Pankreas Taşı

Pankreas Taşı Nedir?

Kalsiyum başta olmak üzere çeşitli mineraller, vücudumuzdaki kanallarda sıvılarda çözünmüş olarak bol miktarda salgılanmaları halinde bu bölgede çeşitli kimyasal tepkimelere girerek taş formu oluşturabilir ve bölgeye çökebilir. Tükürük kanalları, böbrekler ve pankreas; taş oluşumu açısından risk taşıyan dokulardır. 

Pankreas, sindirim enzimlerinin ve çeşitli hormonların salgılandığı bir salgı bezidir. Pankreasta sindirim enzimlerinin taşındığı ve safra yolları ile birleşerek ince bağırsağa açılan pankreas kanalı (Wirsung kanalı) bol miktarda kalsiyum tuzu (kalsiyum karbonat ve kalsiyum fosfat) içermektedir. Pankreasta çeşitli sorunların görülmesi, genetik yatkınlıklar ve yaşlanma ile vücut işleyişinde değişiklikler görülmesi gibi durumlarda kalsiyum tuzları çökerek pankreas taşı gelişimine sebep olabilmektedir. 

Pankreas taşlarının gelişiminde pankreatik taş proteininin önemli bir rolü vardır. Pankreatik taş proteinlerinin pankreas kanalına bol salgılanması halinde salgının içerisindeki kalsiyum tuzlarının birbirine bağlanması azalır ve pankreas taşlarının oluşumu engellenir. Pankreatik taş proteinini sentezleyen genin çeşitli sebeplerle yeterince çalışmaması, salgıdaki proteinin azalmasına sebep olarak pankreas taşı gelişimi için zemin oluşturmaktadır.

Pankreas taşlarının gelişiminde genellikle üç evre görülmektedir. İlk evrede taş oluşumu başlar ve taş giderek büyür. İkinci evre, bu taşın en büyük haline ulaştığı dönemdir. Pankreas taşına bağlı rahatsızlıklar genellikle bu dönemde ortaya çıkmaktadır. Pankreas taşı, pankreas kanallarını tıkayarak pankreasın işlevlerine engel olabilir ya da pankreas dokularını haraplayabilir. Üçüncü evre ise, çoğu pankreas taşının en büyük hallerine ulaştıktan sonra kendiliğinden eriyip kaybolduğu dönemdir.

Pankreas Taşı Belirtileri Nelerdir?

Karın ağrısı, pankreas taşının en önemli bulgusudur. Ağrı keskindir ve sol tarafta karnın ve sırtın sıkıştırıldığı hissini uyandırabilir, omza ve göğse yayılabilir. Yemek yedikten sonra genellikle ağrı artmaktadır. Bunun dışında pankreas taşına ve pankreas taşının sebep olduğu hasara bağlı olarak kişilerde farklı belirtiler görülebilmektedir. Pankreas taşı genellikle pankreatitle birlikte bulunduğundan pankreas taşının belirtilerinin çoğu aynı zamanda pankreatit belirtileridir:

• Ürperme
• Yüksek ateş
• Gözlerde ve deride sarılaşma/sarılık
• Mide bulantısı
• Kusma

Özellikle pankreatitte görülen belirtiler:

• Kilo kaybı 
• Sık acıkma
• Yağlı ishal

Pankreas Taşı Nedenleri Nelerdir?

Pankreas taşı vücutta farklı sebeplere bağlı olarak ortaya çıkabilmektedir. Özellikle yetmiş yaşın üzerindeki kişilerde sebebi bilinmeyen pankreas taşı gelişimi yaygındır. Yaşlanma dışında pankreas taşı gelişimine sebep olabildiği gösterilen durumlar şunlardır: 

Enflamatuar (Yangısal): Pankreasın iltihabı anlamına gelen pankreatit durumunda, kişinin pankreasında taş bulunma ihtimalinin arttığı bilinmektedir. Alkol kullanımına bağlı gelişen kronik kalsifik (kalsiyum birikimiyle seyreden) pankreatit, iltihaba bağlı olarak oluşan pankreas taşlarının en sık görülen sebebidir.  

