Pankreas Nakli Nedir?

Pankreas naklini gerektiren hastalık tip 1 diyabet ile ilgilidir. Pankreas nakli, pankreası artık vücuda yeterli insülin sağlayamayan bir kişiye, sağlıklı bir pankreas nakil etmeyi amaçlayan bir prosedürdür. Nakil işleminin amacı, vücuda normal kan şekeri düzeylerini geri kazandırmaktır. Nakledilen pankreas, kan şekeri seviyelerini yönetmek için insülin üretir.

Pankreas ile ilgili sorunlar tüm vücudu etkileyebilir. Örneğin pankreas yeterince sindirim enzimi üretemezse yiyecekler düzgün bir şekilde emilemez. Bu da kilo kaybına ve ishale neden olabilir.

Pankreas Nedir?

Pankreas, karın içinde mide, bağırsak ve diğer organların yakınında bulunan yaklaşık 15 cm büyüklüğünde bir organdır. Midenin arkasında ve omurganın önünde yer alır. Sindirim sisteminin bir parçasıdır. İnsülin, glukagon hormonlarını ve yiyecekleri parçalamaya yardımcı olan diğer önemli enzimleri üretir. Pankreas beta hücreleri, kan şekeri seviyeleri yükseldiğinde insülin salgılar. İnsülin, enerji olarak kullanılmak üzere glikozu kandan kaslara ve diğer dokulara taşır. Stres veya egzersiz sırasında vücudun enerjiye ihtiyaç duyması durumunda karaciğere glukoz girişini artırır.

Pankreas Naklini Gerektiren Durumlar

• Pankreas nakli öncelikle şiddetli böbrek hastalığı olan veya kontrolsüz glikoz seviyelerinden kaynaklanan ve standart tedaviyi kabul etmeyerek yaşamı tehdit eden tip 1 diyabet hastalarına uygulanır.
• Tip 1 diyabet, bağışıklık sisteminin pankreastaki beta hücrelerine saldırıp onları artık insülin üretememeleri için yok ettiğinde ortaya çıkar. 
• Beta hücreleri, pankreasın pankreas adacıklarında bulunan bir hücre türüdür. Adacıklardaki hücrelerin %65-80’ini oluştururlar. 

Pankreas Nakli Türleri

Yalnızca Pankreas Nakli

• Şiddetli diyabet hastalığı olan ancak böbrek rahatsızlığı olmayan kişilere uygulanır.
• Bu prosedür, pankreası düzgün çalışmayan alıcıya sağlıklı bir pankreasın bir kısmını veya tamamını nakletmeyi amaçlar.

Eşzamanlı Böbrek-Pankreas Nakli

• En sık başvurulan pankreas nakli operasyonudur.
• Böbrek-pankreas nakli, tip 1 diyabete bağlı böbrek yetmezliği olan birini hem böbrek hem de pankreası aynı anda nakletmek amacıyla yapılan bir operasyondur.
• Başarılı kombine böbrek-pankreas nakli, yeni nakledilen böbreklerde diyabetik hasarı önler ve insülin tedavisi ihtiyacını da ortadan kaldırır. 
• Eşzamanlı böbrek-pankreas nakli daha çok aynı donörden nakillerden söz konusudur.

Böbrek Nakli Sonrası Pankreas Nakli

• Pankreastan önce böbrek için donör bulunması halinde ilk olarak böbrek nakli yapılır.
• Pankreas nakli ise böbrek naklinden sonra uygun bir vericiden pankreas bulunduktan sonra gerçekleştirilir.
• Tek donörden her iki organ tedarik edilemediğinde uygulanır.

Pankreas Nakli Öncesi Muayene

Pankreas nakline karar verilen hasta için çeşitli değerlendirme testleri yapılır. Bu testler şu şekilde sıralanabilir:

Kan Testleri

• Hastanın sağlık durumu,
• Eşleşen bir donör pankreas bulabilmek için kan ve doku türü incelemesi,
• Hepatit veya HIV gibi virüslerin var olup olmadığı anlamak amacıyla yapılırlar.

