Nöromüsküler Hastalıklar
Kaslarda, sinirlerde ortaya çıkan sorunlar sebebiyle vücut postüründe bozulmaların meydana geldiği durumlara nöromusküler hastalıklar denmektedir. Genellikle gen terapileri ile kontrol altına alınmaya çalışılır.
Nöromusküler Hastalıklar Nedir?
Vücudun sağlıklı hareketi için hem kasların hem de sinirlerin görevlerini düzgün bir şekilde yerine getirmeleri gerekmektedir. Kaslarda, sinirlerde veya kas ve sinirlerin birbiriyle etkileşiminde ortaya çıkan sorunlar sebebiyle istemli ve istemsiz hareketlerde ve vücut postüründe bozulmaların meydana geldiği durumlara nöromusküler hastalıklar denmektedir. Nöromusküler hastalıklar genellikle vücudun genelini etkileyen ve kesin bir tedavisi bulunmayan sendromların bir parçası olmaktadır.
Nöromusküler hastalıklar sıklıkla genetik geçiş göstermektedir. Nöromusküler hastalığa sebep olabilecek pek çok genetik mutasyon bulunmaktadır. Otoimmün hastalıklarda, kişinin bağışıklık sistemi kendi vücut hücrelerine saldırmaktadır. Sinir ve kas hücrelerinin bu hastalıklardan etkilenmesi ile otoimmün hastalıklar kişide nörolojik hastalık gelişimine sebep olabilmektedir. Kasların ve sinirlerin yapısında bulunan proteinlerin üretim bozuklukları sonucunda da nöromusküler hastalıklar ortaya çıkabilmektedir.
Nöromuskuler Hastalıkların Tipleri Nelerdir?
Musküler Distrofiler
Musküler distrofiler, kasların yapısının bozulduğu, güçsüzlüğe sebep olan hastalıklardır.
- Becker Musküler Distrofisi
- Doğumsal Musküler Distrofiler
- Bethlem
- Fukuyama
- Kas- Göz- Beyin Hastalığı
- Rigid Spine (sert omurga- katılaşmış omurga) Sendromu
- Ulrich Sendromu
- Walker- Warburg Sendromları
- Duchenne Musküler Distrofisi
- Emery-Dreifuss Musküler Distrofisi
- Fasyoskapulohumeral Musküler Distrofi
- Ekstremite Kavşak Tipi Distrofileri
- Miyotonik Distrofi
- Okulofaringeal Musküler Distrofi
Miyopatiler
Miyopatiler, kasların bileşenlerinin eksik ya da işlevsiz olduğu, böylece kasların düzgün işlev gösterememesiyle güçsüzlüğün ortaya çıktığı hastalıklardır.
- Doğumsal Miyopatiler
- Cap Miyopatileri
- Sentronükleer Miyopatiler
- Anormal Lif Boyutu Olan Miyopatiler
- Kor Miyopatileri
- Santral Kor Miyopatisi
- Multimini Kor Miyopatisi
- Miyozin Depolama Miyopatisi
- Miyotübüler Miyopati
- Nemalin Miyopatisi
- Distal Miyopatiler
- GNE Miyopatisi/ Nonaka Miyopatisi/ Kalıtımsal İnkülüzyon Cismi Miyopatisi
- Laing Distal Miyopatisi
- Markesbery- Griggs Geç Başlangıçlı Distal Miyopati
- Miyoshi Miyopatisi
- Udd-Distal Miyopati/ Tibial Musküler Distrofi
- VCP Miyopatisi
- Ses Telleri ve Faringeal Distal Miyopati
- Welander Distal Miyopatisi
- Endokrin Miyopatiler
- Hipertiroid Miyopatisi
- Hipotiroid Miyopatisi
- İnflamatuar (İltihabi) Miyopatiler
- Dermatomiyozit
- İnklüzyon cisimcikli Miyopati
- Polimiyozit
- Metabolik Miyopatiler
- Asit Maltaz Eksikliği (Pompe Hastalığı)
- Karnitin Eksikliği
- Karnitin Palmitoil Transferaz Eksikliği
- Dal Kırıcı Enzim Eksikliği (Cori Hastalığı/ Forbes Hastalığı)
- Laktat Dehidrojenaz Eksikliği
- Miyoadenilat Deaminaz Eksikliği
- Fosfofruktokinaz Eksikliği
- Fosfogliserat Kinaz Eksikliği
- Fosfogliserat Mutaz Eksikliği
- Fosforilaz Eksikliği
- Miyofibriler Miyopatiler
- Skapuloperoneal Miyopati
Motor Nöron Hastalıkları
Kaslarda sonlanan sinir hücrelerinin kaybı sonucunda kas hücreleri üzerinde kontrolün olmadığı hastalıklardır.