Gelişimsel: Kalıtımsal pankreatit, çocukluk çağında ortaya çıkan pankreas taşlarının önemli bir sebebidir. Çocuklukta durumun yarattığı sıkıntı giderildikten sonra, kişinin büyüyüp alkol kullanmaya başlamasıyla tekrar alevlenebilir. Kistik fibroz olarak bilinen başka bir genetik hastalıkta, vücuttaki bütün kanallarda hareketin sağlanması için gerekli yapıların eksikliğine bağlı olarak sorunlar görülmektedir. Bu durumda da kişiler erken yaşlarda pankreas taşı gelişimi açısından risk altındadır. 

Kansere bağlı: Sık görülen pankreas kanserleri genellikle pankreas taşlarına neden olmazlar. Ancak bazı pankreas tümörlerinde pankreas taşı oluşumu görülebilmektedir. Pankreas taşının, pankreasın nadir kanserlerinde veya renal hücreli karsinomun (böbrek kanseri) ve kolon kanserinin nadiren görülen pankreas metastazlarında, tümörün yarattığı çevresel değişimin sonucunda ortaya çıktığı görülmüştür. 

Travma: Pankreas dokularında kanamaya ve dokuların canlılığını yitirmesine sebep olan büyük travmalarda bölgede kalsiyum birikimi görülebilir ve pankreas taşları oluşabilir.  

Hiperparatiroidizm: Parathormonun fazla salgılanması anlamına gelen hiperparatiroidizmde, yüksek parathormon seviyeleri kemik erimesine sebep olur ve kan kalsiyum düzeyini artırır. Kanda artan kalsiyum böbrek ve pankreas gibi organlarda çökerek taş gelişimine sebep olur. 

Protein Alım Azlığı: Az gelişmiş ülkelerde yaşayan çocukların protein alımındaki azlığa bağlı olarak pankreaslarındaki bir grup hücrenin pankreatik taş proteini üretimi azalmaktadır. Pankreas kanalında pankreatik taş proteininin azalmasıyla kalsiyum tuzları çökerek pankreas taşlarını oluşturur. 

Pankreas Taşı Teşhisi

Pankreas taşı, genellikle tıbbi görüntüleme yöntemleri ile teşhis edilmektedir. Geçmişte en sık kullanılan yöntem direkt grafi görüntülemeleri olsa da günümüzde bilgisayarlı batın tomografisi kullanımı da yaygın olarak gerçekleştirilmektedir. Pankreas taşlarının görüntülemelerde tespit edilmesi kolaydır. Pankreas taşının sebebinin tespit edilmesi için ayrıca tetkiklere başvurulabilmektedir. 

Kan Testi: Pankreas taşlarının sebeplerinden biri hiperparatiroidizmdir.(paratiroid bezlerinin fazla çalışmasına bağlı olarak paratiroid hormonunun kanda artması) Pankreas taşı tespit edilen kişinin kanında paratiroid hormon düzeyinin araştırılması gerekir. Ayrıca pankreatit gelişiminde kanda çok miktarda enfeksiyon ve iltihap hücresi bulunacaktır. 

Manyetik Rezonans Görüntüleme: Manyetik rezonans görüntüleme, yumuşak dokuların iyi bir şekilde görüntülenmesini sağlayan bir tekniktir. Özellikle pankreas taşı ile birlikte pankreatit gelişiminin varlığı veya pankreas taşının pankreastaki konumu araştırılırken kullanılmaktadır. 

Ultrasonografik Görüntüleme: Ultrasonografi, vücutta katı olan bölgelere çarparak geri yansıyan dalgaların oluşturduğu görüntüden yola çıkılarak vücuttaki yapılar hakkında bilgi edinilen bir tekniktir. Pankreastaki taşlar, iç organ dokularından daha sert olacağından ultrasonda daha açık renkte görülmektedir. Böbrek ve üreter taşlarının incelenmesinde de ultrason tekniği kullanılabilmektedir.  