Göğüs Röntgeni

• Hastanın akciğerlerinin sağlıklı olup olmadığını göstermeye yardımcı olur.

Kalp Testleri

• Elektrokardiyogram (EKG), hastanın kalp ritmini kontrol eder. 
• Kalbin durumu hakkında ses dalgalarını kullanarak bilgi toplar.
• Stres testi yapılır.
• Kalp testleri, hekimin hastanın kalbinin nakil ameliyatı için güçlü olup olmadığına karar vermesine yardımcı olur.
• Test sonuçlarına bağlı olarak hastadan farklı testler de talep edilebilir.

Solunum Testleri

• Hastanın akciğerlerinin çalışma potansiyelini kontrol eder.
• Hastadan sigara kullanımı ve akciğer hastalığı öyküsü gibi bilgiler alınır.

Bu testlerin dışında böbrek ve karaciğer fonksiyonunu ölçmek için de testler uygulanır. Hastanın tansiyon takibi yapılır. Hastadan idrar tahlilleri alınır. Hastanın vücudunda aktif bir enfeksiyon olup olmadığı araştırılır. Hastanın kilo, boy parametreleri ölçülür ve diyeti düzenlenir.

Pankreas Nakli için Donör Kim Olabilir?

Pankreas nakli için hastalar vefat eden donörden aynı anda hem pankreas hem de böbrek alabilirler. Eşzamanlı pankreas-böbrek nakillerinde, hastalar canlı bir vericiden böbrek alabilir ve ardından vefat eden uygun bir donörden pankreas nakli olabilirler. Hastanın yalnızca pankreasa ihtiyaç duyması halinde ise ölen bir donörden pankreas bağışı beklenmektedir. Gerekli durumlarda 55 yaşına kadar uygun olan vericilerden de nakil gerçekleştirilmektedir.

Bazı durumlarda canlı vericiden de pankreas nakli alınabilmektedir. Bu durumda pankreasın tamamı değil küçük bir kısmı alınır. Vericinin ise alıcıyla dördüncü dereceye kadar kan bağı olması gerekir. Hastaya akrabalık derecesinde uygun canlı verici adayı olmaması halinde herhangi bir aday için naklin gerçekleşeceği ilde bir Etik Komisyonu kurulur. Bu kurul tarafından bağışın uygunluğu kontrol edilir ve onay vermeleri şartıyla canlı vericiden bağış yapılması mümkün olabilir.

Pankreas Nakli Nasıl Yapılır?

• Pankreas, hastaya donörden alındıktan sonra en kısa süre içerisinde nakledilmelidir. Cerrah ve anestezistlerden oluşan bir ekip operasyonu yürütür. 
• Pankreas nakli genel anestezi altında yapılır. Böylece hasta herhangi bir ağrı hissetmez.
• Hastanın karnından aşağıya doğru bir kesi atılarak sağlıklı pankreas, kan damarlarına ve bağırsağa bağlanır.
• Hasta birkaç gün yoğun bakım ünitesinde kontrol altında tutulur.
• Hastanede yatış süresi yaklaşık 2 haftayı bulabilir.
• Pankreas nakli uygulanacak prosedüre göre 3-6 saat arasında sürmektedir.

Pankreas Nakli Yapılamayacak Kişiler

• Kanser öyküsü olan hastalar
• Tüberküloz gibi enfeksiyonlar
• Operasyonu çok riskli hale getirecek şiddetli kalp, akciğer veya karaciğer sorunları
• Diyabetten kaynaklanan komplikasyonlar
• HIV/AIDS hastaları
• Aktif hepatit öyküsü bulunan hastalar
• Alkol veya madde bağımlıları

Pankreas Nakli Riskleri

Pankreas naklinden kaynaklanması muhtemel olan riskler şu şekilde sıralanabilir:

