Narsist Kişilik Bozukluğu
Narsist kişilik bozukluğu kısa adı ile narsist, kendini çok büyük görme ve yüceltme davranışı ile öne bir kişilik bozukluğudur. Tedavisi genel olarak uzun süreli psikoterapi ile yapılır.
Narsist Nedir?
Narsisizm kavramı psikoloji literatürüne Yunan mitolojisinden gelmiştir. Narcissus adlı yakışıklı genç adamın göldeki yansımasına bakarak kendine aşık olması bu kavrama yakıştırılmasına yol açmıştır. Narsisizm, halk arasında kendini beğenme, bencillik ya da benmerkezcilik olarak bilinen bir kavramdır. Aslında her zaman hastalıklı bir durum değil, bazen gerekli ve hatta sağlıklı olabilir. Sorun olan patolojik (hastalıklı) narsisizm kavramı ve bunun yol açtığı kişilik bozukluğudur.
Narsisizmin en tipik özellikleri, sürekli büyüklük ve yüceltilme arayışı içinde olma, kolayca zedelenebilen ve kişiyi agresifliğe iten çürük bir özsaygı, devamlı onay arayışı ve kendisinden başka kimseyi umursamamaktır. Patolojik narsistlerin büyük çoğunluğu erkektir fakat kadınlarda da ortaya çıkabilmektedir. Çocuklarda ise görülmez. Ergenlik sonrası erken yetişkinlik döneminde tanı alırlar.
İnsanlığın çok erken dönemlerinden beri insanlara oldukça zarar veren bir hastalık olduğu için bir çok psikiyatrik hastalık gibi genel hatları ile tanımlanmış ama bir insana narsist demek için gerekenler objektif olarak ortaya konamamıştır. Bu işlevi günümüzde DSM-5 (ruhsal hastalıkların tanımlanmasında uzmanlara yardımcı olan ortak bir kılavuz) yerine getirmektedir.
Kişilik bozuklukları DSM’de, A, B ve C tipi olmak üzere 3 grupta incelenir.
- A tipi, şizoid, şizotipal ve paranoid
- B tipi, antisosyal, histriyonik, narsistik, borderline
- C tipi ise, obsesif, depresif, çekingen, pasif agresif kişilik bozukluklarını içerir.
Narsisizm çoğu koşulda kulağa itici gelse de aslında sağlıklı narsisizm kavramı da değinilmesi gereken bir konudur. Sağlıklı narsisizm, kararlılık ve kişinin kendine olan saygısının bir yansıması olarak ortaya çıkar. Bu kişiler, çocukluk dönemlerinde sevgi dolu ve anlayışlı ebeveynler tarafından yetiştirilmiş, bedensel ve ruhsal ihtiyaçları karşılanmış bireyler ya da hayatta pek çok mücadele vererek büyümüş, terapi almış, çeşitli yollarla kendilerini iyileştirmiş bireyler olabilirler.
Sağlıklı narsistlerin özellikleri, empati yapabilme yeteneğine sahip, karizmatik, çekici, lider ruhlu, beğeni ile motive olan, azimli, insanları problemleri ile yüzleştirmeye meyilli ve hayata dair gerçekçi kaygıları olan bireyler olmalarıdır. Bu demek oluyor ki, her kendine saygısı yüksek olan, toplumca yüksekten bakıcı ve eleştirel olarak görülen, keskin ve net tavırları olan, dobra-sivri dilli, özgüvenli ve sağlam hareketlerde bulunabilen kişi narsistik kişilik yapısına sahip değildir. Sağlıklı narsisizm sahipleri oldukça öncü konumlarda, başarılı bireyler olabilirler fakat bununla yalnızca kişisel haz elde ederler. İnsanları kullanmak, küçük görmek, diğer insanların üzerinden yükselmek ve vicdan, anlayış yoksunu hareketlerde bulunmak onlara göre değildir.
