Oligüri

Oligüri Nedir ?

Akut (çabuk ilerleyen ya da ilerlemiş) böbrek yetmezliği sebebiyle ortaya çıkan oligüri günlük idrar miktarının 400 - 500 ml den az olduğunu ifade etmek için kullanılan tıbbi bir terimdir. Özellikle akut böbrek yetmezliğinin erken dönem bulgularından biri olan oligüriayrıca kronik (uzun süreli devam eden) böbrek yetmezliğinin geç evre bulguları arasında da gözlemlenebilir.

Oligüri akut böbrek yetmezliği hastalığının erken teşhisi ve tedavisinde önemli bir yer tutarak hayat kurtarıcı bir önem taşıyan parametredir. Normalde sağlıklı bir insanın günlük solüt (bir solüsyon içinde çözünmüş madde) yükünü atabilmesi için gerekli en düşük idrar miktarı 400 – 500 ml seviyeleridir. Son zamanlarda saatte gözlenen 20 ml den az idrar da oligüri sınırı olarak değerlendirilebilmektedir.

Oligüri parametresi akut böbrek yetmezliğinin tanısını koydurmamakla birlikte akut böbrek yetmezliği gelişen hastalarda serum kreatinin (kasta, kanda ve idrarda bulunabilen ve 3 farklı aminoasitin birleşimiyle oluşan bir protein kompleksi olan kreatin maddesinin parçalanması ile oluşur) değerinin yüksekliğinden daha önce bulgu veren bir durumdur ve bu sebeple çok önemlidir. Bu durum hastalarda birçok komplikasyonun gelişmesine yol açabildiği gibi ayrıca hastalarda görülen ölüm oranlarını da arttırabilen önemli bir sorundur.

Yoğun bakımda ise kullanılan Oligüri terimi idrar miktarının saatlik kilo başına 0,5 ml ( 0,5 ml / kg / saat) den düşük olmasıyla ifade edilmektedir. Ve ayrıca birbirini takip eden iki saatlik süreçte her saat sonunda gözlenen idrar akımının kilo başına 0,5 ml den düşük olması hekimleri oligüriden şüphelendirmektedir. Hekimler oligüriyi 24 saatten daha kısa sürede tanımlamalıdır ve bu sebeple durumu kritik olan hastalarda idrar çıkışı saatlik olarak incelenmektedir.

Oligüri Belirtileri Nelerdir?

Oligüri genel olarak klinik bir durumun belirleyicisidir ve akut (çabuk ilerleyen ya da ilerlemiş) böbrek yetmezliği yönünden hasta değerlendirmesi mutlaka yapılması gerekmektedir. Hastalığın ilerleyişi açısından oligürili hastalar oligürili olmayan hastalarla karşılaştırılma yaparak incelendiğinde hastanede yatış süresi, ventilasyon (akciğerin havalanması) desteği ve enfeksiyon gelişmesi ya da ölüm oranının daha yüksek seyrettiği gözlemlenmiştir.

Oligüride damardan serum yüklenmesi, kanda potasyum elementinin yüksek seyretmesi, kalp enfeksiyonlarını gözlenmesi ve kan değerlerinin bozulması gibi acil komplikasyonları bulunmaktadır. Bunlar dışında hastalarda Oligüri süreci uzadığı zaman birçok komplikasyon ortaya çıkmaktadır. Bu komplikasyonlar şöyle sıralanabilir;

Kardiyovasküler (kalp – damar sistemi) belirtiler oligüride hastalarda az idrar çıkmasına bağlı kardiyovasküler semptomlar oluşabilmektedir. Bu komplikasyonlar şunlardır;

