Ortoreksiya nervoza, sağlıklı beslenme takıntısı olarak tanımlanan ve bireylerin yiyecek seçimlerini katı kurallarla sınırlandırdığı bir yeme bozukluğudur. İlk kez 1997 yılında Dr. Steven Bratman tarafından tanımlanan bu durum, kişinin "mükemmel" diyet peşinde koşarken fiziksel ve psikolojik sağlığını riske atmasıyla karakterizedir. Ortoreksiya, genellikle sağlıklı yaşam trendleriyle ilişkilendirilse de, obsesif davranışlar nedeniyle sosyal izolasyon ve besin eksikliklerine yol açabilir.
Ortoreksiyanın Temel Belirtileri
- Yiyeceklerin "saf", "organik" veya "sağlıklı" olup olmadığı konusunda takıntılı düşünceler.
- Katı diyet kuralları nedeniyle sosyal ortamlarda yemek yiyememe.
- Besinleri sürekli "iyi" ve "kötü" olarak sınıflandırma.
- Diyet kurallarını ihlal etme durumunda yoğun suçluluk veya kaygı hissetme.
- Zamanın büyük kısmını yemek planlama veya hazırlama ile geçirme.
Ortoreksiyanın Fiziksel ve Psikolojik Etkileri
Ortoreksiya, tek tip beslenme nedeniyle vitamin ve mineral eksikliklerine yol açabilir. Demir eksikliği anemisi, osteoporoz veya hormonal dengesizlikler sık görülen komplikasyonlardır. Psikolojik açıdan ise mükemmeliyetçilik, sosyal ilişkilerde bozulma ve depresyon gelişebilir. Bir araştırmaya göre, ortoreksiyası olan bireylerin %65’i sosyal etkinlikleri diyetlerine uymadığı için reddediyor.
Teşhis Sürecinde Nelere Dikkat Edilir?
Ortoreksiya resmi olarak DSM-5’te tanımlanmamış olsa da, klinik değerlendirmede şu kriterler kullanılır:
- Sağlıklı beslenmeye yönelik obsesif düşüncelerin günlük yaşamı olumsuz etkilemesi.
- Katı diyet kurallarının fizyolojik zarara yol açması.
- Yeme davranışındaki kısıtlamaların self-esteem (öz saygı) ile doğrudan bağlantılı olması.
- Sosyal ve mesleki işlevselliğin bozulması.
Tedavi Yaklaşımları
Ortoreksiya tedavisi genellikle multidisipliner bir ekip (psikiyatr, diyetisyen, psikolog) gerektirir.
-
Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT):
- Hatalı inançların ("Sadece organik gıdalar sağlıklıdır") sorgulanması.
- Esnek beslenme alışkanlıklarının kazandırılması.
-
Beslenme Danışmanlığı:
- Dengeli beslenme planlarıyla mikrobesin eksikliklerinin giderilmesi.
- "Yasaklı gıda" kavramının ortadan kaldırılması.
-
Farmakolojik Tedavi:
- Eşlik eden anksiyete veya depresyon varsa SSRI grubu antidepresanlar.
Önleme Stratejileri
- Sosyal medyadaki "detoks" veya "mucize diyet" içeriklerine eleştirel yaklaşmak.
- Besinlerin "iyi-kötü" ikileminden çıkarak çeşitliliğe odaklanmak.
- Yemek yemenin sadece fiziksel değil, sosyal ve kültürel bir deneyim olduğunu hatırlamak.
Sağlıklı Beslenme ve Ortoreksiya Arasındaki Fark
Sağlıklı beslenme bilinçli seçimler yapmayı içerirken, ortoreksiyada bu seçimler katı kurallara dönüşür. Örneğin, ara sıra paketli gıda tüketmek sağlıklı bireylerde suçluluk yaratmazken, ortoreksiyası olan bir kişi bunu "başarısızlık" olarak algılar.
Ebeveynlere ve Yakınlara Öneriler
- Diyet konuşmalarını minimumda tutarak yemekle ilişkiyi normalize etmek.
- Eleştirel dil kullanmamak ("Sen zaten hep saplantılısın").
- Profesyonel destek almaya teşvik etmek.