Kemoterapi, kanser hücrelerini yok etmek veya büyümelerini yavaşlatmak için kullanılan ilaç tedavilerinin genel adıdır. Cerrahi ve radyoterapi ile birlikte kanser tedavisinin temel taşlarından biridir. Kemoterapi ilaçları, hızlı bölünen hücreleri hedef alsa da bu süreçte sağlıklı hücreler de etkilenebilir. Bu yazıda, kemoterapinin nasıl çalıştığını, hangi durumlarda kullanıldığını, olası yan etkilerini ve tedavi sürecinde dikkat edilmesi gerekenleri detaylıca ele alacağız.

Kemoterapinin Kullanım Alanları
Kemoterapi, tek başına veya diğer tedavilerle kombine edilerek farklı amaçlar için kullanılabilir. Primer tedavi olarak tümörü küçültmek, cerrahi öncesi tümörü operabl hale getirmek (neoadjuvan kemoterapi) veya cerrahi sonrası kalan kanser hücrelerini temizlemek (adjuvan kemoterapi) başlıca kullanım alanlarıdır. Ayrıca metastatik kanserde semptomları hafifletmek (palyatif kemoterapi) ve kemik iliği nakli öncesi hastanın kemik iliğini hazırlamak için de tercih edilir.

Kemoterapi Türleri

• Hedefe Yönelik Tedaviler: Belirli genetik mutasyonları taşıyan kanser hücrelerini hedef alır (örneğin, HER2 pozitif meme kanserinde trastuzumab).
• İmmünoterapi: Bağışıklık sistemini kanser hücrelerine karşı aktive eder (PD-1/PD-L1 inhibitörleri).
• Klasik Kemoterapi: Hızlı bölünen hücreleri DNA hasarı yoluyla öldürür (cisplatin, doksorubisin gibi).

Kemoterapinin Yan Etkileri
Kemoterapi ilaçları sağlıklı hücreleri de etkileyebildiğinden çeşitli yan etkiler görülebilir:

• Mide-Bağırsak Sistemi: Bulantı, kusma, ishal veya kabızlık.
• Kan Hücrelerinde Azalma: Anemi (halsizlik), lökopeni (enfeksiyon riski), trombositopeni (kanama eğilimi).
• Saç Kaybı: Saç foliküllerinin geçici olarak zarar görmesi.
• Ağız Yaraları: Mukozit nedeniyle ağrılı ülserler.
• Sinir Hasarı (Nöropati): Ellerde ve ayaklarda uyuşma, karıncalanma.

Tedavi Sürecinde Nelere Dikkat Edilmeli?
Kemoterapi seansları genellikle 2-4 haftalık aralıklarla uygulanır. Tedavi öncesi hastanın genel sağlık durumu kan testleri ve fizik muayene ile değerlendirilir. İlaçlar damar yolu (intravenöz), ağızdan (oral) veya enjeksiyon şeklinde verilebilir. Tedavi sırasında:

• Enfeksiyondan Korunma: Lökosit sayısı düşükse kalabalık ortamlardan kaçınılmalı, el hijyenine dikkat edilmeli.
• Beslenme: Protein ve kalori açısından zengin, küçük porsiyonlu öğünler tercih edilmeli.
• Psikolojik Destek: Anksiyete ve depresyon için profesyonel destek alınmalı.

Kemoterapi ve Beslenme İlişkisi
Kemoterapi sürecinde iştah kaybı ve tat alma değişiklikleri sık görülür. Beslenme planı, vücut direncini korumak için kritik önem taşır. Yumurta, balık ve kurubaklagiller gibi protein kaynakları kas kaybını önler. Zencefil çayı veya nane, bulantıyı hafifletmeye yardımcı olabilir. Kemoterapi ilaçlarıyla etkileşime girebileceğinden greyfurt ve alkol tüketiminden kaçınılmalıdır.

Yan Etkileri Yönetmek İçin Pratik Öneriler

• Bulantı İçin: Yemeklerden önce tuzlu kraker tüketin, yağlı ve baharatlı yiyeceklerden uzak durun.
• Ağız Yaraları İçin: Alkolsüz ağız gargaraları kullanın, asitli içeceklerden kaçının.
• Cilt Bakımı: Kemoterapi ilaçları cilt kuruluğuna neden olabilir. Nemlendirici kullanımı ve güneş koruyucu önemlidir.

Kemoterapide Yenilikçi Yaklaşımlar
Son yıllarda, hedefe yönelik tedaviler ve immünoterapi, klasik kemoterapiye kıyasla daha az yan etki profili sunar. Örneğin, akıllı ilaçlar (smart drugs) sadece kanser hücrelerindeki spesifik proteinleri bloke eder. Ayrıca, kemoterapi ilaçlarını doğrudan tümöre taşıyan nanopartikül teknolojileri üzerinde çalışmalar devam etmektedir.

Tedavi Sonrası İzlem
Kemoterapi tamamlandıktan sonra düzenli kontrollerle nüks belirtileri izlenir. PET-CT veya tümör belirteçleri (örneğin, PSA prostat kanserinde) ile takip yapılır. Ayrıca, kemoterapinin geç dönem yan etkileri (kalp yetmezliği, ikincil kanser riski) açısından hastalar bilgilendirilmelidir.