Ortoreksiya

Ortoreksiya Hastalığı Hastalığı Nedir?

Ortoreksiya veya ortoreksiya nervoza, sağlıklı beslenme ile sağlıksız bir takıntı içeren bir yeme bozukluğudur. Ortoreksiya 1997 yılında ilk kez doktor Steven Bratman tarafından tanımlanmıştır.  

Diğer beslenme bozuklukları olan anoreksiya nevroza ve blumia nevroza adı verilen hastalardan farklı olarak bu rahatsızlığa sahip kişiler, yiyeceklerin miktarı ve kilo alma takıntısından ziyade yiyeceklerin saflığı ve sağlıklı olması ile ilgili bir takıntıya sahiptir.  

Psikiyatrik hastalıklar açısından otör olarak kabul edilen Amerikan Psikiyatri Birliği ya da DSM-5 adı verilen psikiyatrik hastalıkların tanı ölçütleri el kitabı anoreksiya nevroza ve blumia nevroza’nın aksine bu rahatsızlığı bir yemek bozukluğu olarak tanımlamamıştır. Amerikalı doktor Steve Bratman ise "ortoreksiya" terimini ilk olarak 1997 yılında kullanmıştır. Terimi, Yunanca "doğru" anlamına gelen "orthos" dan türetmiştir. 

Bu rahatsızlığa sahip kişilerin tanısının konması oldukça zor olabilir. Bunun bir sebebi kişilerin sağlıklı beslenmesine sosyal çevre tarafından müdahale etmenin zor olmasıdır. Buna ek olarak kişi kendine getirdiği sınırlamaların sağlığı için zararlı olabileceğini bilemeyebilir. Bu sebeple bazı kriterler ve hastaların kendine sorması gereken sorular vardır.  

Hastalığın spesifik bir tedavisi yoktur. Bu rahatsızlığa yakalanan kişiler için bazı terapiler ve ilaçlar kullanılabilir.  

Ortoreksiya Hastalığı Belirtileri Nelerdir?

Ortoreksiya rahatsızlığının davranışsal psikolojik ve fiziksel işaretleri olabilir. Hastalar bu durumun farkında olmayabilirler. Genellikle sosyal çevre bu durumu fark eder. 

Bu işaretler: 

Davranışsal İşaretler

• Bu rahatsızlığa sahip kişiler diyetlerini daha sağlıklı hale getirmek için belirli yiyecekleri ve yiyecek gruplarını diyetlerinden çıkarabilirler. Zamanla daha fazla yiyeceği yemekten vazgeçtiğini fark edebilirler.
• Zayıf konsantrasyon ile iş hayatında başarısızlıklar ve dikkatsizlikler meydana gelebilir.
• Başkalarının yeme alışkanlıkları hakkında şiddetli yargılama ve tartışmalara girebilirler.
• Sağlıklı veya sözde sağlıklı beslenme takıntısını her fırsatta sosyal çevresinde dile getirebilirler. 

Psikolojik İşaretler

• Ne yediklerine odaklanmanın artması, kişinin yaşamının ilişkileri veya işi gibi diğer alanlarına müdahale edebilir.
• İsteseler bile yiyebilecekleri ve yiyemeyecekleri hakkında kişisel kuralları bir kenara bırakamazlar ve bir takıntı haline gelir.
• Sağlıksız olarak gördükleri yiyecekleri yemekten kaynaklanan kaygı, suçluluk veya kirlilik duyguları hissetmeye başlarlar.
• Düşük ruh hali veya depresyon meydana gelebilir. 

Fiziksel İşaretler

Ortoreksiyaya sahip bir kişi karbonhidrat, yağ ve protein gibi vücut için son derece önemli olan besin maddelerinin alımını sınırlandırarak ciddi fiziksel değişikliklere ve problemlere yol açabilir.

Bu fiziksel değişikliklerin işaretleri:

• Kilo kaybı ve zayıf hissetme gibi işaretler görülebilir.
• Bu hastalar son derece yorgun hissedebilirler.
• Herhangi bir rahatsızlığa yakalandığında bağışıklık sisteminin zayıflamasına bağlı olarak zayıf ve geç iyileşme görülebilir.
• Normal insanlara göre bu insanlar daha kolay üşüyebilir.
• Düşük enerji seviyelerine bağlı olarak hiçbir aktivite yapmak istememe gibi şikayetler de olabilir.

Ortoreksiya Hastalığı Nedenleri Nelerdir?

