Minamata Hastalığı

Minamata Hastalığı Nedir?

1950’lerin ortasına doğru, Japonya’nın Minamata şehrinde ortaya çıkan, nörolojik bozukluklar ile kendini gösteren cıva ve metil cıva zehirlenmesinden kaynaklanan hastalıktır. 

Ortaya çıktığı dönemde Japonya’da çevre kirliliği büyük sorunlara neden olmuştur. Deniz ürünlerinde zehirlenmeye sebep olabilecek pek çok ağır metal bulunmaktaydı. Minamata hastalığına sebep olan ağır metalin cıva olduğu yıllar sonra tespit edilebilmiştir, bu sebeple kronik (uzun dönemde gelişen) cıva zehirlenmesi yıllarca Minamata hastalığı olarak anılmıştır.

Minamata körfezine atıklarını bırakan fabrikanın kimyasal işlemlerde kullandığı yüksek miktarda cıvanın denize salınması, körfezin bütün bölgelerinde ve deniz canlılarının hemen hepsinde cıva birikimine sebep olmuştur. Minamata körfezinde yaşayanların hayatında balıkçılık önemli bir yer tutmaktadır, bölgedeki kişilerin temel besin maddesi balıklar ve kabuklu deniz ürünleridir. Vücudunda cıva birikmiş deniz canlılarını yiyen neredeyse her canlıda Minamata hastalığı belirtileri görülmüştür. Bu dönemde şehirdeki kedilerde değişik hareketler saptanmış, kedilerin intihar yönelik davrandıkları dahi öne sürülmüştür. Körfezdeki balıklar kitlesel halde, zehirlenme sebebiyle, ölmüş, yosunlar yetişmez olmuştur. Balıklarla beslenen kuşlarda kitlesel ölümler görülmüştür.

Minamata hastalığı, kişinin besin maddelerinden edindiği cıva sebebiyle ortaya çıktığı için aynı yemekleri yiyen kişilerde (genellikle birlikte yaşayan kişiler) sıklıkla peş peşe aynı hastalık saptanmıştır. Bu durum o dönemde Minamata hastalığının bulaşıcı olduğunun düşünülmesine sebep olmuş, kişilerin eşyaları ve evleri dezenfekte edilmiş, hastalığın bulaşıcı olduğu sanısıyla Minamata hastaları yalnız bırakılmıştır. Ancak ileri dönemlerde yapılan çalışmalar hastalığın ağır metal zehirlenmesiyle ortaya çıktığını göstermiştir. 1956’nın Kasım ayında Minamata hastalığı kırk kişide tespit edilmiş, bunların on dördü Minamata hastalığı sebebiyle hayatını kaybetmiştir. Minamata hastalığı, belli bir bölgedeki insanlar üzerinde ciddi etkilere sahip olması ancak başka bölgelerde aynı sıklıkta görülmemesi sebebiyle Minamata epidemisi olarak bilinir.  

Minamata Hastalığı Belirtileri Nelerdir?

Minamata hastalığında vücutta biriken metil cıva, sinir sistemi üzerine zehirli etkileri olan bir maddedir. Buna bağlı olarak kişide sinir sisteminin düzgün çalışmamasına ait belirtiler ortaya çıkmaktadır: 

• Havale (özellikle kişilerin ateşi yükselmeden, nörolojik sistemlerinde sağlıksız etkinlikler oluşması)
• El ve ayaklarda uyuşukluk ve duyu kaybı 
• Yürüme bozuklukları 
• Konuşma bozuklukları 
• Denge sorunları
• Ataksi (hareket koordinasyonu sorunları)
• El ve ayaklara ince titremeler (tremor)
• Ses tonunun değişmesi, ayarlanamaması 
• Görme sorunları, görüş alanının daralması 
• Kontrolsüz göz hareketleri
• İşitme sorunları 

     Durumu çok ciddi olan kişilerde bu belirtiler de görülebilir:

• Akıl sağlığının bozulması
• Bilinç kaybı
• Koma 

Daha hafif seyreden hastalıklarda kişinin belirtileri; yorgunluk, baş ağrısı, tat ve koku kaybından ibaret olup hastalığın sebebinin bulunması daha zor olabilir. 

Minamata hastalığına yakalanan kişilerden ve bölgede yaşayan, sağlıklı gözüken kişilerden alınan saç örnekleri incelendiğinde, Minamata hastalarında bulunan en yüksek cıva değeri 705 ppm, Minamata şehrinde yaşayan ancak hastalık belirtisi olmayan kişilerin ortalama cıva değeri 119 ppm bulunurken; Minamata bölgesi dışında yaşayan ve cıvaya maruz kalmamış kişiler için bu değer ortalama 4 ppm’ dir.  

Minamata Hastalığı Nedenleri Nelerdir?