Narsist Belirtileri
Narsistik kişilik bozukluğunun en temel belirtileri şunlardır:
- Kendini ve ihtiyaçlarını her durumda diğer kişilerin üzerinde tutmak
- Hayatın her alanında büyüklük ve yüceliğe takıntılı olmak ve bunun için fanteziler kurmak, ulaşamayınca ciddi hayal kırıklıkları ve çökkünlükler yaşamak
- İlgi odağı olmaya karşı aşırı bir istek, odak başka yere çevrildiği zaman agresif duygulanımlar yaşamak
- Her zaman her konu üzerinde kural belirleyici kişi olma arzusu ve bunlara karşı gelenleri şiddetle eleştirme, dışlama, reddetme davranışı
- En lüks evde oturmak, en iyi işte çalışmak, en ideal aileye sahip olmak, en çok parayı kazanmak gibi aslında mümkün olmayan hayal ve idealleri benimsemek ve kendisi gibi yarış içinde olmayan mütevazı kişileri küçük görmek
- İkili ilişkilerde sadece alan hiç vermeyen taraf olmak ve bunu doğal görmek
- Herkesin hayatını karışabileceği, üzerine söz söyleyebileceği ve istediği gibi yönlendireceği bir şey olarak görmek
Ana hatları ile narsistik kişilik bozukluğu bunlara benzer belirtiler veren ve hem problemi yaşayan hem de bu kişinin etrafındaki kişiler için yönetimi çok zor bir hastalıktır.
Narsist Nedenleri Nelerdir?
Narsistik kişilik bozukluğunun tam olarak işaret edilebilecek belirli bir sebebi yoktur. Genel olarak kişilik bozuklukları büyüme sürecinde yaşanan travmalar, aile yapısı, mizaç, karakter, çevre ve yaşam koşulları gibi pek çok faktörün birleşmesi ile ortaya çıkar. Ailede bir narsistik kişilik bozukluğu sahibi ya da çocuğun psikolojisini istismar ve ihmal edecek nitelikte bir birey olması en önemli risk faktörüdür.
Sağlıklı ve olduğu gibi kabul edilmiş, kaldırabileceği kadar doğru düzeyde sorumluluk verilmiş, kusurlu olduğunu ve sevilmeye layık olmadığını düşünmeyen bir bireyin narsistik başta olmak üzere herhangi bir kişilik bozukluğu geliştirmesi oldukça zordur.
Narsist Teşhisi
Antisosyal kişilik bozukluğu teşhisi de ülkemizde diğer psikiyatrik hastalıklar gibi dünyaca kabul edilmiş tanı rehberleri ışığında konmaktadır. Bunlardan en çok tercih edileni olan DSM-5’e göre antikişilik bozukluk teşhisi konmasında basamaklar izlenir.
İlk basamak kişilik bozukluklarına tanı koymak için gereken 2 ana kriterin varlığının araştırılmasıdır.
Bunlar şu şekildedir:
Bireyin kendini, karakterini yorumlayışında ve sosyal ilişki kurabilme yeteneklerinde ciddi bir problem bulunması.
Bu madde altında narsistler için 4 bulgu incelenir:
- Abartılı, şişirilmiş ve hassas bir özgüven ve bu hassas özgüvenin dalgalanmalarına bağlı kendini aşırı yüksekte veya aşağıda hissetmek, özgüven ve özsaygının başkalarının görüşlerine aşırı bağlı olması
- Sürekli diğer kişilerden tam onay alma ihtiyacı, kabul edilebilir ve ulaşılabilir olanın ötesinde bir yaşam beklentisi ve standardı oluşturmak. Buna ulaşamayınca yaşanan büyük moral bozukluğu ve bu standartları oluştururken içinde bulunduğu motivasyonu farkında olmama
- Diğer kişilerin hislerini ve ihtiyaçlarını sürekli görmezden gelmek ve önemsememek, yalnızca kendi görüşüne uyuyorsa fanatikçe desteklemek değilse görmezden gelmek veya küçük görmek
- Yüzeysel ve inip çıkan öz saygı ve öz güvene bağlı şekillenen dengesiz insani ilişkiler, başkalarına karşı yapmacık bir ilgi veya ilgisizlik, kendi çıkarını her zaman ön planda tutma hali
Tanımlanmış en az 1 tane patolojik (hastalıklı) kişilik özelliği bulunması.
Bu başlık altında da 2 temel patolojik (hastalıklı) özellik incelenir.
