Listeria

Listeria Nedir?

Listeriosis olarak da bilinen Listeria enfeksiyonu, Listeria monocytogenes bakterisinin neden olduğu bir hastalıktır. Listeria monocytogenes özellikleri itibariyle gıda kaynaklı bilinen en tehlikeli mikroorganizmalardan biri olmuştur. Oksijenli veya oksijen olmayan ortamlarda hayatta kalabilir ve diğer birçok bakterinin aksine 0° C'ye kadar düşük sıcaklıklarda yaşayabilir ve hatta çoğalabilir. Listeria bakterisi 42 yabani ve evcil hayvan türünde ve 17 kuş türünde saptanmış olup bu bakteri istiridye, balık, kabuklular, keneler ve sineklerden izole edilmiştir. Yapılan araştırmalar, insan gastrointestinal sisteminin bakteri florasının yüzde 10'una kadar Listeria monocytogenes içerdiğini göstermektedir. Kısaca listeria oldukça dirençli bir mikroorganizmadır.

Dayanıklı özellikleri sayesinde bu bakterinin göreceli olarak her yerde bulunmasını beraberinde getirmiş olup Listeria'yı ciddi ve devam eden bir sağlık sorunu olarak değerlendirmemiz gerektiğini ortaya koymuştur.

Listeria monocytogenes tipik olarak konakçı insan vücuduna bağırsaklar yoluyla girer ve önce karaciğeri enfekte eder. Karaciğerde bağışıklık sistemimiz bu bakteri ile mücadele edene kadar çoğalır. Bu aşamada enfeksiyonların büyük çoğunluğu insan bağışıklık sistemine yenik düşer. Bununla birlikte bağışıklığı zayıflamış veya diğer risk altındaki kişilerde enfeksiyon devam edebilir ve sonunda beyine kadar gidebilir.

Listeria bakterisi, makrofajlar gibi bağışıklık sistemimizde bulunan savunma hücrelerine girebilir ve burada hayatta kalabilir. Hücre içinde yaşayabilme özelliği sayesinde vücudun savunma mekanizmalarından kaçabilir. Hücre içinde çoğalabilen bu bakteriler bağışıklık sisteminden güvenli bir şekilde kaçarak komşu hücrelere yayılabilir. Bu bakteri türünün insan hücrelerinin içinde yaşama yeteneği, onu alışılmadık, tehlikeli ve tedavi edilmesini çok zor bir tıbbi sorun haline getirmiştir.

Listeria enfeksiyonu, hamile kadınlar, 65 yaşından büyükler ve bağışıklık sistemi zayıflamış kişiler için çok ciddi sağlık sorunlarına neden olabilmektedir. En çok yanlış işlenmiş şarküteri etleri ve pastörize edilmemiş süt ürünlerini yemekten kaynaklanmaktadır. Sağlıklı insanlar nadiren Listeria enfeksiyonundan hastalanırlar, ancak hastalık doğmamış bebekler, yeni doğanlar ve bağışıklık sistemi zayıflamış kişiler için bu bakteri ölümcül olabilmektedir. Hızlı antibiyotik tedavisi, listeria enfeksiyonunun etkilerini azaltmaya yardımcı olabilir.

Listeria bakterisi buzdolabında ve hatta dondurucularda dahi hayatta kalabilir. Bu nedenle, ciddi enfeksiyon riski yüksek olan kişiler, listeria bakterisi içerme olasılığı yüksek olan yiyecek türlerini yemekten kaçınmalıdır. Bu yiyecekler; pastörize edilmemiş süt ürünleri, bazı şarküteri etleri, bakteri ile kirlenmiş kavun ve çiğ sebzelerdir.

Listeriosis Semptomları Nelerdir?

