Ooferektomi Nedir?

Ooferektomi, yumurtalıklardan birinin ya da ikisinin alınması için uygulanan cerrahi bir prosedürdür. Yumurtalıklar, rahmin her iki yanında bulunan badem şeklindeki organlardır ve içinde hem yumurtaları barındırır hem de adet döngüsünü kontrol eden hormonlar üretir. Bu işlem genellikle yumurtalık kanseri veya endometriozis (çikolata kisti) gibi belirli durumları önlemek veya tedavi etmek için yapılır.

Ooferektomi Türleri

Yumurtalıkların çıkarılması işlemi olan ooferektomi, tek başına yapılabilirken rahim ve yumurtalıkların alınması şeklinde iki işlem bir arada yapılabilir.  Ooferektomi ameliyatı yapmanın farklı türleri vardır. Kullanılan türler ve hangi türün tercih edileceği kişinin sağlık duruma bağlı olarak değişir.  Ooferektomi türleri şunları içerir:

Unilateral (tek taraflı) Ooferektomi

Tek taraflı ooferektomi, yumurtalıkların sadece birinin cerrahi olarak çıkarılmasıdır. Bu prosedür, yumurtalık kistleri, iyi huylu tümörler ve apseler cerrahi olmayan tedavilere cevap vermediği zaman uygulanır. Bunun yanında dış gebelik tedavilerinden sonuç alınamadıysa veya kişide yumurtalık kanseri varsa bu durumlarda da uygulanabilir. Doğurganlık çağındaki kadınlar için yumurtalık fonksiyonunu korumak önemli olduğu için, mümkün olduğunca bu tarz sorunlarda tek taraflı ooferektomi yapılması tercih edilmektedir.

Bunun yanında eğer, yumurtalıkların ürettiği hormonların miktarında görülen azalmanın kanserin büyümesini yavaşlatabileceği belirlenirse, bazen meme kanseri hastaları için de salpingo-ooferektomi önerilebilir. Ayrıca, bu prosedür mevcut yumurtalık kanserinin tedavisine ek olarak, bir kadında göğüs veya yumurtalık kanseri riskini azaltmak için de sağlıklı bir yumurtalığın çıkarılması için önleyici tedavi olarak uygulanabilir.

Bilateral (çift taraflı) Ooferektomi 

Bilateral ooferektomi, hem rahimden yumurtalıklara uzanan tüpleri hem de iki yumurtalığı çıkarmak için yapılan bir ameliyattır. Kişide yumurtalık kisti veya gelecekte yumurtalık kanseri olma ihtimalinin yüksek olması gibi farklı nedenlerle bu işlemin yapılması önerilebilir. Bu ameliyatın yapılmasının ardından kişinin adet döngüsü sonlanır ve dolayısıyla gece terlemeleri, sıcak basmaları ve vajinal kuruluk dahil normal menopoz semptomları yaşanmaya başlanır. Bunun yanında zaten menopozda olan ve bu ooferektomi ameliyatını geçiren kişi bu semptomlardan bazılarını fark etmeyebilir. 

Salpingo Ooferektomi 

Salpingo Ooferektomi, yumurtalıkların ve fallop tüplerinin alınması için yapılan ameliyattır. Tek taraftan fallop tüpü ve yumurtalığın çıkarılmasına tek taraflı salpingo-ooferektomi ismi verilirken, her ikisi de alındığında bilateral salpingo-ooferektomi ismi verilmektedir. Bu işlem, yumurtalık kanseri dahil olmak üzere farklı sağlık koşullarının tedavisinde uygulanır.

Salpenjektomi

Salpenjektomi, bir veya her iki taraftaki fallop tüpünün çıkartılması için yapılan bir ameliyattır. Fallop tüpleri, yumurtalıklardan çıkan yumurtaların rahme ulaşmasını sağlayan bir bölümdür. Kısmi salpenjektomi, fallop tüpünün sadece bir kısmının çıkarılmasıdır ve bu prosedür esnasında ayrıca salpingostomi gibi başka bir işlemle, fallop tüpünde bir açıklık elde edilmektedir.