İyon Kanalı Bozuklukları
Hücrelerin içerisindeki sıvıdaki iyon derişimleri, hücre dışından farklıdır ve hücrenin tipine göre değişebilmektedir. Kas hücrelerindeki iyon derişimlerindeki değişimler kasılma ve gevşemenin gerçekleşmesinde önemli yer tutmaktadır. Bu sebeple iyon kanalı bozukları başka pek çok sistemik hastalığa yol açabilmekle birlikte kasların işlev görmesinde de sorunlara yol açabilmektedir.
- Andersen-Tawil Sendromu
- Hiperkalemik Periyodik Felç
- Hipokalemik Periyodik Felç
- Doğumsal Miyotoniler
- Becker Miyotonisi
- Thomsen Miyotonisi
- Doğumsal Paramiyotoni
Mitokondriyal Hastalıklar
Mitokondri, hücrenin enerji santralidir. Hem kasların kasılması hem de kaslarda yer alan protein yapılarının oluşması yüksek enerji isteyen işlemlerdir. Mitokondriyal hastalıklarda bu işlemlerde sıkıntıların ortaya çıkması ile kas ve sinirlerin çalışmasında bozulmalar görülmektedir.
- Frederik Ataksisi
- Mitokondriyal Miyopatiler
- Kearns-Sayre Sendromu
- Leigh Sendromu (Subakut Nekrotizan Ensefalomiyopati)
- Mitokondrial DNA eksikliği Sendromu
- Mitokondrial miyopati, ensefalopati, laktik asidoz ve strok (inme) benzeri epizodlar (ingilizce kısaltması ile: MELAS sendromu)
- Mitokondriyal nörogastrointestinal ensefalomiyelopati
- Miyoklonik epilepsi ve ragged-red fibriller (MERRF)
- Nöropati, ataksi ve retinitis pigmentosa
- Pearson Sendromu
- Progresif eksternal oftalmopleji
Nöromusküler Kavşak Hastalıkları
Nöronlar, kasları çeşitli kimyasallar aracılığıyla etkilemektedir. Kaslara uzanan nöronlarda bu kimyasalların az salınması, salınamaması, yanlış veya etkisiz kimyasalların salınması ile kas hücresinin bu kimyasallara verdiği tepkide bir sıkıntının bulunması hallerinde nöromusküler kavşak hastalıkları ortaya çıkmaktadır.
- Doğumsal Miyastenik Sendrom
- Lambert-Eaton Miyastenik Sendrom
- Miyastenia Gravis
Periferik Sinir Hastalıkları
Kişinin merkezi sinir sistemini oluşturan beyin, beyincik, omurilik soğanı ve omurilik görece sağlıklıyken omurilikten uzanan sinirlerin sağlıklı işlev görmediği hastalıklardır.
- Charcot-Marie-Tooth Hastalığı
- Dev Aksonal Nöropati
Nöromusküler Hastalıkların Belirtileri Nelerdir?
Nöromusküler hastalıklar, genellikle hafif belirtilerle başlar ve zaman içerisinde ilerleme gösterir. Yarattığı sıkıntıların kontrol altına alınamaması halinde hayat kalitesinin ciddi anlamda düşmesine yol açabilir. Belirtiler hastalığın tipine, kişiye uygulanan tedavinin başarısına ve kişinin durumuna özgü olarak değişiklikler gösterebilse de aşağıdaki belirtiler pek çok nöromusküler hastalıkta ortak olarak bulunmaktadır:
- Kas zayıflığı, ağrı, seğirme, kramplar
- Kas dokusunun azalması, kas kitlesinin kaybı
- Hareket etmekte güçlük
- Güçsüzlük
- Denge sorunları
- Uyuşma, karıncalanma, dokunmanın acı verici algılanması
- Göz kapağı düşüklüğü
- Çift görme, görme bozuklukları
- Yutma güçlüğü (disfaji)
- Soluk almada güçlük (dispne)
Nöromusküler Hastalıkların Nedenleri Nelerdir?
