Oskültasyon

Oskültasyon Nedir?

Oskültasyon, bir hastalığın teşhisinde, organların işleyişini kontrol etmek için stetoskop yardımıyla vücut içi seslerin dinlemesi işlemidir. Bu tıbbi dinleme işlemi, dolaşım sistemi, solunum sistemi ve gastrointestinal sistemi incelemek amacıyla yapılır. Hastanın fiziksel muayenesinin ayrılmaz bir parçasıdır, dolayısıyla sağladığı bilgilerle hastada klinik olarak ortaya çıkan farklı patolojik durumların dâhil edilmesinde veya hariç tutulmasında güçlü kanıt sağlar.

Oskültasyon Neden Yapılır?

Oskültasyon işlemi, bir rahatsızlık dolayısıyla veya rutin muayene esnasında vücudun durumu hakkında temel bilgiler veren bir işlemdir. Kalp, akciğerler, karın ve diğer diğer organlar sesleri dinlenerek bir nevi test edilir.  

Oskültasyon bir kişinin yakın tıbbi müdahaleye ihtiyacı olup olmadığını bilmesinin en etkili yoludur. Ayrıca belirli sağlık koşullarının önlenmesinde ve tedbir alınmasında faydalı olabilir. Yapılan oskültasyondan sonrası elde edilen sonuçlara bağlı olarak teşhis için ek testler yapılmasını gerekebilir. Oskültasyon sırasında belirlenen anormal sesler dinlenen alanlarda sorun olduğunun bir işareti olabilir. Bu alanlar şunlardır;

• Akciğerler
• Karın
• Kalp
• Büyük kan damarları

Bu alanlardaki olası sorunlar şu şekilde sıralanabilir;

• Düzensiz kalp atış hızı
• Crohn hastalığı
• Akciğerlerde balgam veya sıvı birikmesi

Stetoskop ile yapılan oskültasyon işlemi için ayrıca doppler ultrason da kullanabilir. Doppler ultrason görüntüler oluşturmak için iç organlardan yansıyan ses dalgalarını kullanırken, aynı zamanda hamilelikte bebeğin kalp atış hızını dinlemek için de kullanılabilir.

Oskültasyon Hangi Alanlarda Uygulanır?  

Klinik muayenelerin vazgeçilmez bir parçası olan stetoskop ile yapılan oskültasyon, hastanın vücudundaki normal veya anormal sesleri tespit etmeye yarar. Stetoskop; kulaklıklar, iletici boru, diyafram ve çan olmak üzere 4 temel bölümden oluşan bir araçtır ve tanı koymada yaygın olarak kullanılır. Bu tanı yönteminin kullanıldığı oskültasyon bölgeleri şunlardır;

Kalp Oskültasyonu 

Kalbi dinlemek için yapılan muayene esnasında stetoskop göğüs üzerine yerleştirilir. Göğüste kalp kapakçılarına denk gelen kalp oskültasyon odakları denilen alana yerleştirilen stetoskop ile sesler dinlenir. Muayene esnasında hasta uzanabilirken yan yatması da istenebilir. Yapılan muayenede kişinin kalp ritminde ya da kalp atım hızında bir anormallik olup olmadığı belirlenmeye çalışılır. Bunun yanında kalp defektine yönelik bir üfürüm işareti veya farklı bir anormal ses olup olmadığı da dinlenir.

Akciğer (solunum sistemi) Oskültasyonu

 Akciğerlerdeki anormal seslerin dinlenmesinde sırt ve göğüste pek çok farklı odak noktası bulunur. Yapılan akciğer oskültasyonunda,   oskültasyon üçgeni olan sırt bölgesindeki alanda dinleme yapmak daha net sonuçlar verir. Çünkü göğüs bölgesine göre kas yapısı nispeten daha incedir ve dolayısıyla sesler daha net duyulur.

İşlem yapılırken,   öncelikle hastanın normal nefes alışı dinlenirken sonrasında derin nefes alması istenir ve bunun dinlemesi yapılır. Böylelikle akciğerin sol ve sağ taraftaki sesler değerlendirilir ve karşılaştırılır. Bunun yanında uzman oskültasyon yaparken hastanın fısıltılı bir şekilde bir şeyler söylemesini isteyebilir, çünkü bu şekilde vokal rezonansı değerlendirebilir. Eğer dinleme esnasında kişinin sesi daha kalın ve güçlü çıkıyorsa pnömoni (zatürre) söz konusu olabilir.