Listeria ile kirlenmiş bir gıda tüketildikten sonra belirtiler 11-70 gün arasında herhangi bir zamanda ortaya çıkar. Aşağıdaki belirtiler genellikle 1-3 gün sürer ve ardından kaybolur:

• Kas ağrısı
• Ateş
• Grip benzeri şikayetler
• Mide bulantısı
• İshal 

Birçok insanda listeria enfeksiyonu belirtiler oldukça hafif olduğundan fark edilmeden geçmektedir. Bunun yanı sıra bazı kişilerde enfeksiyon belirtileri vücutta yayılıma bağlı şunları içerir:

• Baş ağrısı
• Bilinç bulanıklığı
• Boyun tutulması
• Titreme ve nöbetler
• Denge kaybı
• Daha duyarlı hastalarda ise bakteri kan dolaşımına girerek ciddi bir enfeksiyon olan septisemi geliştirebilir

Listeriosis beyine yayıldığı zaman hastalık tablosu çok ciddileşebilir ve bazı ağır klinik tablolar ortaya çıkar:

• Kafa sinirlerinde felç
• Ensefalit denilen beyinde iltihap
• Menejit diye bilinen beyin ve omurilik zarlarında oluşan iltihap
• Beyin apsesi
• Meningoensefalit yani beyin ve zarlarda kombine iltihap tablosu

Hamile kadınlarda listeriosis gelişme olasılığı genel popülasyona göre 10 kat daha fazladır. Listeria enfeksiyonu almış bir annede hiçbir belirti olmayabilir. Ancak anne karnındaki bebek çok ciddi şekilde etkilenebilmektedir. 

Listeriosis düşük, ölü doğum veya erken doğuma neden olabilir. Yeni doğan bebeklerde ise doğumdan sonraki günler, haftalar içerisinde yaşamlarını tehdit edecek boyutta enfekte olması olasılığı bulunmaktadır. Yeni doğmuş bebeklerde belirtiler hafif ve anlaşılamayabilir olabilir. Bu belirtiler:

• Huzursuzluk
• Ateş
• Kusma
• Emmeme, beslenmeye karşı ilgisizlik
• Nefes almada güçlük

Listeriosis Nedenleri

Listeriosis, Listeria monocytogenes bakterisi ile temasa geçtikten sonra gelişmektedir. En yaygın olarak insanların listeria bakterisi tarafından kirlenmiş yiyecekleri yemesi ile bakteri vücuda alınır. Yeni doğum yapmış annelerden de bebeklere bulaşma söz konusudur.

Listeria bakterileri toprakta, suda ve hayvan dışkısında yaşar. Ayrıca gıda, gıda üretim ekipmanları ve soğuk gıda depolarında da yaşayabilirler. Listeriosis genellikle şu şekilde yayılır:

• Şarküteri eti, sosisli sandviç, ezilmiş etler ve soğutulmuş füme deniz ürünleri dahil işlenmiş etler
• Peynirler ve süt dahil pastörize edilmemiş süt ürünleri ve dondurma gibi işlenmiş sütlü besinler
• Bakteriyi içeren topraktan veya gübreden kirlenmiş çiğ sebze ve meyveler

Buzdolaplarının ve dondurucuların soğuk ortamlarında Listeria bakterileri hayatta kalmaya devam eder. Soğuk ortamlarda hızlı çoğalamazlar ancak hayatta kalmayı başarırlar. Bu bakteriler yüksek sıcaklıklara dayanamazlar. Sosisli sandviç gibi işlenmiş yiyecekleri 73,8° C’ye ısıtmak bakterileri öldürmeye yetecektir.

Kimler Listeriosis için Risk Altındadır?

Sağlıklı insanlar listeria bakterisi yüzünden nadiren hastalanır. Bağışıklık sistemi zayıf kişiler daha şiddetli belirtiler yaşarlar. 

Eğer riskli gruptaysanız enfeksiyonu ciddi belirtiler ile yaşama ve komplikasyon geliştirme ihtimaliniz daha yüksektir. Aşağıda riskli hasta grubunun listesi bulunmaktadır:

• Hamileler
• 65 yaşının üzerindeki yaşlı hasta grubu
• Prednizon gibi bağışıklık baskılayan uzun süreli ilaç kullananlar
• Organ nakli sonrası organ reddi için ilaç tedavisi alanlar
• HIV pozitifler ve AİDS gelişmiş hastalar
• Diyabeti olan hastalar
• Kanser veya kemoterapi alan hastalar
• Böbrek hastaları ve diyaliz tedavisi alanlar
• Alkolikler ve karaciğer hastalar