• Kalp Yetersizliği: Oligüri neticesinde kalbin vücuda kan pompalayamaması sonucu kalp yetersizliği gözlenebilmektedir.
• Hipertansiyon: Kanın kalpten pompalanması sonucu damarlarımızda bir basınç oluşur ve buna tansiyon denilmektedir. Kan basıncının yani tansiyonun normalde olması gerekenden daha yüksek gözlenmesi Oligürili hastalarda gözlenebilen bir durumdur.
• PerikardiyalTamponad: Her insanda kalbi saran bir çift katmanlı zar tabakası bulunmaktadır. Oligürili hastalarda bu çift katmanlı zar içinde sıvı birikimi gözlenebilmektedir.
• Kardiyak Aritmi: Kalp atımının düzensiz atımına yani kalbin bazen çok hızlı bazense yavaş atmasına kardiyak aritmi denmektedir. Oligürili hastalarda kardiyak aritmi gözlenebilmektedir.
• Pulmoner Ödem: Bir başka deyişle akciğerlerde ödem gözlenmesi ciğerlerde gözlenen aşırı sıvı toplanması sebebiyle ortaya çıkan bir durumdur. Oligüri semptomlarından bir olarak karşımıza çıkabilmektedir.
• Sıvı – Elektrolit Dengesi Belirtileri: Oligüride hastalarda az idrar çıkmasına bağlı kandaki sıvı miktarı ya da mineral miktarları değişim gösterebilmektedir. Bu değişiklikler şunlardır;
• Hipervolemi: Oligüri kaynaklı hastaların vücudunda olması gerekenden fazla su birikebilmektedir. Bu durum hipervolemi olarak ifade edilir.
• Hiperpotasemi: Kanda bulunan potasyum elementinin olması gerekenden fazla bulunması durumuna hiperpotasemi denmektedir. Oligüride bozulan vücut dengesi sebebiyle ortaya çıkabilmektedir.
• Hipokalsemi: Kanda bulunan kalsiyum elementinin olması gerekenden az bulunması durumuna hipokalsemi denmektedir. Oligüride bozulan vücut dengesi sebebiyle ortaya çıkabilmektedir.
• Hipermagnezemi: Kanda bulunan magnezyum elementinin olması gerekenden fazla bulunması durumuna hipermagnezemi denmektedir. Oligüride bozulan vücut dengesi sebebiyle ortaya çıkabilmektedir.
• Hiperfosfatemi: Kanda bulunan fosfat elementinin olması gerekenden fazla bulunması durumuna hiperfosfatemi denmektedir. Oligüride bozulan vücut dengesi sebebiyle ortaya çıkabilmektedir.

Solunum sistemi belirtileri oligürili hastalarda az idrar çıkması nedeniyle bozulan vücut dengesi solunum sisteminde de bulgular vermektedir. Solunum sistemi ile ilgili belirtiler şunlardır;

• PulmonerÖdem: Akciğerlerde ödem gözlenmesi ciğerlerde gözlenen aşırı sıvı toplanması sebebiyle ortaya çıkan bir durumdur. Oligüri semptomlarından bir olarak karşımıza çıkabilmektedir.
• Pnömoni (Zatürre): Oligürili hastalarda pnömoni denilen akciğer iltihaplanması gözlenebilmektedir.
• Hematolojik Sitem Belirtileri: Oligürili hastalarda az idrar çıkması nedeniyle bozulan vücut dengesi hematolojik sistem denilen kan sistemi ile ilgili de bulgular vermektedir. Hematolojik sistem bulguları şunlardır:
• Anemi: Halk arasında kansızlık olarak bilinen anemi de Oligüri semptomlarından biridir.
• Kanama: Oligürili hastalarda tüm vücut gibi kanda olması gereken maddelerin eksikliği ya da olmaması gereken maddelerin fazlalığı sebebiyle kanama semptom olarak karşımıza çıkabilmektedir.

Gastrointestinal sistem belirtileri oligüride hastalar az idrar çıkmasına bağlıgastrointestinal sistem ile ilgi belirtiler de gösterebilmektedir. Bu değişiklikler şunlardır;

• Bulantı, kusma, iştahsızlık
• Malnütrisyon: Beslenmenin içerik ya da miktar bakımından normalde olması gereken düzeyden eksik kalmasına verilen tıbbi terimdir. Oligürili hastalarda malnütrisyon gözlenebilmektedir.
• Kanama

Oligüri Nedenleri Nelerdir?

Oligüri nedenleri arasında birçok sebep bulunabilmektedir. Yoğun bakım ünitelerinde oligürili ve anürili hastalardaidrar sondası kaynaklı sorunlar ya da renal (böbrekle alakalı), prerenal (böbreğe giden kanlanmanın azalması ile alakalı) ve postrenal (böbrekten idrar akımının engellenmesi ile alakalı) faktörler gibi durumlar sık karşılaşılan nedenlerdir. Mekanik kaynaklı sebepler arasında taş, doku kalıntıları, üriner sistem darlıkları, prostat bezi büyümesi, idrar torbası boynu daralması, idrar sondasının tıkanması ya da yerinden çıkması gibi nedenler ortaya çıkabilmektedir. Tüm bunlarla birlikte diğer Oligüri nedenleri şöyle sıralanabilmektedir;