Minamata hastalığı, cıva ve metil cıvanın vücutta birikmesi ve zehirlenmeye sebep olması ile ortaya çıkmaktadır. Cıva ve metil cıva (inorganik cıva olarak da adlandırılmaktadır), fabrika atığı olarak sulara karışmakta ve suların veya su canlılarının tüketilmesiyle kişide zehirlenmeye sebep olmaktadır. Minamata körfezinde yaşayan kişilerin genel olarak balık ve kabuklu deniz ürünleri tüketerek beslenmesi, zehirlenmenin yaygınlığında ve kişilerde görülen şikayetlerin daha ciddi oluşunda etkilidir.

Vücut hücreleri, kanserleşme ve vücuda zararlı hale gelme ihtimaline karşın kendilerini öldürecek bir sistemi etkinleştirerek kendilerinin sisteme zarar vermelerini engelleyebilmektedir. Beyin hücrelerini etkileyen cıva, bu sistemin etkinleşmesine neden olur ve hücreler geri dönüşsüz şekilde kaybedilir. Bu durumdan etkilenen hücrelere bağlı olarak nörolojik bozukluklar, mental sorunlar, duyu kusurları, hareket bozuklukları, koma hatta ölüm ortaya çıkmaktadır. 

Minamata Hastalığı Teşhisi

Minamata hastalığının teşhisi, minamata belirtileri gösteren kişilerde, metil cıva maruziyeti yaşamış olabileceklerine dair bulguların olması ile gerçekleştirilebilir. Ancak bazı kişiler Minamata hastalığının bütün belirtilerini göstermezler, hafif bir şekilde etkilenirler, bu durumda sebebin teşhis edilmesi zorlaşmaktadır. Kişide cıva maruziyetinden şüphelenildiğinde, kişiden alınacak örneklerden ölçülmesiyle veya kişinin günlük besinlerden alması beklenen cıvanın hesaplanmasıyla ortaya çıkacak değerin belli sınırları aşması ile Minamata teşhisi gerçekleştirilebilmektedir:

• Günlük alınan ortalama cıvanın kişinin vücut kütlesine göre kilogram başına üç ila yedi mikrogram veya üzerinde olması
• Elli kilogram vücut kütlesi olan kişinin vücudunda on beş ila otuz beş miligram cıva birikmiş olması
• Kişinin yüz mililitre kanında yirmi ila elli mikrogram cıva bulunması
• Kişinin bir gram saçında elli ila yüz yirmi beş mikrogram cıva bulunması  

Minamata Hastalığı Tedavisi

Minamata hastalığının kesin bir tedavisi bulunmamaktadır. Minamata hastalığı teşhis edilen kişilerin belirtilerinin hafifletilmesi için gerekli işlemler uygulanmaktadır. Bu durumun sebebi Minamata hastalığına bağlı olarak ölen, sinir sisteminin önemli bir yapı taşı olan nöronların çoğalma kapasitelerinin yok denecek kadar sınırlı olmasıdır. Henüz nöron ölümüne sebep olmayan cıva zehirlenmelerinde ise cıvanın vücuttan daha hızlı atılması için uygulanabilecek tedaviler bulunmaktadır.

Metil cıva zehirlenmelerinde panzehir olarak N-asetil sistein kullanılabilmektedir. N-asetil sistein, ağızdan alınır ve metil cıvanın idrar yoluyla atılımını artırır. Böylece vücuttaki cıva seviyesi daha hızlı azalır ve vücut daha az hasarlanır. Ancak n-asetil sisteinin metillenmemiş, element halindeki cıvanın vücuttan atılımına etkisi yoktur. 

Suksimer, ağız yoluyla kullanılan, on dokuz günlük bir ilaçtır. Hücre içerisine girmiş olan cıvaya etkisizdir, ancak kanda yüksek miktarda cıva tespit edilmesi halinde bu cıvanın kan yoluyla hücrelere girerek hasara sebep olmasını engeller. Suksimer ile birleşen cıva hücrelere girmez, idrarla atılır. 

Selenyum, cıvaya bağlanma isteği çok güçlü olan bir elementtir. Ayrıca selenyum vücudumuz için hayati bir elementtir. Özellikle beynimizde selenyum içeren enzimler, beyin dokularının oksijen sebebiyle hasar görmesini engellemektedir. Cıva zehirlenmelerinde hem serbest selenyumun hem de selenyum içeren enzimlerin cıva ile bağlanması selenyumun hayati işlevlerinin önüne geçerek beyin hasarına sebep olabilmektedir. Kişiye selenyum verilmesi ile, cıvanın selenyuma oranı azalır ve cıva ile bağlanmamış serbest selenyumların beyinde bulunması sağlanır. Böylece beyindeki enzimler işlevlerine devam edebilir ve beyin hasarı engellenir.  