Listeria Enfeksiyonu Teşhisi

Doktor tarafından tıbbi öykünüz dinlendikten sonra şikayetleriniz doğrultusunda bir enfeksiyondan şüphe edecektir. Gıda kaynaklı enfeksiyonların belirtileri çoğu durumda benzerlik gösterdiği için aslında ilk etapta enfeksiyon etkeni madde hakkında fikir yürütmek kolay değildir. Etkeni öğrenip uygun ilaç tedavisine başlamak için ek tetkikler istenir:

• Kan tahlili
• Dışkı örneği
• Beyin omurilik sıvısı 

Bu vücut sıvılarında enfeksiyon etkeni saptandığı zaman tanınız konur ve uygun tedaviye başlanır. Hızlı başlanmış bir antibiyotik tedavisi ile belirtileriniz azaltılabilir ve komplikasyonlar önlenebilir.

Listeria Enfeksiyonu Tedavisi

Listeriosis tedavisi belirtilerin ne kadar şiddetli olduğuna ve kişilerin genel sağlığına göre değişiklik gösterir.

Belirtiler hafifse genel sağlığınız iyiyse, tedavi gerekli olmayabilir. Bunun yerine doktorun evde istirahat tedavisi ile kendinize iyi bakmanızı önerebilir. Listeriosis evde tedavi edilirken diğer gıda kaynaklı herhangi bir hastalığın tedavisine benzer.

Evde hafif enfeksiyon tedavisi için:

• Susuz kalmamaya dikkat edilmeli. Kusma ve ishal yaşanıyorsa su ve berrak sıvılar tüketilmeli.
• Ateş veya kas ağrılarını azaltmak için asetaminofen ve nonsteroid antiinflamatuar ilaçlar (NSAİD) kullanılabilir. 
• BRAT diyeti adı verilen bağırsakların normale dönerken sindirimi kolay gıdaların tüketimi belirtileri hafifletmeye yardımcı olur. Bu yiyecekler; muz, pirinç, elma püresi ve kızarmış ekmekleri içermektedir. Baharatlı yiyecekler süt ürünleri, alkol ve et gibi yağlı yiyeceklerden kaçınılmalı. 

Bu şekilde belirtiler 3 ila 5 günde kaybolacaktır. 

Eğer şiddetli enfeksiyon ise medikal tedavi gerekmektedir.

• Doktor tarafından genellikle bir antibiyotik reçete edilir. Tedavi hastanede yapılarak genellikle antibiyotik damar içi uygulanır. Antibiyotik seçiminde ilk tercih genellikle ampisilindir. Hastanede yatarken komplikasyonlar açısından da yakın takip edilir. Eğer enfeksiyon yayılım gösterirse iyileşme 6 haftayı bulabilir. 

Hamilelikte tedavi 

• Hamile hastalarda listeria saptanırsa antibiyotik tedavi başlanır. Bebekler sıkı takip edilerek tedavi tamamlanır. Eğer bebek doğduğunda bu enfeksiyonu anneden almış ise antibiyotik tedavisi bebeğe de başlanır. Bu süre birkaç haftayı bulabilir. Bebeklerin tedavisinde hastaneye yatış tercih edilendir.

Listeria Hastalığı Tedavi Edilmezse

Listeria enfeksiyonu sağlıklı insanlarda genellikle tedavi gereksinimi olmadan kendini sınırlar ve 3-5 gün içinde hafif belirtileri de kaybolur. Ancak riskli hastalarda tedavi başlanmazsa bazı komplikasyonlar gelişmesi kaçınılmazdır. Bunlar:

• Kan enfeksiyonu (septisemi, bakteremi)
• Menenjit 
• Ensefalit
• Beyin apseleri
• Nöbetler 
• Düşük 
• Erken doğum

Listeria Enfeksiyonu Nasıl Önlenir?