Sağlıklı yiyecekler için saplantılı bir hale gelmek, aile alışkanlıkları, toplumsal eğilimler, ekonomik sorunlar, yaşanılmış hastalıklar veya bir gıda türü ya da grubu hakkında olumsuz bir şey duymak gibi bir dizi kaynaktan dolayı bu rahatsızlık zamanla gelişebilir. 

Bu olumsuzluklar ve takıntılar da kişilerin birçok yiyeceği seçerken elimine etmelerine yol açar ve diyetlerinden çıkararak yemeyi kesmesine yol açar. 

Ortoreksinin sağlıklı bir yaşam tarzı düşüncesi tarafından motive edildiği de görülmektedir. 

Bununla birlikte, aşağıdakileri içerebilecek temel motivasyonlar kişilerin birçok yiyeceği elimine ederek saflık aramalarına yol açar.

Bu motivasyonlar:

• Kötü bir vücut sağlığından korkarak güvenli bir yaşam sürme isteği
• Fizik olarak ince bir yapıya sahip olmak istemek
• Benlik saygısını geliştirmek
• Gıda yoluyla maneviyat aramak
• Bir kimlik oluşturmak için yiyecekleri kullanmak 

Ortoreksiya Hastalığı Teşhisi

Ortoreksinin üstesinden gelmenin ilk adımı, varlığını tespit etmektir. Bu teşhis oldukça zor olabilir, çünkü bu bozukluğa sahip bireylerin sağlıkları, refahları veya sosyal işlevleri üzerindeki olumsuz etkilerinden herhangi birini fark etme olasılıkları normal insanlara göre daha düşüktür.  

Sağlıklı beslenme ve ortoreksiya arasındaki farkı daha net hale getirmek için, Bratman ve Dunn adındaki iki doktor kısa süre önce aşağıdaki iki bölümlü tanı kriterlerini önerdiler.

Bu tanı kriterleri: 

Sağlıklı Beslenmeye Saplantılı Bir Odaklanma

İlk bölüm, yiyecek seçimleriyle ilgili abartılı duygusal sıkıntı içeren sağlıklı beslenmeye saplantılı bir odaklanmayı içermektedir.  

Bu aşağıdaki durumları içerebilir: 

Davranışlar veya düşünceler: Bu rahatsızlığa sahip kişiler diyet seçimleriyle ilgili kompulsif yani zorlayıcı davranışların veya zihinsel meşguliyetin genel sağlığı geliştirdiğine inanırlar. 

Kendi kendine empoze edilen anksiyete: Kendi kendine empoze edilen diyet kurallarını çiğnemek kaygı, utanç, hastalık korkusu, safsızlık hissi veya olumsuz fiziksel hislere neden olur. Kişi bu duygulara sahipse muhtemelen ortoreksiya nevroza rahatsızlığına yakalanmıştır.  

Ciddi yiyecek kısıtlamaları ve yiyecek sağlıklı bir şey bulamama hissi: Zamanla giderek artan ve tüm gıda gruplarının yemesinin kişi tarafından engellenmek istenmesiyle birlikte kişi hayatında ciddi kısıtlamalar yarattığının farkına varabilir.   

Günlük Yaşamı Etkileyen Davranışlar

Diğer bir teşhis kriterleri de günlük yaşamı bozup normal günlük işleyişi engelleyen zorlayıcı davranışlardır.  

Günlük yaşam aşağıdaki sebeplerden ötürü sorunlu olabilir: 

Tıbbi sorunlar: Yetersiz beslenme ve ciddi kilo kaybı organ hasarlarına sebep olabilecek düzeyde ciddi problemler bu rahatsızlığa bağlı olarak kendini gösterebilir. Bu hastalığa sahip kişilerde sıklıkla ek rahatsızlıklar da ortaya çıkabilir.  

Yaşam tarzının etkilenmesi: Kendini aşırı sağlıklı beslenmeye adamak ve bu amaçla saplantılı hale gelmek normal yaşam tarzının etkilenmesine sebep olur. Kişi çok fazla zamanını sağlıklı yaşamayı düşünerek geçirir. Bunlarda yaşam tarzının etkilenmesine yol açar.  

Duygusal bağımlılık: Beden imajı, kendine değer, kimlik veya tatmin, aşırı derecede kendi kendine empoze edilen diyet kurallarına uymaya bağlı olabilir. 

Yukarıdaki iki başlığın sorgulamasını yapan doktorlar hastalarda bu durumun geliştiği kanaatine varabilir. Bu rahatsızlık DSM-5 gibi psikiyatrik kılavuzlarda beslenme bozukluğu olarak tanımlanmadığı için teşhis yapılırken klinik son derece önemlidir.   