Kan Damarları Oskültasyonu 

Cilde yakın olan büyük kan damarlarını stetoskopla yardımı ile dinleyerek anormal düzeyde olan dolaşımı tespit etmek mümkündür. Bu damarlar genellikle boyunda karotis arteri, renal arter ya da abdominal aorta damarlarıdır. Söz konusu bu damarların genişlemesi anevrizmaya neden olabilirken daralması ateroskleroz (damar sertliği) nedeni olabilir. Bunun yanında genellikle kalp kapakçığı problemlerinde bu tür anormal dolaşım sesleri duyulabilir.

Abdomenin (karın bölgesi) Oskültasyonu 

Karın bölgesinde yapılan dinleme işlemi, bağırsaklarda bulunan sıvı veya hava nedeniyle oluşan guruldama seslerini veya bağırsakların tıkanmasından kaynaklı sesleri tespit edebilir. Bunun yanında yapılacak bağırsak muayenesi öncesi bu seslerin dinlenmesi perküsyondan ve palpasyon önce yapılması gerekir. Çünkü bu işlemler bağırsak seslerini değiştirebilirken bu yanlış bir tanı konmasına neden olabilir.

Oskültasyon Nasıl Yapılır?

Oskültasyon yapılırken yapılan alana göre odak noktaları değişir, bu yüzden uzmanın bu odak noktaları hakkında bilgi sahibi olunması şarttır. Çünkü bu odak noktalarında dinleme yapılmadığı zaman bazı kritik hastalık belirtisi olan sesler kaçırılabilir veya yanlış yorumlanabilir. Bunun yanında dinleme yapılırken stetoskop çıplak cildin üzerine yerleştirilir ve hedeflenen organ sesi dinlenir. Her alanın kendine has normal ve anormal sesleri vardır ve uzman bilgisi dahilinde bu sesler değerlendirerek tanı koyulur. Ya da tanı koymadan önce ek testler yapılmasını istenebilir.

Hazırlık aşaması

Oskültasyon yaparken dinlemenin sağlıklı olabilmesi ve muayene esnasında herhangi bir enfeksiyon riski oluşmaması için bazı ön hazırlıkların yapılması gerekir. Çünkü stetoskop, klinik değerlendirme için önemli bir araçtır ancak mikroorganizmalar tarafından kontamine olabilir. Bu yüzden her hastaya teması öncesi bu ekipmanın temizlenmesi dahil olmak üzere bazı enfeksiyon önleme tedbirleri alınmalıdır. 

Ekipman paylaşımı enfeksiyon riskini artırabileceğinden ve kulak uçlarının temiz tutulması zor olabileceğinden dolayı her hemşire veya uzmanın kendine özel bir stetoskop almaları önerilir. Ayrıca kullandıkları eldivenlerin steril olması çok önemlidir. Oskültasyon öncesi hazırlık aşamaları kısaca şu şekilde sıralanabilir;

• Ellerin hijyeni yapılır.
• Steteskop cihazının hijyeni yapılır.
• Her hasta için yeni steril eldiven takılır.
• Seslerin tam ve doğru şekilde yorumlanabilmesi için sessiz bir ortam hazırlanır. Ayrıca hazırlanan ortam hastanın mahremiyeti koruyacak şekilde olmalıdır.
• Gerekli görüldüğü takdirde refakatçisi hastanın yanında olmalıdır.
• Hastaya hangi alanda oskültasyon yapılacaksa doğru şekilde konumlandırılmalıdır. 
• Hastaya yapılan muayene hakkında ön bilgilendirme yapılmalı ve onay alınmalıdır.

İşlem sırasında

Oskültasyon için gerekli olan hijyen ve ortam sağlandıktan sonra muayeneye başlanabilir. İşlem adımları genellikle şu şekilde ilerlemektedir;