- Büyüklük algısı: Örtülü veya açık benmerkezcilik, her şeyi kendine hak görme ve hep haklı olma durumu, sıkı sıkıya bağlı olunan başkalarından üstün olma inancı
- İlgi arayışı: Sürekli diğer kişilerin ilgi odağı olma isteği ve abartılı onay arayışı
Bu kriterlerin varlığı ve psikiyatri uzmanının deneyimi, birikimi ile değerlendirmesinin ışığında narsistik kişilik bozukluğu teşhisi konur.
Narsist Tedavisi
Kişilik bozukluğu tedavisi genel olarak uzun süreli psikoterapi ile yapılır. %100 hastalığı tamamen geçirecek bir tedavi bulunmaz fakat hastanın kendisi üzerinde farkındalığı arttırılarak davranış ve belirtilerinde düzelme sağlanır. Bu hem hastanın kendisi hem yakınları için olumlu sonuçlar doğuracaktır.
En sık tercih edilen psikoterapi yöntemi bilişsel davranışçı terapidir. Bunun yanında kişilik bozukluklarına sıklıkla depresyon, öfke kontrol problemleri, alkol madde bağımlılıkları gibi ekstra sorunlar eklenir. Bu durumların tedavileri de kendi içlerinde yapılmalıdır. Gerekirse ilaç tedavisine bu aşamada başvurulabilir fakat rutin olarak ve devamlı ilaç tedavisi verilmez.
Narsist Tedavi Edilmezse
Narsistik kişilik bozukluğu genelde tedavi edilmez. Çünkü kişilik bozuklukları, kişinin kendini bildi bileli içinde yaşadığı kişiliğin ve varlık algısının hastalığıdır. Haliyle bunu kabullenmek için ciddi bir öz farkındalık gerekir. Narsistler bu öz farkındalığı en alt düzeyde yaşayan bireylerdir. Kendisini, hislerini, dünya algılarını, davranış motivasyonlarını farkında değillerdir ve bunları genelde rastgele, dengesizce oluştururlar.
Narsistik kişilik bozukluğu bulunan kişiler sürekli desteklendikleri ve pohpohlandıkları bir çevrede bulunmazlarsa -ki bu mümkün değildir- çok mutsuz ve çökkün olurlar. Sıklıkla beyinleri negatif ve yargılayıcı düşüncelerle doludur. Bu sebepten çevrelerine agresif davranışlar sergiler, yalan söyleyebilir, gerçekleri çarpıtabilir, en bariz gerçekleri ve objektif verileri bile inkar edici davranabilir. En korkutucu senaryo ise yine böyle bir öz değer hesabı yapıp kendilerini aşağıda bulurlarsa intihar düşünceleri ortaya çıkabilir. Yakınları tarafından böyle bir şey sezildiyse mutlaka bir psikiyatri uzmanına acilen başvurulması gerekir.
Narsiste Ne İyi Gelir?
Narsistik kişilik bozukluğuna iyi gelecek herhangi bir durumdan bahsetmek zordur. Bireylere özgü seyreden psikiyatrik bir hastalık olmasının yanında, narsistlere iyi gelmek; bunun için çabalayan insanlara ne derecede iyi gelir hesabı yapmak durumu biraz karmaşıklaştırır. Bir narsiste en iyi gelecek şey terapi almak ve tedaviyi sürdürmektir.
Bunun yanında tedavi alıyorsa, düzeltmeye uğraşıyorsa yapılacak en iyi şey destekleyici olmaktır. En ufak bir davranış değişikliğini bile farkında olduğunuzu ve takdir ettiğinizi belirtin. Bu sayede olumlu davranışları pekişecektir.
Narsiste Ne İyi Gelmez?
Narsistik kişilik bozukluğuna genelde öz saygılarını sarsacak durumlar hiç iyi gelmez ve öfkelenmelerine, şiddete başvurmalarına veya intihara kadar varabilecek durumlara yol açabilir. Fakat sürekli bunlardan kaçınmak için narsistlere istedikleri tavizleri ve sonsuz imkanları sağlamaya çalışmak da durumu pekiştirerek kötüleştirecektir.
Herhangi bir tartışma veya anlaşmazlık durumunda, benlik saygısını yaralamamaya çalışmak, karşısında sakin kalmak ve empati kurmasını sağlamaya çalışmak gerekir. Bilinç düzeyi yüksek hastalarla alıp verme dengesinin önemi üzerine konuşulabilir ve ikna edilebilirler ama bunun yanında her zaman kendinize hakim olmalı, sakin tutmalı ve sakin iletişim kurmalısınız. Öfke patlamalarından kendinizi korumak için bir süre sessiz kalmak ve ardından anlayışlı şekilde yaklaşmak gerekir.
