düşüş vardır. Normal bir insanın solunum sayısı dakikada ortalama 20 civarıdır.

Katalepsi hastalarında ise bu sayı dakikada 10-12 seviyesine kadar inmiştir.

• Kalp hızında azalma: Hastanın bazal metabolizma düzeyinde azalma olduğundan dolayı kalp atım sayısı da azalmıştır.

Normal bir insanın kalp atım sayısı 70-80 civarındayken katalepsi hastalarında 40-50 gibi seviyelere kadar düşer.

• Anlamsız sözcükler kullanma: Hastaya bir şey sorulduğunda sorulan şeyden alakasız olarak anlamsız sözcükler kullanır. Bazen hiç tepki vermeyeceği gibi bazen de homurdanma tarzında anlamsız sözcükler kullanır.
• His kaybı: Katalepsi hastaları kendilerini dış dünyaya soyutladıklarından ağrılı uyaran verilmesine rağmen hiç tepki vermeyebilirler. 

Sıcak soğuk gibi duyu ayrımı kayıpları da hastalarda oluşabilir. 

Katalepsi Nedenleri

Katalepsi hiçbir hastalık varlığı olmadan ortaya çıkabileceği gibi çoğunlukla parkinson, epilepsi gibi bir nörolojik hastalığın varlığında ortaya çıkar.

• Hipnotik trans sırasında: Hipnotik trans esnasında bazen katalepsiye benzer semptomlar ortaya çıkabilir. 

Trans halindeyken katalepsi de olduğu gibi dış uyaranlara yanıtsızlık, donuk bir yüz ifadesi ve sabit bir noktaya bakış söz konusudur.

• Parkinson: Parkinson hastalığı beyindeki dopaminerjik sistemin hasar görmesine bağlı olarak gelişen nörolojik bir hastalıktır.

Parkinson hastalığının ilerleyen dönemlerinde aralıklı olarak hastalar katalepsiye girebilirler.

• Epilepsi: Epilepsi halk arasında sara hastalığı olarak bilinir. Epilepsinin bazı türlerinde katalepsi gelişebilir.
• Anestezi kullanımı: Anestezi ameliyata girmeden hastanın yapılacak girişimi hissetmemesi için verilen maddedir. Bazı durumlarda hastaya anestezi veriminden sonra katalepsi benzeri sendrom geliştirdikleri bilinmektedir.
• Madde yoksunluğu: Bazı madde kullanımları sonrası gelişen yoksunluk sendromunda hasta katalepsiye girmektedir. 

Bu maddelere verilecek en iyi örnek kokain yoksunluk sendromudur. Kokain yoksunluğunda hastada tek bir noktaya sabit bakış, donuk bir yüz ifadesi ve kaslarda sertlik gelişmektedir.

• Katatonik şizofreni: Şizofrenin bir alt türü olan katatonik şizofreniye çoğunlukla katalepsi eşlik etmektedir. 

         Katatonik şizofrenide diğer şizofreni türlerine göre hastalığın

gidişatının daha kötü olduğu bilinmektedir.

• Antipsikotik ilaç kullanımı: Haloperidol gibi bazı psikoz türlerindeki ilaç kullanımlarının katalepsiye yol açtığı bilinmektedir.
• Alkol kullanımı: Alkol kullanımı katalepsiye yatkınlık sağlar. 
• Majör depresyon: Majör depresyon hastalığının ilerleyen evrelerinde kişide katalepsi gelişebilir. Donuk bir yüz ifadesi, dış uyaranlara tepkisizlik gibi belirtiler gelişimi katalepsiye zemin hazırlar.
• Obezite: Ruh sağlığı ve herhangi bir nörolojik hastalık ile birlikte obezite varlığı katalepsi gelişimi için risk faktörlerinden biridir.
• Aşırı stres sonrası: İnsan vücudu aşırı stres durumunda kendini kapatmaya eğilimlidir. Bazı kişilerde aşırı stres sonrasında katalepsi gelişebilir.
• Uyku apne sendromu: Uyku apne sendromunda kişinin gece boyunca uykuları bölünür ve kişi gün içinde dalma atakları sonucunda katalepsiye girebilir.  

Katalepsi Teşhisi

Katalepsi durumunda diğer hastalıklarda olduğu gibi teşhis için en önemli araç tıbbi öyküdür. 

Anamnez: Anamnezde hastanın öncelikle herhangi bir nörolojik hastalığının olup olmadığı sorgulanır.

Nörolojik hastalıklar içinden parkinson ve epilepsi varlığı özellikle katalepsinin tanısının konulması açısından önemlidir.