Profilaktik (Önleyici) Ooferektomi 

Bu işlem aynı zamanda elektif ooferektomi olarak da bilinir ve BRCA1/2 genlerinin mutasyonu olan kadınlarda kanser riskini azaltmak için yapılır. Yumurtalıkların alınmasına yönelik bu koruyucu cerrahi, yumurtalık kanseri ve meme kanseri riski yüksek olan kişilerin risklerini azaltmak için uygulanması tercih edilebilir.  

Ooferektomi Hangi Durumlarda Yapılır?

Yumurtalıkların hormon üretiminde önemli bir rolü vardır. Bu nedenle ooferektomi işlemi; belirli bazı kalıtsal durumlar, hastalık riskleri, jinekolojik bozukluklar veya hastalıkları tedavi etmek için gerekli olduğunda gerçekleştirilmelidir. Gerekli görüldüğü durumlar şu şekilde sıralanabilir;

Kalıtım (kalıtsal) Hastalıklar

Bazı anormal genlere (BRCA1 ve BRCA2 olarak bilinir) sahip kadınların, 70 yaşından önce yumurtalık kanseri geliştirme riski daha yüksektir. Kişinin annesi veya kız kardeşinde yumurtalık kanseri varsa veya anormal BRCA geni olduğu biliniyorsa kanser riskini kaldırmak için yumurtalıklarını aldırabilir. Bu ameliyatı yaptırdıktan sonra yumurtlama olmayacağından hamile kalınmaz ve dolayısıyla yumurtalık kanseri riski neredeyse sıfıra düşer. Ayrıca göğüs kanseri riski de daha düşük olur. 

Meme Kanserleri

Yumurtalıkların ürettiği hormonlar meme kanseri riskini artırır. Ooferektomi, BRCA1 veya BRCA2 anormal genlerine sahip kadınlarda meme veya yumurtalık kanseri riskini azaltabilir. Ayrıca bu prosedür, yumurtalıkların ürettiği hormonları ortadan kaldırdığı için bazen meme kanserini tedavi etmek için de önerilebilmektedir.

Şüpheli Hastalıklar

Premenopozal (menopozdan 2-6 yıl öncesi) dönemde olan bir kadının üreme organlarında şayet bir hastalık şüphesi varsa, rahim alınması işlemi sırasında bir veya iki yumurtalığının alınması önerilebilir.

Jinekolojik Durumlar 

Ooferektomi gerektirebilecek bazı jinekolojik durumlar vardır, bu durumlar şu şekildedir:

• Yumurtalık kanseri
• Endometriozis (çikolata kisti)
• Kanserli olmayan yumurtalık tümörleri, kistleri veya apse
• Yumurtalık torsiyonu (bükülmüş yumurtalık)
• Yumurtalık ve meme kanseri öyküsü veya genetik yatkınlık

Bazı Sağlık Koşullarının Tedavisinde

Ooferektomi işlemi aşağıdaki hastalıkları tedavi etmek için kullanılabilir:

• Pelvik inflamatuar hastalık (üst üreme organları hastalıkları)
• Geçici pelvik ağrısı
• Kronik pelvik ağrısı
• Ektopik gebelik (dış gebelik)
• İyi huylu tümörler
• Büyük yumurtalık kistleri
• Tubo-yumurtalık apsesi. 

Ooferektomi ameliyatları yapılırken farklı teknikler kullanılabilir ve kullanılan teknik durumuna bağlı olarak değişir.  Bu teknikler şu şekildedir;

• Açık karın ameliyatı: Yumurtalıkların alınması için karın bölgesine büyük bir kesi yapılarak işlem yapılır.
• Laparoskopik prosedür: Küçük kesilerden birine kameralı ışıklı bir tüp olan laparoskop yerleştirilerek yapılır.
• Robotik Cerrahi: Küçük kesilerden sokulan robotik bir kol kullanılarak işlem yapılır. 

Eğer kişi bu sağlık durumlarına sahipse ama doğurganlığını korumak istiyorsa, rahim ve yumurtalıkların alınması ameliyatı öncesi, seçilecek ooferektomi türü hakkında iyi bilgilenmeli ve tercihini iyice gözden geçirmelidir. Çoğu durumda normal olarak çalışacak olan iki yumurtalıktan biri alınarak biri kalabilir ve bu durumda doğal gebelik mümkündür. 

Ooferektomi Nasıl Yapılır?