Renal Kaynaklı Nedenler: Oligürinin gelişiminde ki asıl sorunu böbrekte meydana gelen yapısal ya da işlevsel bir bozukluk neticesinde gerçekleştiği durumları ifade eder. Yani böbreği bizzat ilgilendiren sebeplerdir. Bu durumlar şunlardır;

• Vasküler (Damarsal)Kaynaklı:Büyük ya da küçük damarlarda görülen durumlar neticesinde ortaya çıkabilmektedir.
• Glomerül (böbrekteki süzme birimi) Kaynaklı 
• İntersisyel (Otoimmün) Nedenler
• Böbrek Tübülleri Kaynaklı

Preranal Kaynaklı Nedenler: Oligüri gelişimindeki asıl sorunun böbreğe gelen kanın azalması ve sürecin bozulması sonucu gelişen durumlardır. Bu durumlar şöyle ifade edilebilir;

• Hipovolemi:Kanama, böbrek sıvı kayıpları, deriden terle kayıp, kusma, ishal gibi durumlar sonucunda gözlenen vücuttaki sıvı miktarının azlığı.
• Kalp Kan Akımının Azalması 
• Vücuttaki organlara giden kan damarlarında daralma
• Böbrek damar basıncının artması
• Böbreğin iç denge sisteminin bozulması
• Postrenal Kaynaklı Nedenler:Oligüri gelişiminde ki asıl sorunun böbrekten idrar akımının engellenmesi sonucu ortaya çıkan nedenleri ifade eder. Bu durumlar şöyle sıralanabilir;
• İki taraflı idrar borusu darlığı 
• İdrar torbası boynu daralması
• Üretra (mesanenin ucundan idrarı dışarı atmaya yarayan boru) da darlık gözlenmesi

Oligüri Teşhisi

Oligüri teşhis edilirken yeterli bir hasta anamnezi alınması, fizik muayene de özellikle inspeksiyondan (gözlemleme) yararlanılması ve idrar sedimentinin değerlendirilmesi hekime çok büyük fayda sağlayacaktır. Hekimin yapacağı idrar muayenesi hastalığın teşhisi ve tedavi çözümlemesi için çok faydalıdır. Oligürinin teşhisinde kullanılan yöntemler şöyle sıralanabilir;

• Anamnez: Anamnez hastanın şikayetleriyle hekime başvurması sonucu hekimin hastanın anlattıklarından işine yarayan kısımları ustaca almasıyla ortaya çıkan ve hastalığın teşhisi için hekimi çok iyi şekilde yönlendiren bir yöntemdir. Hekim hastaya detaylı sorular sorarak hastalığı ve hastalığın nedenini saptamaya çalışır.
• Fizik Muayene: Fizik muayene de özellikle anamnezde olduğu gibi hekim açısından çok değerli bilgiler verebilecek ve hastalığın teşhisinde hekimi doğru yönlendirecek yöntemlerden biridir. Hekim fizik muayene ile hastanın hastalığı hakkında detaylı bilgiler saptamaya çalışır.
• İdrar Analizi: İdrar analizi de aslında fizik muayenin bir parçası olarak görülmeli ve mutlaka Oligürive anürili hastalarda uygulanmalıdır. Çünkü bu iki hastalık durumu da akut böbrek yetmezliği erken dönem bulgularıdır.
• Biyokimya İncelemeleri: Oligürili hastalarda yapılması gereken bir diğer teşhis yöntemi biyokimya incelemeleridir. Bu biyokimya incelemeleri ile böbrek hastalığının ayırıcı tanısı yapılabilir.
• Renal Ultrasonografi (USG): Oligürili hastalarda akut böbrek yetmezliği teşhisinde kullanılan en önemli yöntemlerden biridir. Usg cihazıyla böbreklerin boyutu, mesanenin boyutu ve diğer yapılar incelenebilir.
• Bilgisayarlı Tomografi (BT): Böbrek, idrar boruları ve karın içindeki diğer yapıların incelenmesinde kullanılabilen bilgisayarlı tomografi de hekimler herhangi bir darlık durumunu saptayabilmektedir.

Oligüri Tedavisi

Oligüri tedavisinin temelindeki amaç kan basıncını, kalp kan atımını ve damarlardaki kan volümünü yeterli seviyelere çıkarmaktır. Bu tedaviye de destekleyici tedavi adı verilmektedir. Destekleyici tedaviler kana serum yükleme (sıvı replasmanı) ya da damar duvarına etki eden vazoaktif ilaçlar yardımıyla böbrek kan akımını dengelemek şeklindedir. Tüm bunlar uygulanırken hastanın kullandığı ilaçlarda incelenmeli ve böbreğe ekstra yük bindirecek ilaçların dozları düzeltilmeli ya da kesilmelidir.