Aşağıda listeria enfeksiyonunu kapmamak için yapmanız gereken tavsiyeler bulunmaktadır:

• Yiyecekleri tüketmeden hemen önce 73,8 ° C bir sıcaklığa kadar ısıtılmadıkları sürece sosisli sandviçler ve şarküteri etlerinden kaçının. 
• Diğer yiyeceklere mutfak eşyaları ve yiyecek hazırlama yüzeylerine şarküteri etleri gibi şüpheli besinlerin temasından kaçının.   
• Şüpheli besinle temastan sonra ellerinizi yıkayın.
• Pastörize sütle yapıldığı açıkça etiketlenmedikçe beyaz peynir gibi yumuşak peynirleri tüketmekten kaçının.
• Suşi, az pişmiş et, çiğ yumurta, Sezar sosu, mayonez, çiğ süt ve çiğ sütle yapılan yiyeceklerden kaçının.
• Önce meyveleri soymayı planlıyor olsanız dahi taze meyve ve sebzeleri yemeden veya pişirmeden hemen önce su ile iyice yıkayın.
• Buzdolabınızı 4,4°C ve daha düşük sıcaklıkta, dondurucunuzu ise --17,7°C'nin altında olacak şekilde soğutmaya ayarlayın. Listeria bu sıcaklıklarda dahi yaşayabilir ama çoğalması çok zordur.
• Buzdolabına koymadan önce yiyecekleri plastik ambalaj veya folyoya sarın ya d plastik poşetlere veya temiz kapalı kaplara koyun. Çiğ et gibi belirli yiyeceklerin sularının diğer yiyeceklere sızmadığından emin olun.
• Buzdolabınızın içini iyi temizleyin. Şüpheli gıdaların suyu diğer besinleri kirletmesin.
• Yiyecek hazırlama yüzeylerini ılık sabunlu suyla, özellikle kesme tahtaları ile iyice yıkayın.
• Bulaşık bezlerini, havluları ve bakkal poşetlerini sık sık sıcak suyla yıkayın.
• Yiyeceklere dokunmadan önce ve sonra ellerinizi en az 20 saniye ılık su ve sabunla yıkayın.

Hamilelikte Listeria

Hamileler bilindiği üzere normal insanlardan bu enfeksiyona 10 kat daha savunmasızlardır. Hamile kalan hastalar beslenmelerine bu yüzden çok daha dikkat etmelidir. Nelerden kaçınması gerektiği ve besinleri nasıl pişirip tüketmesi gerektiğini çok iyi bilen anne adayları bu riski minimuma indirecektir. Hamile kadınlar eğer gebelik sürecinde bu besinlerden yanlış şekilde tüketir ve ardından listeriosisin yaygın belirtilerini göstermeye başlarsa bir kadın hastalıkları ve doğum uzmanını mutlaka durumdan haberdar etmelidir. Sağlıklı bireylerin evden istirahat ile atlatması mümkün olan bu enfeksiyonu, hamile hastalar durumları hafif olsa dahi antibiyotik tedavisi alarak atlatırlar.

Çocuklarda Listeria 

Listeria bakterisi anne karnında bebeğe geçebilmektedir. Bebekler için bu bakteri; düşük riski, ölü doğum, erken doğum gibi hayatı riske edecek kadar tehlike haline gelebilmektedir. Doğumdan sonra ise çok tehlikeli komplikasyonlar gelişir. Bebekler bu bakteri kaynaklı menenjit adı verilen beyin zarı iltihaplanmasına yakalanabilir. Bebekler eğer bu bakteri ile enfekte ise antibiyotik ile acil tedavi edilirler. Yaş artışı ile beraber listeria menenjiti riski azalır ve belirtiler daha çok gıda kaynaklı hastalıkların belirtileri ile sınırlı kalır. 

Listeria Enfeksiyonu için Hangi Doktora Gidilir?

Eğer bağışıklık sistemi zayıf biriyseniz listeriosis belirtilerinizin mevcut olması halinde enfeksiyon hastalıkları ve klinik mikrobiyoloji bölümünden randevu almalısınız. Doktorunuza yediğiniz yiyeceklerden şüphe duyduğunuzu listeria ile enfekte olma ihtimalini düşündüğünüz bir besin tüketiminizin mevcut olduğunu belirtmeyi unutmayınız. 

Eğer hamile bir hastada listeria enfeksiyonu belirtileri ve şüpheli gıda tüketimi mevcutsa kadın hastalıkları ve doğum uzmanı bir hekimden randevu alınmalıdır.

Bebeğinizde huzursuzluk, ateş, kusma gibi şikayetler mevcutsa bir pediatri doktoruna ya da pediatrik acil uzmanına vakit kaybetmeden göstermelisiniz.