Direkt Grafi: Direk grafi, sert yapıların kolaylıkla görüntülenmesini sağlayan bir tekniktir. Kalsiyum tuzlarının birikimiyle oluşan pankreas taşları direkt grafide iç organların dokusundan farklı olarak beyaz renkte görülmektedir. Bu yöntem böbrek taşları için de kullanılmaktadır.  

Bilgisayarlı Batın Tomografisi: Bilgisayarlı tomografi yüksek oranda iyonize edici radyasyon içerdiği için tekniğin hamilelerde ve küçük çocuklarda kullanılması önerilmemektedir. Ancak görüntü çözünürlüğü diğer tekniklere göre genellikle daha yüksektir.  

Pankreas Taşı Tedavisi

Pankreas taşlarına uygulanan iki temel tedavi yaklaşımı vardır: endoskopik tedavi ve cerrahi tedavi. Tedavinin amacı taşı ortadan kaldırarak yarattığı tıkanıklığı çözmektir. Taşların kanalları tıkaması kanallarda basınç artışına sebep olarak pankreasa zarar vermektedir. Tedavi seçimi; hastanın koşullarında cerrahi işlemin taşıyacağı risk, taşların sayısı ve en önemlisi taşların boyutlarına göre gerçekleştirilmektedir. 

Endoskopik Tedavi: Vücutta işlem için gerekli araçların, yemek borusu gibi doğal kanallar aracılığıyla iletilmesine endoskopik yöntem adı verilmektedir. Beş milimetreden küçük, içerisinde bulunduğu sıvıda yüzer durumda olan taşlar endoskopik işlemlerle çıkarılabilmektedir. Beş milimetreden büyük pankreas taşları için vücut dışı şok dalgaları ile taş kırma yöntemi uygulanmaktadır. Bu yöntem, böbrek taşlarında uygulanan yöntemle aynı temellere sahiptir. Pankreas taşları şok dalgalarının etkisiyle üç milimetre ve daha küçük parçalara bölünerek yemek borusu aracılığıyla iletilen aletler yardımıyla çıkarılır.  

Cerrahi Tedavi: Pankreas taşında cerrahi tedavi, genellikle endoskopik tedaviden başarı görmeyen kişilere uygulanmaktadır. Cerrahi tedavi, pankreas taşına bağlı ağrının giderilmesinde endoskopik tedaviden daha başarılıdır. Pankreas kanallarında yaralanma, darlık gelişimi veya kalıcı genişleme  olduğu durumlarda cerrahi işlemin uygulanması gerekli olurken ana pankreas kanalında herhangi bir sıkıntı olmaksızın taş bulunan kişilerde genellikle endoskopik tedavi uygulanmaktadır. Cerrahi tedavi, riskleri nedeniyle çoğu hasta için ilk seçenek değildir. Endoskopik tedavi alan kişilerin %47’si ileride aynı sorun sebebiyle cerrahi tedavi almaktadır.

Pankreas taşlarının tedavisinde çeşitli ilaçlarla taşların küçültülmesi denenmiştir, ancak bu ilaçlar yaygın olarak kullanılmamaktadır ve bunun faydalı bir tedavi olduğunu gösteren geniş ölçekli bir çalışma bulunmamaktadır.  

Pankreas Taşı Tedavi Edilmezse

Pankreas taşı, kronik pankreatitle sık birliktelik göstermektedir. Taşların kanalları tıkaması, pankreas enzimlerinin içeride birikmesine sebep olur ve pankreatit ilerler. Pankreas taşlarının tedavi edilmemesi durumunda kişinin kronik pankreatiti kötüleşebilmektedir. Pankreas taşlarına bağlı olarak gelişen ağrının tedavisinde en başarılı işlem taşların cerrahi olarak çıkarılmasıdır. Pankreas taşlarına bağlı yoğun ağrının görüldüğü durumlarda pankreas taşı endoskopisi ve cerrahisi uygulanması günümüzde en geçerli yöntemdir. 