Narsist İlaçları
Narsistik kişilik bozukluğu için bilinen belirli bir ilaç yoktur. Zaten kişilik bozuklukları tedavisi için ilaç uygun bir seçenek değildir. Psikoterapi ana tedavi yöntemidir. Fakat narsistler sıklıkla depresyon, alkol madde bağımlılığı, öfke kontrol problemi, şiddete meyilli olma, intihar düşünceleri gibi ek psikiyatrik problemler geliştirebilirler. Bu durumlarda ilaç kullanımı hatta gerekiyorsa hastane yatışı önerilebilir. Bu amaçla en sık kullanılan ilaç grupları antidepresanlardır.
Ebeveynlik, Aile ve Narsist
Genelde ebeveyn rolü için son derece uygunsuz bireylerdir. Tedavi almayı reddediyorlarsa, ebeveyn olmaları dünyaya yeni gelen bir bireye baştan haksızlık etmek anlamına gelir. Önerilen bir durum değildir zira ebeveynlik oldukça vericilik, şefkat ve sabır isteyen bir süreçtir. Narsistler ise bu konuda eksiktir. Bu da ev içinde huzursuzluğa ve yeni psikolojik problemler oluşmasına sebep olur.
Narsist bireyler eğer tedavi görmeyi reddediyor, ortak paydada buluşmak konusunda istekli davranmıyorsa, yapılacak en iyi şey narsistten uzaklaşarak bireylerin kendini korumasıdır. İlgili kişi patronunuz, iş yeri arkadaşınız veya bir sebepten beraber olmaya mecbur olduğunuz biriyse bunun yönetimini yapmanız gerekebilir. Fakat romantik ilişkiler, eş olma durumu veya ebeveynlik çok daha özel ve mutluluk arayışı ile girilen durumlardır. Bu konuda idare ederek yaşamaya çalışmak bu kişiler için yıpratıcı ve zordur. En iyisi böyle bir durumda kalan kişilerin de bir psikolog ve ya psikiyatristten destek alarak kendi yol haritalarını oluşturmalarıdır.
Gebelikte Narsistik
Narsistik kişilik bozukluğu oldukça büyük oranda erkeklerde görülen bir durumdur fakat elbette kadınları da etkileyebilmektedir. Gebelik hormonlarının etkisi ile hastalığın yoğunluğu artıp azalabilir bu durumda bir öngörüde bulunmak mümkün değildir. En iyi bilgiyi hastayı takip eden bir ruh sağlığı profesyoneli varsa o verebilir.
Çocuklarda Narsistik
Narsistik kişilik bozukluğu çocuklarda rastlanan bir durum değildir. Genellikle ergenlikten sonra ana hatlarıyla ortaya çıkar ve tanı alır. Fakat ileride narsistik kişilik bozukluğu geliştirebilecek çocuklarda bir takım davranım bozuklukları görülebilir. Bunlar otoritelere ve kurallara uymada zorlanma, sürekli övgü ve takdir açlığı, hatalarıyla yüzleşmekten kaçınmak ve başkalarını suçlamaya meyilli olmak gibi davranışlar olabilir.
Narsist için Hangi Doktora Gidilir?
Narsistik kişilik bozukluğu ve diğer tüm kişilik bozuklukları Ruh Sağlığı ve Hastalıkları (Psikiyatri) bölümünün ilgi alanıdır. Bu alanın uzmanları ise psikiyatristlerdir. Bütün ruh sağlığı problemleri gibi çeşitli sebeplerle psikologlara da başvurabilirler. Bu konuda da öncelikle doğru tanının konması ve tedaviye bir rota çizilebilmesi için psikologların hastaları psikiyatristlere yönlendirmesi önemli bir faktördür. Tedavi için psikoterapinin hastaya uygun olması ve fayda görebilme ihtimalinin yüksek olması durumunda psikologlardan da destek alınması gerekir.