Nöromusküler hastalıklar, genellikle kişinin genlerinde meydana gelen mutasyonlara bağlı olarak sinir veya kas hücrelerinin yapılarının bozulması sonucunda ortaya çıkmaktadır. Bunun dışında, bağışıklık sisteminde meydana gelen sorunlar, bağışıklık sisteminin sinir veya kas hücrelerine saldırarak hasar vermesine ve kişide nöromusküler hastalıkların ortaya çıkmasına sebep olabilir. Nöromusküler hastalığa sebep olan genler ailenin diğer üyelerinde de bulunabileceği gibi, çocuğu oluşturan üreme hücrelerinde meydana gelen bir mutasyondan kaynaklanmış olabilir, herhangi bir genetik akrabada bu gen bulunmayabilir.
Nöromusküler hastalıkların bazılarının sebepleri net olarak bilinmemektedir. Farklı genlerde meydana gelen bozukluklar aynı hastalık veya sendroma yol açabileceği gibi, çoğu kişide belirli bir hastalığa sebep olduğu gösterilmiş bir genetik mutasyonu taşıyan kişi bu durumdan daha az etkilenebilir veya tamamen sağlıklı olabilir. Bir hastalığın veya durumun birden fazla etkenden kaynaklanarak ortaya çıkmasına multifaktöriyel kalıtım denmektedir.
- Genetik mutasyonlar
- Viral enfeksiyonlar
- Otoimmün (kişinin bağışıklık sisteminin kendi vücut hücrelerine saldırmasıyla ortaya çıkan) hastalıklar
- Hormonal bozukluklar
- Metabolik bozukluklar
- Beslenme bozuklukları
- Çeşitli ilaçların yan etkileri ve bazı zehirlenmeler
Yukarıda belirtilen sebeplerin çeşitli nöromusküler hastalıklara sebep olabileceği bildirilmiştir. Ancak genetik dışı sebeplerle ortaya çıkan nöromusküler hastalıklarda bile genellikle kişinin o etkene (ilaca, zehirlenmeye sebep olan maddeye, viral enfeksiyona vb.) duyarlı olmasında genetik rol oynamaktadır, bu sebeple bir viral enfeksiyon bazı kişilerde nöromusküler hastalıkların gelişimini tetiklerken başka kişilerde bu durum görülmeyebilir.
Nöromusküler Hastalıkların Teşhisi
Nöromusküler hastalıkların teşhisinde ilk adım, fizik muayenedir. Fizik muayene sırasında şüphelenilen hastalıklar için ileri tetkiklerin yapılmasıyla kişideki nöromusküler hastalık teşhis edilebilir. Nöromusküler hastalıkların pek çok farklı alt türü vardır ve teşhislerinde pek çok değişik yöntem kullanılmaktadır. Bu sebeple kişinin bütün nöromusküler hastalıklar açısından taranması pratikte mümkün değildir. Kişinin fizik muayenesinden elde edilen bulgular, şikayetleri, aile öyküsünün birlikte değerlendirilmesi ile kişinin yatkın olduğu nöromusküler hastalıklar değerlendirilir ve kişinin bu hastalığa sahip olma ihtimali üzerinde duruluyorsa hastalığın teşhisi için gerekli testler kişiye uygulanır.
Kan Testi: Nöromusküler hastalıklarda, kişinin vücudunda çeşitli enzim düzeyleri yükselebilmektedir. Bu enzimlerin düzeylerinin kan testi ile belirlenmesi, hastalığın tanısında yardımcı olabilmektedir.
Manyetik Rezonans Görüntüleme: Manyetik rezonans görüntüleme ile beyin ve omurganın değerlendirilmesi, merkezi sinir sistemindeki sinir hücrelerinin harabiyetine sebep olan nöromusküler hastalıkların teşhis edilmesinde yardımcı olmaktadır.
Lomber Ponksiyon: Lomber ponksiyon, beldeki omurların arasından omuriliğe uzatılan iğne ile beyin omurilik sıvısının bir kısmının analiz için şırıngaya çekilmesidir. Beyin zarlarında görülen viral ve bakteriyel hastalıklar lomber ponksiyon ile alınan beyin omurilik sıvısının incelenmesiyle tanı alabilmektedir.
Elektromiyografi: Kaslarda oluşan elektriksel etkinliğin değerlendirilmesini sağlar. Özellikle çevresel sinirleri etkileyen nöromusküler hastalıkların tanısında önemli yere sahiptir.