Ortoreksiya Hastalığı Tedavisi

Şu anda ortoreksi için özel olarak geliştirilmiş klinik tedavi yoktur, ancak birçok yeme bozukluğu uzmanı ortoreksiyi çeşitli anoreksi ve / veya obsesif-kompulsif bozukluk olarak tedavi eder. Bu nedenle, yenen yiyeceklerin çeşitliliğini artırmak için psikoterapiyi ve kaygı uyandıran veya korkulan yiyeceklere maruz kalmanın yanı sıra gerektiğinde kilo vermeyi içerir.  

Psikoterapi: Yiyeceklerle ilgili takıntılı düşünce kalıplarını değiştirmenize yardımcı olabilir ve aynı zamanda, depresyon, panik bozuklukları ve stres ve anksiyete bozuklukları gibi birlikte var olan herhangi bir zihinsel sağlık koşulunu tedavi edebilir.

Bir kişiye obsesif düşüncelere sahip olmadan veya kompülsif davranmadan daha az endişeli veya korkulu hissetmesine yardımcı olan durumlara farklı düşünme, davranış ve tepki verme biçimlerini öğretir. 

Diyalektik Davranışçı Terapi (DBT): Anksiyete bozukluklarının tedavisinde yaygın olarak kullanılmaktadır. DBT, bir kişinin iyileşmesine yardımcı olmak için davranışsal, bilişsel ve meditatif terapileri birleştirir.  

İlaç tedavisi: Doktorlar ayrıca ortoreksiyanin tedavisine yardımcı olmak için ilaç reçete edebilir. Ortoreksiya için en sık reçete edilen ilaçlar anksiyete önleyici ilaçlar ve antidepresanlardır. Anti-anksiyete ilaçları güçlüdür ve farklı türleri vardır. Çoğu tür hemen çalışmaya başlar ancak genellikle uzun süreler boyunca alınmamalıdır.   

Ortoreksiya Hastalığı Tedavi Edilmezse 

Ortoreksiya hastalığı tedavi edilmezse sağlık üzerinde geri dönüşü olmayan hasara neden olabilir ve sonuçları diğer yeme bozuklukları kadar şiddetli olabilir.  

Ortoreksiya tedavi edilmediği zaman aşağıdaki gibi komplikasyonlara sebep olabilir. 

• Anoreksiya; Hem ortoreksik hem de anoreksik bireyler, diyetlerine öz disiplinin bir işareti olarak bağlılığı değerlendirir ve diyetten sapmayı kendi kendini kontrol etmenin bir başarısızlığı olarak görürler. Anorekiya nevrosa’nın ortoreksiya’lı bireylerde görülme olasılığı daha fazladır. Anoreksiya’ya eşlik eden ortoreksiyalı hastalarda kalp, beyin ve böbrekler başta olmak üzere birçok organ hasarı, kan basıncında, nabızda ve solunum hızlarında düşüş, saç dökülmesi, düzensiz kalp atışı, kemik erimesi (osteoporoz), sıvı-elektrolit dengesizliği gibi bozuklukların meydana gelmesi olasıdır. 
• Obsesif-Kompülsif Bozukluk (OKB); Ortoreksik bireyler, bazı obsesif-kompulsif (saplantı-zorunlu hissetme) eğilimler sergiler. Müdahaleci düşünceler, kirlenme ve safsızlık konusunda endişe ve katı bir şekilde yiyecek düzenleme ihtiyacı hissederler.
• İlaçları "doğal olmayan" maddeler olarak reddetme ve yakınılan hastalığa karşı etkin tedavi protokolü düzenleyememe gibi problemler yaşayabilirler. Herhangi bir rahatsızlığa yakalandıklarında ilaç tedavisini reddedebilirler. 
• Asosyal kişilik ve sosyal hayattan uzaklaşma gibi problemler görülebilir.  

Ortoreksiya Hastalığına Ne İyi Gelir?

Aşağıdaki yöntemler ve müdahaleler ortoreksiyaya sebep olan durumların yol açtığı belirti ve şikayetlerin azaltılmasına yardımcı olabilir. 

Bu yöntemler ve müdahaleler.