• Hasta oskültasyon bölgesine cereyan almayacak şekilde konumlandırıldıktan sonra odak noktası kısmı cildi açıkta kalacak şekilde giysi sıyrılır veya çıkarılır.
• Stetoskopun soğuk olup olmadığı kontrol edilir, hastanın rahatsızlığını önlemek için gerekirse uygulamadan önce eller arasında ısıtılır.
• Stetoskop kulak uçları hafifçe burnu gösterecek şekilde kulaklara yerleştirilir. Bu kulak ile kulaklık arasında sızdırmazlık sağlarken, dış gürültünün geçmesini azaltır. 
• Stetoskopun çan kısmı baskın kullanılan elin işaret parmağı ve orta parmağı arasında tutularak oskültasyon odak noktasına düz bir şekilde yerleştirilir. Bunun yanında ses dinlenecek alandaki odak noktasının ortaya çıkması için gerekiyorsa hastanın kolunu öne doğru veya yana doğru hareket ettirmesi istenebilir.
• Gerekli dinlemeler yapıldıktan sonra işlem sonlandırılarak hastanın giyinmesi istenir.
• Hastaya anlayacağı şekilde bulgular anlatılarak soruları varsa cevaplanır.
• Stetoskop dekontamine edilir ve bir sonraki işleme hazır hale getirilir.
• Eldivenler çıkarılarak tıbbi atık kutusuna atılır.
• Bulgular kayıt altına alınarak, şayet gerekiyorsa ek testler istenir. Veya elde edilen bulgularla tanı kondu ise tedavi planı başlatılır.

Rutin klinik muayenelerin vazgeçilmez parçası olan oskültasyon işleminin yan etki ve riskleri bulunmamaktadır. Ancak hijyen kurallarına uyulmadığında enfeksiyonların yayılmasına neden olabilirken, gerekli ortam hazırlanmadığında yanıltan bulgular çıkabilir. Yapılacak dinlemenin tekrarına göre genellikle 5-10 dakika civarı süren bu işlem acil durumların teşhisinde ve tanı konmasında kritik değerdedir.

Oskültasyon Sonuçları

Oskültasyon işlemi kişinin kendi kendine yapabileceği bir işlem değildir, bu yüzden bir uzman tarafından bu değerlendirme yapılmalıdır. Çünkü dinlenilen organların normal sesleri ile anormal seslerinin ne anlama geldiğini ancak bir uzman değerlendirebilir. Dinlenildiği alanlara göre tanı konmasına yardımcı olabilecek sesler şu şekildedir;

Kalp

Kalp ile ilgili sesleri dinlemek için kalp kapakçığı seslerinin en yüksek olduğu dört ana nokta dinlenir. Bu noktalar sol göğüs bölgesinin biraz üstü ve biraz altıdır. Bunun yanında bazı kalp sesleri  en iyi şekilde sol tarafa dönüldüğünde duyulur. Normal olarak kalp sesi ritmiktir ve ses varyasyonları bazı bölgelere yeterince kan gelmediğinin ve kalp kapakçığının sızdırdığının bir belirtisi olabilir.  Ayrıca ek testler yapılması istenebilir. Bu sesleri dinlerken birkaç kritere dikkat edilir. Bu kriterler şunlardır;

• Kalbin atış sesi 
• Her sesin ne sıklıkla oluştuğu
• Sesin ne kadar yüksek olduğu

Karın

Karında oskültasyon esnasında odak bölgesinde dinleme yapılarak bağırsak sesleri dinlenirken, bu dinleme bir veya birkaç noktadan yapılabilir. Dinlenilen sesler bağırsaklarda hava ve sıvıdan kaynaklı guruldama ve lıkırtı tarzındadır. Bunun yanında eğer karnın bir alanından ses gelmiyorsa sindirilen bir besin sıkışabilir veya bağırsak düğümlenmiş olabilir. Her iki olasılık da çok ciddi sonuçlar doğurabilir.

Akciğerler

Akciğerlerde oskültasyon yaparken göğüs veya sırt bölgesinden dinleme yapılabilir. Yapılan dinlemede göğüs ve sırt bölgesi sesleri karşılaştırırken, hava yolları tıkandığında, daraldığında veya sıvıyla doldurulduğunda hava akışı farklı ses çıkarır. Ayrıca hırıltı gibi anormal sesler de dinlenir. Dinlenen akciğer seslerinde hırıltılar yüksek veya düşük perdeli olabilirken, bunlar mukusun akciğerlerin düzgün genişlemesini engellediğini gösterir. Ayrıca sürtünme sesi bir ses duyulduğunda bu ses ciğerler etrafındaki tahriş olmuş yüzeyleri gösterebilir.

Kan Damarları Oskültasyonu 

Kan dolaşım sesinin dinlenmesi söz konusu bu damarların genişlemiş veya daralmış olabileceği hakkında bilgiler sağlar. Elde edilen bulgularla kişinin olası damar sertliği veya felç riski varsa tespit edilebilir. Bunlar yanında kalp kapakçığı sorunlarının tespitinde de faydalı bilgiler sağlayabilir.