• Nakli takip eden günlerde pankreas şişebilir. Bu duruma pankreatit adı verilir. Normalde birkaç gün sonra geçer. 
• Ameliyattan sonra hastalarda kanda pıhtılaşma görülebilir. Riski azaltmak için kan sulandırıcı ilaçlar reçete edilebilir. Nakledilen pankreasta pıhtı oluşursa, pıhtının çıkarılması için yeni bir operasyona ihtiyaç duyulabilir.
• Ameliyat sırasında kesi yapılan yer iyileşmediğinde doku şişebilir ve şişen doku dışarı çıkabilir. Bazı durumlarda oluşan fıtığı düzeltmek için ameliyat gerekli olabilir.
• Enfeksiyon riski 
• Hiperglisemi (şeker yüksekliği)
• Çok nadir görülen pankreas nakli riski ise sinir hasarıdır. Sinir hasarı uyuşukluğa, halsizliğe, hareketlerde kısıtlanmaya (felç) veya ağrıya neden olabilir. Hasar uzun bir süreç içerisinde iyileşebilir veya kalıcı olma ihtimali vardır.
• Vücudun donör pankreası reddetme riski de vardır. Bağışıklık sistemi nakledilen organı yabancı cisim olarak tanımlarsa yaşanır. Bu riski önlemek amacıyla hastaya ilaç verilir. Bu risk tamamen ortadan kalkmaz. Reddetme, nakil gerçekleştikten günler, haftalar, aylar ve bazen yıllar sonra olabilir.

Organ Reddi Belirtileri

Pankreas nakli gerçekleştikten sonra organ reddi riski bulunmaktadır. Nakilden hemen sonra belirti göstermese de herhangi bir zamanda oluşma olasılığı her zaman vardır. Vücudun nakledilen organı reddettiğini gösteren belirtiler şu şekilde sıralanabilir:

• Göbek ağrısı
• Ateş ve titreme
• Nefes darlığı
• Nakil yerinde hassasiyet
• Artan kan şekeri seviyeleri
• Kusma
• Ayak bileklerinde şişme

Pankreas Nakli Sonrası Süreç

• Nakil sonrası alıcılar, herhangi bir komplikasyonun yakından izlenebilmesi amacıyla birkaç gün yoğun bakım ünitesinde kalır.
• Hastalar genellikle pankreas naklinden sonra yaklaşık olarak 2-3 hafta hastanede müşahede altında tutulurlar.
• Karnın kesi yapılan bölgesinde bir süre ağrı olabilir.
• Ameliyattan sonra saatler içinde pankreas insülin üretmeye başlar ve kan şekeri kontrol altına alınır. 
• Nakil sonrası birkaç ay düzenli kan testleri yapılmalıdır.
• Hastaların pek çoğu birkaç ay içerisinde normal aktivitelerine dönebilirler.
• Pankreas nakli yapılan kişinin hayatının geri kalanı boyunca bağışıklık sistemini baskılayan ilaç kullanması gerekir. 

Yapay Pankreas Sistemi Nedir?

Yapay pankreas sistemi, bir sensörden bilgi toplayarak kişinin ihtiyacına göre duyarlı insülin sağlamak için tasarlanmış bir cihazdır. Akıllı telefon büyüklüğünde bir bilgisayar tarafından kontrol edilen sensör, insülin pompası ve glikoz monitöründen oluşur. Cihaz algoritması hastanın kan şekerini izler ve diyabetin kendi kendine yönetimini sağlar.

Hastanın cildinin altına bir sensör ve vücudun dışına sürekli bir glikoz monitörü takılır. Glikoz monitörü kan şekeri seviyesine kontrol ederek ölçümü yaptıktan sonra ihtiyaç duyulan insülini pompaya gönderir. Vücudun ihtiyacı olan dozda insülini tıpkı normal bir pankreasın doğal yoldan yapacağı işlemi taklit ederek vücuda salgılamayı sağlar. Kendi kendine yönetim ile hastalığın tedavi yükünü azaltmaya yardımcı olur.