Sinir İletim Çalışmaları: Kaslara uzanan sinirlerdeki sinirsel iletim süresi ve şiddeti ölçülür. Çevresel sinirleri etkileyen hastalıkların tanısında önemli yeri vardır.
Kas Biyopsisi: Kas yapılarından alınan örneklerin mikroskobik incelemesidir. Kas liflerinin düzenlenmesinde bozukluklara sebep olan hastalıkların teşhisinde önemli yer tutmaktadır.
Sinir Biyopsisi: Sinirler kendini yenileme yeteneği çok sınırlı dokular oldukları için sık uygulanmamaktadır. Ancak teşhisin kesinleştirilemediği durumlarda sinirlerin mikrobiyolojik incelenmesi kolaylık sağlamaktadır.
Genetik Testler: Pek çok nöromusküler hastalığın gelişiminde bir veya birden fazla genin etkili olduğu bulunmuştur. Bazı durumda bu genler doğrudan hastalığa yol açmaktadır, bazı durumlarda ise kişinin hastalanma ihtimalini artırmaktadır. Hasta kişiye yapılan testlerle hastalığın sebebi belirlenebildiği gibi, yakınlarına yapılan genetik testlerde de aynı genetik mutasyona rastlanması halinde kişinin hastalığa yatkın olduğu anlaşılır ve hastalığın gelişimine sebep olan diğer etkenlerden korunması önerilir.
Nöromusküler Hastalıkların Tedavisi
Günümüzde nöromusküler hastalıkların kesin bir tedavisi bulunmamaktadır. Ancak tüp bebek tedavileri (in vitro fertilizasyon) ile, genetik mutasyon taşıyıcısı kişilerin, bu genetik özellik açısından sağlıklı çocuklara sahip olmaları sağlanabilmektedir. Laboratuar ortamında döllenen yumurtanın bölünerek oluşturduğu hücrelerden birinin incelenmesi ile, bu embriyonun oluşturacağı çocuğun genetiği öğrenilebilir ve kişinin sağlıklı çocuklara sahip olması sağlanabilir.
Henüz nöromusküler hastalıkların kesin tedavisini sağlayan bir yöntem bulunmuyor olsa da bu alanda çeşitli çalışmalar yürütülmektedir. Gen terapileri, kişinin hastalık yapıcı mutasyona sahip olan genetiğinin virüsler başta olmak üzere çeşitli biyolojik ajanlar yardımıyla değiştirilmesidir. Nöromusküler hastalıkların büyük bir kısmının gelişiminde çeşitli genlerin rolü vardır. İleride gen terapilerinin gelişmesiyle bu hastalıkların tedavisinde ilerlemeler görülmesi beklenmektedir.
Metabolik kaynaklı nöromusküler hastalıklarda enzim terapileri ile kişinin durumunda düzelme sağlanabilir. Kişinin vücudunda çeşitli enzimlerin eksik veya işlevsiz olarak üretilmesi ile kişinin sinir ve kas metabolizması bozulabilmektedir. Farklı hastalıklarda kullanılması için üzerinde yeni araştırmalar yapılan pek çok farklı enzim terapisi bulunmaktadır.
Nöromüsküler Hastalıklar Tedavi Edilmezse
Nöromusküler hastalıkların pek çoğunda kesin tedavi mümkün olmamaktadır. Ancak belirtileri hafifletmek, yaşam süresini uzatmak ve kalitesini artırmak için çeşitli tedaviler bulunmaktadır. Kişinin teşhis ve tedavisinde gecikme ve sıkıntılar sonucunda hastalığın ilerleyişi durdurulamayacak bir seviyeye gelebilir, uygun tedavi ile ortaya çıkmayacak sağlık sorunları çıkabilir.
Kişide bulunan nöromusküler hastalık kişinin hayat kalitesini önemli ölçüde etkilemiyor olmasına rağmen, çocuklarına bu geni aktarması ile gelecek nesillerde hastalığın önemli etkileri görülebilir. Genetik ve çevre etkisi ile birlikte ortaya çıkan hastalıkların genetik kökeni, kişinin çok önceki kuşaklardaki akrabalarından geliyor olabilir. Kişide nöromusküler hastalıktan şüphelenildiğinde kişinin hayat kalitesi önemli ölçüde etkilenmiyorsa bile teşhisin konulması, kişinin bu nöromusküler hastalık açısından sağlıklı çocuklara sahip olmasını sağlayabilir ve genetik akrabalarının aynı hastalık açısından taranması ile erken teşhise olanak sağlar.