Oligüri Tedavi Edilmezse Ne Olur?

Oligüri günlük idrar miktarının 400 - 500 ml den az olduğunu ifade etmek için kullanılan tıbbi bir terimdi ve akut böbrek yetmezliği sebebiyle ortaya çıkan erken dönem bulgularındandır. Eğer hastalarda gözlenen Oligüri tedavi edilmezse hastalar ciddi komplikasyonlarla karşılaşabilmektedir. Çünkü Oligüri böbrekten kalbe nerdeyse tüm vücut organları etkileyen ciddi bir durumdur. Bu sebeplerle oligürinin teşhisi yapıldıktan sonra bir an önce tedavi edilmesi gereklidir

Oligüriye Ne İyi Gelir? Ne İyi Gelmez?

Oligüri nedenlerini birçok sebep oluşturabilmektedir. Eğer ortaya çıkan sorun mekanik kaynaklı sebepler yani idrar sondasının tıkanması, idrar sondasının yerinden çıkması gibi durumlar sebebiyleyse bu sorunu ortadan kaldırınca Oligüri de geçeceği için bu oligüriye iyi gelmektedir. Ancak Oligüri sebebi renal , prerenal ve postrenal faktörler nedeniyle ortaya çıkmışsa hekim tarafından yapılan tedavi ile oligürinin üstesinden gelinebilir ve bu hastaya iyi gelecektir. Ancak gerekli tedavi uygulanmazsa bu oligüriye iyi gelmez.

Oligüride Kullanılan İlaçlar

• Serum Fizyolojik: Halk arasında tuzlu su ya da serum olarak bilinen serum fizyolojik oligürili hastalarda sıvı yükleme amacıyla kullanılabilen bir sıvıdır.
• Vazoaktifilaçlar: Genellikle yoğun bakım hastalarında kullanılan vazoaktif ilaçlar grubunu ise dopamin, epinefrin ve norepinefrinler damar büzüştürücü etkisi sebebiyle; dopamin, dobutamin ve fosfodiesteraz inhibitörleri ise kalp kasılmasını arttırıcı etki ile oluştururlar.

Gebelikte Oligüri

Normal bir gebelik esnasında anne adayının vücudunda bazı fizyolojik değişiklikler ortaya çıkabilmektedir. Anne adayı 10 – 12 kilo arasında kilo alır, vücutta 6 – 8 litre civarında su birikir ve böbrek boyutları birkaç santim artabilir. Ancak bazı durumlarda bu değişiklikler gelişmez ve anne adayında gebelik hipertansiyonu ortaya çıkabilir. Bu durumun gerçekleşmesi durumunda gebeliğin müsaade edeceği düzeyde hekim tarafından tedavi gerçekleştirilir.

Çocuklarda Oligüri

Oligüri yetişkinlerde de görülebileceği gibi çocuk ve bebek hastalarda da ortaya çıkabilen bir durumdur. Çocuk hastalarda idrar miktarının saatte kilo başına 0.8 ml in altında olmasına Oligüri denmektedir. Hekim çocuk hastalarda da Oligüri teşhis ettikten sonra aynı yetişkin hastalarda da olduğu gibi sıvı yükleme ya da vazoaktif ilaç tedavisi uygular. Ancak ilaç dozları yetişkinlerdekine oranla farklılık göstermektedir.

Oligüride Hangi Doktora Gidilmeli?

Oligüride yani idrar miktarı azlığında gidilmesi gereken ve hastalığı teşhis eden, tanı koyan ve tedavisini yapan asıl bölüm İç Hastalıkları (Dahiliye) bölümünün Nefroloji dalıdır. Oligüri, anüri ve poliüri gibi hastalıklar gelişen herhangi bir böbrek hasarı sonucu gözlenebileceği için özellikle yoğun bakım hastalarında gerekli idrar takibi yapılmalıdır. 

Hastalar günde çok az ve yoğun miktarda idrar çıkardığının farkında ise mutlaka bir hekime görünüp gerekli tetkikleri yaptırması gerekmektedir. Aksi durumlarda Oligüri akut böbrek yetmezliğinin erken dönem bulgularından biri olduğu için hastalar böbreklerini ile alakalı daha derin sorunlarla karşı karşıya kalabilirler.