Narsistik kişilik bozukluğu sahibi bireyler kendilerinde herhangi bir eksiklik ve ya problem olduğunu kabul etmekte ileri derecede zorluk yaşayacakları için genelde tedavi için kendileri başvuruda bulunmazlar. Bu konuda aile ve çevrelerinin baskısı etkili olur. Bazı hastalar depresif duygulanmalar, öfke kontrol problemleri, alkol-madde bağımlılığı gibi çeşitli problemlerle de hekime başvurabilirler.
Narsist kişilik bozukluğu ile İlgili Sıkça Sorulan Sorular
Narsist insanlarla nasıl başa çıkılır?
Narsist insanlara başa çıkmak oldukça sabır ve yeterlilik isteyen zor bir süreçtir. Öncelikle yapılması gereken bilinçlenmek ve durumu farkına varmaktır.
Bundan sonra gözlem ve değerlendirme önemli bir süreçtir.
- Size nasıl davranıyor?
- Sizi hangi davranışları daha çok etkiliyor?
- Bunların sebebi ne olabilir?
- Bu tavırların size hatırlattığı başka bir kişi var mı?
- Geçmiş yaşantılarınızın bu tip bir ilişkiye girmek ve sürdürmek üzerinde nasıl bir etkisi olmuş olabilir?
Bu sorulara ve çok daha fazlasına yanıt aramanız ve bulmanız gerekir. Bu konuda çeşitli kitaplar, bilgilendirici yayınlar ve elbette ruh sağlığı profesyonellerinden destek alabilirsiniz.
Bundan sonraki aşamada ise duygularınızı ve bedensel belirtilerinizi tartmalısınız.
- Narsistle karşılaştığınızda neler hissediyorsunuz?
- İçinizden neler geçiyor ve bunlar bedeninize nasıl yansıyor?
- İç sesiniz size ne söylüyor?
- Onunla baş edemiyorum çünkü- ondan korkuyorum çünkü- ondan saklanmak istiyorum çünkü- onun karşısında hareketsiz kalakalıyorum çünkü-- gibi cümleleri nasıl devam ettirirdiniz?
Hangi durumlarda ve ne sebeple ona karşı ne hissedeceğinizi fark eder ve öğrenirseniz buna hazırlıklı olursunuz.
Narsistin size karşı manevralarını fark edin.
- Sizi ilgiye alakaya boğup ardından ortadan kaybolarak kendini erişilmez yapmaya çalışıyor mu?
- Sizinle konuşur ve paylaşım yapar gibi görünüp ardından aşağılayıp değersizleştiriyor mu?
- Kahramanınız gibi sizi belli ortam ve kişilere karşı koruyup kendisi ile ilgili süreçlerde sizi asıl inciten o mu oluyor?
- Her yaptığı kötü eylemden sonra geçiştirmeye çalışıyor ve davranış değişikliğine gitmiyor mu?
- Tartışmalar içinde yargıç rolü üstlenerek sizi pasif hale getiriyor ve vurdumduymaz mı davranıyor? Sürekli sizinle rekabet, yarış ve tartışma halinde mi?
Bütün bunları yaşıyorsanız yalnız değilsiniz bunlar oldukça yaygın narsist manevralarıdır. Bunlardan korunmayı öğrenmeniz de mümkündür.
Narsistlere karşı sağlıklı insanlar sıklıkla kaygı, korku, endişe ve kışkırtılmışlık hisleri yaşar. Bu hislerin gayet doğal olan yaşama içgüdünüzden ve beyninizin oldukça normal fonksiyonlarından kaynaklandığını bilmelisiniz. Bu durumlarda yapılacak en önemli şey kendinizi yargılamayı ve yetersiz görmeyi bırakıp, kendinize anlayış göstermenizdir. Derin nefes alın ve beyninizin incitilmiş, yaralanmış çocuk yanını değil sağlıklı ve yeterli yetişkin yanını dinleyin. Siz problemli, beceriksiz ve ya başarısız değilsiniz, o narsist. Bunu aklınızda bulundurun ve kriz anlarında kendinize hatırlatın.