• Doktorları, psikoterapistleri ve diyetisyenleri içeren multidisipliner bir ekibin danışmanlığı: ortoreksiyalı hastaların sağlıklı beslenme ve yaşama yönelik tutkuları sağlık hakkındaki araştırmalar ve destekler konusunda bilinçli olmalarına yardımcı olup ilgili danışmanlığa ulaşımını dolayısıyla da yardım almalarını kolaylaştıracaktır. 
• Çeşitli gevşeme teknikleri, yemek öncesi ve sonrası anksiyete ve sağlık kaygısının diğer belirtilerine yardımcı olabilir. Bu sebeple yoga ve meditasyon önerilir. 
• Davranış değiştirme stratejileri, kişinin yiyecek repertuarını genişletmek, yemek sırasında sosyalleşmeyi artırmak ve boş zaman etkinliklerini yiyecek dışı konuları içerecek şekilde çeşitlendirmek için yararlı olacaktır. 

Ortoreksiya Hastalığına Ne İyi Gelmez?

Aşağıdaki davranışlar ve yöntemler ortoreksiya sebep olan durumların yol açtığı belirti ve şikayetlerin artmasına sebep olabilir. 

Bu davranışlar ve yöntemler

• Bu rahatsızlığa sahip bir kişinin yiyecek ve içecek seçimindeki hassaslığını sürekli eleştirmek ve yanlış olduğunu söylemek onlar üzerinde istenmeyen psikolojik etkilere yol açabilir. Bu sebeple bu kişilerin profesyonel bir yardım almaları aile baskısına oranla çok daha faydalı olacaktır. 
• Ortoreksiya gibi bir yeme alışkanlığı teşhisi alan kişilerde bu durumu kabullenmek oldukça zor olacaktır. Bu konuyu kendilerine stres yapıp sabırlı olmayan kişilerin bu rahatsızlığı atlatma zamanının daha uzun sürdüğü bildirilmiştir. 
• Bu rahatsızlığa sahip kişilerin yalnız yaşamaları ve sosyal hayattan kopmaları tehlikeli olabilir. Kişilerin sosyal çevresinden kopmaması ve davetlere katılması önerilir.  

Ortoreksiya Hastalığı İlaçları

Aşağıdaki ilaçlar ortoreksiya sebep olabilen bazı rahatsızlıkların tedavisinde kullanılabilir. Bu ilaçlar genellikle anksiyete bozuklukları ve psikiyatrik rahatsızlıklıklarda kullanılan ilaçlardır. 

Bu ilaçlar: 

Trisiklik Antidepresanlar: Genellikle depresyon ve benzeri hastalıkların tedavisinde kullanılan bu ilaçların ileri derecede ortoreksiya hastalığına yakalanmış kişilerde işe yarayabileceği rapor edilmiştir. Bu ilaçlar dopamin adı verilen beyindeki sinir iletim işlemlerinde görevli moleküllerin işleyişini engelleyerek etki gösterirler.  

Bu ilaçlar:

• Opipramol, 
• Klomipramin
• İmipramin 
• Amitriptilin 
• Maprotilin 

Benzodiazepinler: Bu ilaçlar anksiyeteyi azaltıcı ilaçlar olarak da bilinir. GABA adı verilen beyinde görevli olan moleküllerin etkisini arttırarak etki gösterirler.  

Bu ilaçlar:

• Bentazepam
• Klotiazepam
• Kloksazolam
• Klordiazepoksit
• Kordiazepoksit 
• Diazepam 
• Halazepam 
• Medazepam 
• Prazepam 

Ortoreksiya Hastalığı için Hangi Doktora Gidilir?

Aşağıdaki sorulara cevabı ‘’evet’’ olan kişilerin ortoreksiya rahatsızlığı sebebiyle bir ruh sağlığı hastalıkları uzmanı veya psikolog ile görüşmesi gereklidir. 

• Sağlıklı yiyecekler hakkında düşünmek için günde 3 saatten fazla mı harcıyorsunuz?
• Yapmanız gereken şekilde yemek yediğinizde tamamen kontrolün sizde olduğunu hissediyor musunuz?
• Bugünden yarının menüsünü planlıyor musunuz?
• Diyetinizin kalitesi arttıkça yaşam kaliteniz düştü mü?
• Kendine karşı daha katı hale geldin mi?
• Benlik saygınız sağlıklı beslenmekten güç alıyor mu?
• Bu şekilde yemeyenlere aşağı mı bakarsınız?
• "Doğru" yiyecekleri yemek için bir zamanlar sevdiğiniz yiyecekleri atlıyor musunuz?
• Diyetiniz, kendinizi ailenizden ve arkadaşlarınızdan uzaklaştırarak ev dışında herhangi bir yerde yemek yemenizi zorlaştırıyor mu?
• Diyetinizden ayrıldığınızda suçluluk hissediyor veya kendinizden nefret ediyor musunuz?