Gebelikte Nöromusküler Hastalıklar
Bazı nöromusküler hastalıklar gebelik sırasında kötüleşerek anne ve bebeğin hayatını riske atabilmektedir. Ancak bu durum nöromusküler hastalığı olan hiç bir kadının sağlıklı bir gebelik geçiremeyeceği anlamına gelmemektedir. Hastalığın kontrol altında olduğu bir dönemde, sağlıklı gebelerde göre daha sıkı kontrol altında geçirilecek bir gebelik sağlıklı bir şekilde sonuçlanabilir. Ancak kişinin gebe kalmasını engelleyebilecek ya da gebelik sırasında şekilde sıkıntılara yol açabilecek durumlar da bulunmaktadır:
- Nöromusküler hastalığın bir sendromun parçası olması halinde, sendromun vücut üzerindeki diğer etkileri kişinin kısır olmasına sebep olabilir ya da sağlıklı doğum yapmasını engelleyebilir.
- Bazı kalp rahatsızlıkları gebeliği zorlaştırmakta, bazılarında anne ve bebek açısından yüksek risk taşıması gerekçesiyle gebelik önerilmemektedir.
- Kişinin hastalığı sebebiyle alması gereken ilaçların gebelik sırasında kullanımı uygun olmayabilir. Bazı durumlarda gebelik düşünen hastalarda ilaçlar bu süreçte değiştirilebilirken bunun mümkğn olmadığı hastalarda gebelik önerilmez.
- Kişinin duyularını etkileyen sorunlar doğum sancısının ve rahimdeki kasılmaların hissedilmesini zorlaştırabilir. Bu durumda kişi normal doğum yapmaya uygun olmayabilir. Gebelik süreci ve anestezi uygulaması için herhangi bir engel yolsa bu kişiler sezaryen doğum yapabilirler.
- Kişinin kaslarının kasılmasını etkileyen nöromusküler hastalıklarda, kişi doğum sancısını hissetse bile rahmi kasılarak bebeği doğum kanalına itemeyebilir. Bu durumda da eğer kişinin anestezi almasını ve gebeliğini engelleyici bir durum söz konusu değilse sezaryen yoluyla sağlıklı bir doğum gerçekleştirmesi mümkün olabilmektedir.
- Fasyoskapulohumeral musküler distrofi, gebelik sırasında kötüleşebilmektedir. Bazı kadınlar gebelik sonrasında rahatsızlık derecelerinin eski haline döndüğünü belirtirken bazıları gebelikle birlikte durumlarında kalıcı kötüleşme olduğunu belirtmiştir.
Nöromusküler Hastalıklarda Hangi Doktora Gidilir?
Nöromusküler hastalıklar; kişiye olan etkileri, kalıtsal olup olmamaları, hangi alt tipten oldukları gibi pek çok duruma bağlı olarak farklı uzmanlıklar tarafından değerlendirilebilmektedir. Nöromusküler hastalıklardan şüphelenilmesi halinde kişinin başvurması gereken bölüm nöroloji klinikleridir. Nöroloji kliniklerinde yapılan tetkikler sonrasında belirli bir nöromusküler hastalığın teşhisi konabilir.
Nöromusküler hastalığın genetik temelinin bilindiği durumlarda, kişinin nöroloji kliniğinde incelenmesi sonrasında şüphelenilen nöromusküler hastalığı gösteren genetik testler tıbbi genetik birimlerinde gerçekleştirilir. Kişiye sinir biyopsisi yapılması gerekmesi halinde beyin, sinir ve omurilik cerrahisi biyopsi materyalini almakta ve materyal patoloji birimlerinde incelenmektedir.
Nöromusküler hastalığı oldupu bilinen kişinin gebelik istemesi halinde kadın hastalıkları ve doğum bölümü ile gebeliğin planlanması gerekmektedir. Kişide veya partnerinde genetik bir mutasyon bulunması halinde gebeliğin kendiliğinden geliştiği durumlarda kadın hastalıkları ve doğum bölümlerinde bebeğin sağlık durumu; ultrasonografik incelemeler, amniyosentez ve kordon villüs biyopsisi yollarıyla değerlendirilebilir.