Narsistlere karşı kendinizi korumak ve durumu idare edebilmek için kullanabileceğiniz bazı yöntemler ise şunlardır:
- Savaşma tepkisi veriyorsanız, yani intikam alıcı düşünceler ve haddini bildirme tehditleri kafanızın içinde uçuşuyorsa kısa bir süre durun. Siz bir mücadelecisiniz ama bilinçsiz ve ölçüsüz saldırmak en başta size zararlı. Bunu fark edin ve kendinizi daha makul şekillerde savunun. Ona şuna benzer şeyler söyleyebilirsiniz, ‘’davranışların beni rahatsız ediyor, bunu hak etmiyorum ve buna katlanmayacağım. Rahatsızlıklarını beni hırpalamadan da belirtip çözüm arayabilirsin. Benimle konuşurken daha saygılı olursan ben de sana öyle olurum ve bu daha dengeli olur.’’ Bu sayede kontrolsüzlükten ve ipleri ona bırakmaktan kurtulur ve daha uygun bir yerde kendinizi konumlandırırsınız.
- Kaçma tepkisi veriyorsanız, yani onunla yüzleşmekten, rahatsızlığını belirtmekten ve çözüm aramaktan uzak durmaya meyilliyseniz öncelikle şunu bilin ki bu çok normal ve insanidir. Bunun yanında o kadar etkili bir durum yönetimi getirmez. Bu yüzleşmeyi gerçekleştirmek sizin için gerekli ve sağlıklıdır. Bunun yerine şunu deneyin, ‘’şu anda tartışacak gücü kendimde bulamıyorum ve yorgun hissediyorum lütfen beni bir süre yalnız bırak, bu sana da iyi gelecek ikimiz de aklımızı toplarız.’’
- Teslim olma ve donakalma tepkisi veriyorsanız, özellikle tekrarlayan maruziyetlerde zamanla kişilerde umutsuzluk, teslimiyetçilik gelişebilir. Ve ya doğal bir tepki olan ne yapacağınızı bilememe hissini yaşıyor olabilirsiniz. Bu durumda kesinlikle tüm suçu üzerinize alıp kendinizi yargılamayın ve onun daha da şiddetli saldırılarına zemin hazırlamayın. Unutmayın o durup dinlemeyecek ve anlayışlı olmayacaktır. ‘’karşında susuyor ve tepkisiz kalıyor olabilirim bu seni daha da kızdırıyor olabilir fakat senin de bu ilişkide beni güvende hissettirmek için sorumluluğun var ve kendime yardımcı olmaya çalışırken benim üzerime gelmen fayda etmez’’ gibi cümlelerle kendinizi kısa ve net ifade etmeye çalışın.
Narsist ne demek?
Narsist, benmerkezci ve bencil anlamında günlük hayatta sık kullanılan bir sözcüktür. Bu bazen yersiz ve haksız yere yakıştırılmakla beraber belli sebeplere de dayanabilir. Narsistik kişilik bozukluğu ise, narsistliğin insanın karakteri haline gelmesi ve çok önemli sorunlara yol açmasıdır. Bu kişiler durumlara ve kişilere özel bencillikler sergilemezler, her durumda ve her zamanda kendilerini önde tutar ve karşısındakini görmezden gelici, ezici davranışlar sergilerler.
Narsistler diğer insanları sever mi?
Sevgi her durumda oldukça göreceli, karar vermenin zor olduğu ve kişiye bağlı bir süreçtir. Dolayısıyla buna net bir cevap vermek mümkün değildir. Şu söylenebilir ki, sizin anladığınız ve bildiğiniz anlamda sevemez. İnsanlara toplumca kabul edilmiş sevgi belirtilerini ve davranışlarını genelde sergilemezler. Bu da sıklıkla sizi böyle sevgi mi olur, seven insan böyle yapar mı gibi sorgulamalara yönlendirecektir. Eğer karşınızdaki kişilik bozukluğu olan biriyse maalesef bu toplumsal kodlar onun için işlemez ve o farklı davranır.
Özetle, sizi sevebilir, sizi sevdiğini söyleyebilir de, ama bu sevgi sizin ihtiyaç duyduğunuz sağlıklı ve güven içinde ilerleyen bir sevgi olmayabilir. Bu durumda kendi ihtiyaçlarınızı, kişiliğinizi ve önceliklerinizi düşünmelisiniz. Narsistler özellikle de romantik ilişkiler içinde oldukça çekici ve hoş görünebilir, fakat size hoş olmayan deneyimler de yaşatabilirler. Böyle bir durumun içindeyseniz kendiniz için bir ruh sağlığı profesyoneli ile iletişime geçmeniz en iyisi olur.