Minamata Hastalığı Tedavi Edilmezse

Minamata hastalığı, cıva zehirlenmesine bağlı görülen sinir sistemi hasarıyla ortaya çıkar. Sinir sisteminde meydana gelen hasarın büyük bölümü geri dönüşsüzdür. Bu sebeple Minamata hastalığının kesin bir tedavisi mümkün değildir. Ancak vücutta cıva seviyesinin azaltılması ne kadar gecikirse, geri dönülmez hasarın boyutu da o kadar büyüyecektir. Minamata hastalığına sahip olduğundan şüphelenen kişiler hızlı bir şekilde uygun sağlık kurumlarına başvurmalıdır.  

Minamata Hastalığına Ne İyi Gelir?

Minamata hastalığı teşhis edilen kişilerle aynı yerde yaşayanlarda ve aynı şekilde beslenenlerin vücutlarında da yüksek cıva seviyeleri görülebilir. Minamata hastalığı teşhis edilen kişilerin yakınlarında cıva seviyeleri ölçülmelidir. Minamata hastalığının kesin bir tedavisi bulunmamaktadır, ancak fizyoterapi ve rehabilitasyon ile kişilerin nörolojik işlevlerinin görece daha sağlam kalması mümkün olabilir. Ergoterapi, kişinin vücut ve zihin sağlığına iyi gelecek etkinliklerle uğraşmasının sağlandığı, kişiyi günlük hayata daha çok katmayı hedefleyen bir tedavi yöntemidir. Minamata hastaları ergoterapi uygulamalarından fayda sağlayabilmektedir. 

Minamata Hastalığına Ne İyi Gelmez?

Minamata hastalığı bulaşıcı bir hastalık değildir. Geçmiş yıllarda yakın bölgelerde yaşayan ve birbiriyle etkileşim halinde bulunan kişilerde peş peşe Minamata hastalığı teşhis edilmiş olması, durumun bulaşıcı olduğu sanısına yol açmıştır. Bu durum hastaların yalnızlaştırılması sebebiyle psikolojik olarak yıpratıcı olmakla birlikte hastaların temas ettiği alanların dezenfekte edilmesi kaynakların gereksiz harcanmasına sebep olmuştur. 

Minamata bölgesinde yaşayan kişiler, hastalığın isimlendirmesinden rahatsız olmaktadır. Minamata hastalığı ismi, hastalığın yalnızca Minamata’da görülebileceği, Minamata’ya gidildiği anda hastalığa yakalanılacağı, Minamata’ dan gelen kişilerle temas etmenin riskli olduğu gibi yanlış algılara yol açmaktadır. Hastalık cıva zehirlenmesine bağlı olarak ortaya çıkmaktadır, Minamata’da hastalığın epidemi haline gelmesinin sebebi bölgede o dönemde etkin olan fabrikaların atıklarını kontrolsüzce denize dökmesidir. Minamata hastalığından korunmanın yolu şehri hastalıkla özdeşleştirmek veya hasta kişilerle teması kesmek değil, deniz sularındaki ağır metal düzeyinin sağlığı tehdit etmeyecek sınırlar içerisinde kalmasının sağlanmasıdır.       

Hamilelerde Minamata Hastalığı

Metil cıva, insanda beyne ve hamilelerde göbek kordonu aracılığıyla bebeğe geçerek kişilerde cıva elementine göre daha fazla nörolojik hasara sebep olabilir ve hamile kişilerin bebeklerinde zehirlenme gelişimine sebep olabilir. Anne karnındaki bebeğin metil cıvaya maruz kalmasıyla ortaya çıkabilen belirtiler şunlardır: 

• Göz koordinasyonunda sıkıntılar
• Havale
• Boyunda dengesizlik (boyun kas ve kemiklerinde gerilim eşitsizliği, boynun dik tutulmasında sıkıntıya yol açmaktadır) (servikal instabilizasyon)
• Entelektüel yeti yitimi
• Reflekslerde, büyüme/ gelişmede ve beyincikte kusurlar
• Hiperkinezi (bebeğin fazla hareketli olması)
• Tükürük salgısında artış
• Şaşılık
• Konuşma bozuklukları
• Mikrosefali (baş çevresinin normalden küçük olması) 

Minamata Hastalığı için Hangi Doktora Gidilir?

Minamata hastalığı, cıva ve metil cıvanın vücutta birikmesi ve özellikle beyinde hasara yol açmasıyla ortaya çıkan bir hastalıktır. Minamata hastalığında görülen belirtiler beynin hasarlanmasına bağlı olarak ortaya çıkan nörolojik belirtilerdir. Minamata hastalığı belirtileri gösteren kişilerin nöroloji kliniklerine başvurmaları gerekmektedir. 

Minamata hastalığının yaygın olarak görüldüğü yıllarda Minamata hastalığı için Japonya’da özel birimler ve hastaneler kurulmuştur. Minamata hastası olduğundan şüphelenilen kişiler veya Minamata hastalığı sebebiyle takip edilenler bulundukları bölgede Minamata hastalığı için özel açılmış birimler bulunuyorsa başvurabilirler.