Nörolojik hastalığın varlığı sorgulandıktan sonra hastada herhangi bir psikiyatrik hastalığın var olup olmadığı sorgulanır. Psikiyatrik hastalıklar içinden katatonik şizofrenin varlığı katalepsi için oldukça tipiktir. 

Nörolojik ve psikiyatrik hastalıkların varlığı dışlandıktan sonra hastada alkol kullanımı, madde kullanımı, anestezi uygulanması ve aşırı stres gibi faktörler sorgulanır.

Hastada var olan belirtilerin ne zaman başladığı, ne kadar sürdüğü, ne şiddette olduğu da katalepsi tanısının konulması açısından önemlidir.

Donuk bir ifade varlığı, dış uyaranlara tepkisizlik, his kaybı, bayılma, kaslarda sertlik gibi semptomlar katalepsi teşhisinin konulmasında oldukça yardımcı olur.

Fizik muayene: Fizik muayene ilk olarak hastanın gözlemlenmesi şeklinde başlar. Hasta genel olarak kendini dış dünyaya karşı soyutlamıştır.

Hastanın dış uyaranlara karşı tepkisizliği katalepsi fizik muayenesi için oldukça tipiktir. Dış uyaranlara tepkisizlik dışında hastada donuk bir yüz ifadesi, bir noktaya bakış sabit bakış hareket kaybı gibi belirtiler de mevcuttur.

Hastanın gözlemlenmesi doğru bir şekilde yapıldıktan sonra hastanın genel bir nörolojik, solunum ve dolaşım muayenesi yapılır.

Tam kan, biyokimya: Tam kan ve biyokimya testlerinde hastada var olan katalepsinin herhangi bir organik hastalığa bağlı olup olmadığına bakılır.

Tam idrar tetkiki: Hastaya kontrol amaçlı tam idrar tetkiki yapılarak katalepsiye zemin hazırlayan faktörlere bakılır.

Ekg: Hastanın kalp şeridi çekilerek kalp hızında, ritminde ve kalp atışında herhangi bir sorunun varlığına bakılır.

EEG: EEG yönteminde hastanın kafasına elektrotlar bağlanarak hastanın beyin sinyallerine bakılır. Katalepsinin varlığı açısından oldukça önemli bir yöntemdir. 

Normalde B dalgasında olan beyin ritmi katalepsi hastalarında a, g gibi düşük amplitüdlü dalgalarda ve düzensizdir.

Beyin tomografisi: Beyin tomografisinde hastada herhangi bir nörolojik hastalığı varlığına bakılır. 

Beyin mr: Beyin tomografisinde bazen bulgu vermeyen epilepsi, parkinson gibi hastalıklar beyin mr’ında ortaya çıkar. Tomografide tespit edilemeyen nörolojik hastalıkların tanısını koymada oldukça önemli bir radyolojik yöntemdir.

Madde kullanım testleri: Hastada var olan katalepsinin bir madde kullanımından sonra ortaya çıktığından şüpheleniliyorsa madde kullanım testlerine başvurulabilir.

Katalepsi Tedavisi

Bir katalepsi vakası yaşadıktan sonra, hasta hemen bir acil servise götürülmelidir.

Günümüzde halen katalepsinin kesin bir tedavi yöntemi bulunmamakla beraber, zemin hazırlayan hastalıklara yönelik bazı tedavi metodları uygulanmaktadır.

Yaşam tarzı değişikliği: Aşırı stresin katalepsiye zemin hazırladığı bilinmektedir. 

Strese bağlı ortaya çıkan katalepside stres kontrolü yapılmalı ayrıca hastanın obezite, uyku apne gibi hastalıkları bulunuyorsa öncelikle bunların tedavi edilmesi sağlanmalıdır.

Zemin hazırlayan hastalıkların tedavisi: Katalepsiye parkinson, epilepsi gibi bazı nörolojik hastalıkların zemin hazırladığı bilinmektedir.

Bu tarz hastalıkların varlığında ilk olarak bunlara yönelik tedaviler uygulanır.

Katalepsi bir madde kullanımı sonrası ve bir ilacın yan etkisi olarak ortaya çıkmışsa bunlar kesilmelidir.

Psikoterapi: Psikoterapi bir ruh sağlığı zemininde ortaya çıkan katalepsinin tedavi edilmesinde yardımcıdır.

Psikoterapilerin ana amacı davranışı ortaya çıkaran sebeplerin tedavi edilmesidir. Çoğu psikoterapi bu nedenle yapılır.

Psikoterapi tedavi yönteminin bir tarafı, hastanın ifade ettiklerinin ve yaptıklarının bütün ve derin anlamlarını saptamak ve hastaya durumu anlatmaktır.