Ooferektomi ameliyatı kişinin sağlık koşuluna, seçimine ve belirlenen tekniğe göre 1 ila 4 saat arasında süren bir operasyondur. Genellikle işlem sonrası bir gün hastanede yatılması gerekir. Geleneksel ameliyat olarak bilinen açık ameliyat tekniği ile uygulandığında hastanede yatma süresi birkaç gün uzayabilir. Genellikle genel anestezi altında yapılan ameliyatın öncesinde yapılması gereken bazı hazırlıklar vardır, bu hazırlıklar şu şekildedir;

Öncesinde

• Ooferektomi işlemi öncesi yapılması gereken fiziksel testler, idrar testleri, kan testler yanında bilgisayarlı tomografi (CT) ve ultrason gibi görüntüme testlerinin tamamlanması gerekir. 
• Psikolojik olarak hasta operasyona ve sonrasına hazırlanır.
• Kan sulandırıcı gibi ilaç ve takviyelere ara verilir.
• Ailede kanama bozukluğu veya alerji öyküsü bulunup bulunmadığı belirlenir.
• İşlem öncesi en az 6 saat yeme içme kesilir.
• Sigara ve alkol alımı kesilir.
• Takı ve diş implantı benzeri metal aksesuarlar çıkartılır.
• Damar yolu açılır.
• Sonda takılır.
• Kesi yapılacak alan sterilize edilir.
• Solunum destek cihazı bağlanır.
• Duruma göre lavman yapılır.
• Ateş, nabız, gibi yaşamsal belirteçler kontrol edildikten sonra hasta genel anestezi verilerek operasyon odasına alınır.

Sırasında

Abdominal ooferektomi yani açık ooferektomi işleminde yumurtalıkların çıkarılması için karnın alt kısmından 12-18 cm arası bir kesi yapılır. Bu kesi dikey veya yatay (bikini bölgesi kesiği) olabilirken genellikle kolay görünmediği için yatay kesi tercih edilir. Bunun yanında diğer ooferektomi işlem adımları şu şekilde sıralanabilir;

• Genel anestezi altında olan hasta sırt üstü ameliyat koltuğuna yatırılır. 
• Koluna tansiyon manşonu ve göğsüne elektrokardiyografi (EKG) elektrotları yerleştirilir.
• Yumurtalıklara erişmek üzere karın alt bölgesinden kesi yapılır.
• Kendini çevreleyen dokulardan yumurtalık ayrılır ve alınır.
• Rahim ve yumurtalıkların alınması ameliyatı ikisi bir arada yapılacak ise her iki işlemde tamamlanır.
• Pıhtı atma riskine karşı kompres çorabı giydirilir.
• İşlem kesi alanı dikiş ve zımba ile kapatıldıktan sonra pansuman yapılarak işlem sonlandırılır.

Ooferektomi Yan Etkileri

Ooferektomi ameliyatı sonrası bazı yan etkiler görülmesi normaldir. Çünkü her cerrahi prosedür sonrası vücudun verdiği yanıtlar bazı kişilerde daha belirgin olabilir. Bu yan etkiler şu şekilde sıralanabilir;

• Anestezi ilacına ters reaksiyon
• Kesi alanında kanama
• Karın ağrısı
• Kötü ruh hali ve depresyon
• Ateş
• Kesi bölgesinde şişlik, akıntı ve kızarıklık 
• Ağrı ve acı
• İdrar yapma zorluğu
• Bulantı ve kusma
• Nefes darlığı

Ooferektomi Riskleri

Ooferektomi genellikle hastalıkları tedavi etmeye veya önlemeye yardımcı olmak için yapılsa da kişiyi başka sorunlar için risk altına sokabilir. Yumurtalıklar döllenme için yumurta üretirken ayrıca östrojen ve progesteron gibi üreme hormonları üretir. Çıkarılması, kadının çocuk sahibi olamayacağı ve ayrıca hormonal dengesizlik riski olduğu anlamına gelir. Ooferektomi riskleri birkaç ana kategoride ele alınabilirken, risk kategorileri şu şekilde sıralanabilir;

Cerrahi Riskler;

• Aşırı kanama 
• Enfeksiyon
• Kan pıhtısı atma
• Yara dokusu
• Sinir hasarı
• Tümör rüptürü (zayıf bölge)
• İdrar yolu veya diğer organların yaralanması
• Zayıflamış karın kaslarına bağlı fıtık

Cinsellik Üzerindeki Riskler

Rahim ve yumurtalıkların alınması sonrası cinsellik büyük ölçüde bozulabilir. Her iki prosedürü de geçiren kadınların, daha az cerrahi işlem kullanan operasyonlar geçiren kadınlara göre daha fazla cinsel uyarılma zorluğu, vajinal kuruluk ve libido kaybı şikayetleri yaşadığı belirlenmiştir.