Kişi terapi yapan kişiyi kendi ebeveynleri gibi algılar, onların davrandığı şekilde davrandığını düşünür. Bu şekilde hastada olan sorun çözümlenmeye çalışılır.

Medikal tedavi: Katalepsiye zemin hazırlayan nörolojik veya herhangi bir psikiyatrik hastalık varlığında öncelikle bunlara yönelik medikal tedaviler uygulanmaktadır.

Katalepsi durumunda hastada gelişen semptomlara göre kas gevşeticiler ve ağrı kesici tedaviler uygulanabilir.

Bu makaledeki yazılar bilgilendirme amaçlıdır. Eğer katalepsi olduğunuzu düşünüyorsanız vakit kaybetmeden bir doktora başvurunuz!

Katalepsi Tedavi Edilmezse

Katalepsi hastalığı tedavi edilmezse hastalığa zemin hazırlayan hastalıklar ilerleyerek çok ciddi durumlara yol açabilir.

Hastada kısmi felç, duyu ve his kayıplara, şok, koma ve ölüm tabloları tedavi edilmeyen süreçte gelişebilir. Katalepsi varlığında acilen bir doktora başvurulmalıdır.

Katalepsiye Ne İyi Gelir?

Katalepsi hastalığı nörolojik ve psikiyatrik bir hastalık zemininde ortaya çıktığı gibi bazen de aşırı stres sonucu da ortaya çıkabilir. 

• İyi bir uyku düzeni
• Sağlıklı yiyecekler
• Normal vücut kitle indeksi
• Sporsal aktiviteler
• Stres kontrolü
• Kronik hastalıkların tedavisi

Katalepsiye Ne İyi Gelmez?

Obezite ve aşırı stres gibi faktörlerin katalepsiye zemin hazırladığı bilinmektedir.

• Aşırı stres
• Düzensiz uyku
• Obezite
• Alkol ve sigara kullanımı
• Madde kullanımı
• Sedanter yaşam
• Kronik hastalıkların varlığı

Katalepsi İlaçları

Katalepsiyi tedavi edecek kesin bir medikal tedavi yöntemi bulunmamakla beraber kronik hastalıkların varlığında ilk olarak bunlara yönelik medikal tedavi uygulanmalıdır.

Kas gevşetici ilaçlar: Hastada var olan kas tonus artışı ve kas sertliğini tedavi etmek amacıyla kullanılırlar. Bazı katalepsi hastalarına iyi geldiği gözlemlenmiştir.

Antipsikotik ilaçlar: Bazı antipsikotik ilaçlar katalepsiye yol açabileceği gibi bazı antipsikotik ilaçların da katalepsi hastalığına iyi geldiği bilinmektedir. 

Özellikle hastada gelişen katalepsi haloperidol kullanımına bağlı olduğu düşünülüyor ise, hastanın ilacı değiştirilerek başka bir antipsikotik ilaca geçilmelidir.

Antiepileptikler: Bir epilepsi hastalığı zemininde gelişen katalepsi varlığında epilepsi hastalığını tedavi etmek amacıyla antiepileptik ilaçlar uygulanabilir.

Dopamin agonistleri: Tedavi edilmeyen bir parkinson hastalığı zemininde gelişen katalepsi varlığında parkinson hastalığını tedavi etmek amacıyla dopamin agonistleri uygulanabilir.

Not!!: Bahsedilen ilaçların ciddi yan etkileri bulunabilir. Eğer hastanın katalepsi olduğu düşünülüyorsa vakit kaybetmeden bir doktora başvurulmalıdır.

Katalepsi için Hangi Doktora Gidilir?

Nörolojik hastalıklar zemininde gelişen katalepsi hastalığı için ‘nörolojik hastalıklar bölümüne’, doktor olarak da bir ‘nörolojik hastalıklar uzmanına’ başvurulmalıdır.

Psikiyatrik hastalıklar zemininde gelişen katalepsi hastalığı için ‘ruh sağlığı ve hastalıkları bölümüne’, doktor olarak da bir ‘ruh sağlığı ve hastalıkları uzmanına’ başvurulmalıdır.

Hastada herhangi bir nörolojik ve psikiyatrik hastalık zemininde gelişen düşme ve bayılmalar, donuk bir yüz ifadesi, kaslarda sertlik, hareket kaybı, dış uyaranlara yanıtsızlık, solunum ve kalp hızında azalma, anlamsız sözcükler kullanma, his ve duyu kayıpları varsa vakit kaybetmeden bir uzmandan yardım alınmalıdır.