Kardiyovasküler Riskler

Ooforektomi geçiren kadınlarda kalp krizi, göğüs ağrısı (anjina) veya felç gibi kardiyovasküler hastalık geliştirme riski daha yüksektir.

Uzun Dönem Riskleri

Ooferektomi ameliyatı anestezi sonrası kalp ya da solunum problemleri nadir de olsa yaşayabilir ve bu işlem menopozun hormonal etkilerinden kaynaklı olarak daha önemli etkiler gösterebilirken bunlar uzun vadede görülür.  Belirtilen riskler arasında; parkinson, bilişsel bozukluk, bunama, osteoporoz ve kemik kırıkları, psikolojik olarak çöküntü, cinsel işlevde azalma ve erken ölüm yer alır. Bunun yanında her zaman bu etkilerin azaltılmasında hormon replasman tedavisi işe yaramayabilir.

Ooferektomi Ameliyatı Sonrası İyileşme ve Bakım

Ooferektomi ameliyatı sonrası ilk birkaç gün içinde kişiye başkasının yardımcı olması gerekebilirken, en az bir hafta iş hayatına dönemeyebilir.   Yumurtalıkların alınması işlemi sonrası iyileşme, işlemin türü de dahil olmak üzere birkaç farklı faktöre bağlı olarak değişmektedir. Laparoskopik cerrahide hastanede sadece 1 gün kalınması gerekirken, bu süre açık ameliyatta uzayabilir. İyileşme önerileri kişiye bağlı olarak değişebilir ancak bazı genel dikkat edilmesi gerekenler vardır. Bunlar şu şekildedir;

• Ameliyat öncesi ve iyileşme sırasında dinlenilmelidir.
• Derin nefes alma egzersizleri yapılmalıdır.
• Ağır kaldırmaktan, merdiven çıkmaktan, ağır egzersizler yapmaktan kaçınılmalıdır.
• İşlem sonrası en az 6 hafta cinsel aktiviteden kaçınılmalıdır.
• İyileşme sırasında kanama olacağından dolayı ped kullanılmalı ve sık sık değiştirilmelidir.
• Tamamen iyileşene kadar tampon kullanmaktan kaçınılmalıdır.
• Ameliyat sonrası beslenme diyetinde kabızlık önleyici değişiklikler yapılmalıdır ve gerektiğinde kabızlık için ilaç alınmalıdır.
• İlk 48 saat banyo yapmaktan kaçınılmalı sonrasında ılık duş alınmalı ve kesinlikle kesi yeri kurulanmalıdır.
• Ameliyat yerini sıkacak sentetik ve sıkı giysiler giymekten kaçınılmalıdır.
• Enfeksiyon kapmamak için kesi alanının bakım ve hijyenine dikkat etmeli ve pansuman yapılmalıdır.
• Kesi yeri tamamen iyileşene kadar yüzme havuzu, sauna, buhar banyosu gibi alanları kullanmaktan kaçınılmalıdır.
• Belirtilen sürelerde rutin kontrollere gidilmelidir.
• Cerrahi menopoz belirtileri takip edilmeli ve gerektiğinde hormon replasman tedavisi alınmalıdır.

Rahim ve yumurtalıkların alınması ameliyatı gibi her ikisinin bir arada yapıldığı bir işlem geçirildi ise tamamen iyileşme genelde 6 haftayı bulabilmektedir. Bununla birlikte ilk hafta sonunda yavaş yavaş normal rutine dönmeye başlanabilir. Ooferektomi işlemi sonrası kardiyovasküler hastalık ve osteoporoz riski artacağından dolayı çok gerekli olmadığı müddetçe bu işlemin yaptırılmaması tavsiye edilmektedir.