Pankreas Taşına Ne İyi Gelir?

Pankreas taşı pek çok farklı sebebe bağlı olarak gelişebilmektedir. Özellikle düşük sosyoekonomik koşullara sahip kişilerde protein alım azlığı pankreas taşlarının önemli bir sebebi olabilir. Kişinin pankreasında taş oluşturacak minerallerin kümelenmemesi için pankreastan salgılanan sıvının içerisinde panreatik taş proteinleri bulunmalıdır. Kişinin beslenme düzenine dikkat etmesi ve gerekli proteini alması pankreas taşı gelişiminin önüne geçebilmektedir.  

Pankreas Taşına Ne İyi Gelmez?

Paratiroid bezinin salgıladığı parathormon, aşırı salınması durumunda kemiklerde ciddi bir yıkıma sebep olur. Hiperparatiroidizmin kontrol altına alınmaması, kemiklerdeki kalsiyumun kana geçmesine sebep olur. Kanda düzeyi yükselen kalsiyum organlarda çökmeye başlar, böbrek taşları ve pankreas taşları oluşur.

Alkol kullanımı, pankreasta iltihaplanmaya yol açmaktadır. Alkol dışı sebeplere bağlı pankreatitlerde pankreatik taş pek sık ortaya çıkmazken alkole bağlı pankreatitlerde pankreatik taş gelişimi sıktır. Yoğun alkol kullanımı pankreasta pankreas taşı gelişimi dahil pek çok zarara sebep olmaktadır. 

Pankreas Taşı Ameliyatı

Pankreas taşı ameliyatı, açık cerrahi olarak yapılabilir ancak günümüzde minimal invaziv (küçük kesilerle gerçekleştirilen) girişimler tercih edilmektedir. Cerrahi çoğu durumda tedavide ilk seçenek değildir ancak endoskopik girişimin başarısız sonuç vermesinden sonra tercih edilmektedir. Pankreas taşı ağrılarını gidermede en etkili yöntem pankreas taşı ameliyatıdır, ancak risklerinden dolayı; beş milimetereden küçük, tek, pankreasta yaygın iltihaplanmaya veya pankreas kanalında genişlemeye, dokuda bozulmalara sebep olmamış pankreas taşlarının birincil tedavisi olarak tercih edilmemektedir. 

Girişimin türüne bağlı olmaksızın ameliyat olacak kişi genel anestezi alır. Pankreas taşlarının sebep olduğu sorunlara göre farklı cerrahi teknikleri belirlenebilir. Endoskopik tedavi ile birlikte uygulanması, genellikle hastalarda en olumlu sonucu vermektedir. Pankreas cerrahisinde kullanılabilecek temel yaklaşımlardan ikisi şu şekildedir:

• Rezeksiyon (Parça Alınması): Rezeksiyon, bir organdaki bozuk kısmın cerrahi müdahale ile alınması için kullanılan bir terimdir. Bu işlem genellikle kronik pankreatiti olan kişilerde uygulanmaktadır. Pankreasın işlev göremeyen ve iltihaplanan bu sebeple çıkarılan parçası büyükse, kişinin vücuduna yeterince insülin salgılanamaz ve kişide tip 1 şeker hastalığı ortaya çıkar. 
• Drenaj: Pankreas taşlarının kanalı tıkaması üzerine, pankreas salgıları organda birikebilir ve kanal genişler. Biriken salgılar bölgedeki dokuya zarar verebilir. Bu sebeple salgıların bölgeden uzaklaştırılması gereklidir. Pankreas kanalında yapışıklıkların olması halinde bu bölge genişletilerek açık kalması için stent uygulanabilir. Sıvı birikimleri açılan kanaldan uzaklaşmazsa endoskopik olarak veya deriden iğne ile ulaşılarak uzaklaştırılabilir.      

Pankreas Taşı için Hangi Doktora Gidilir?

Pankreas, hormon ve enzim üretimi ve salgısı yapan, karın boşluğunda yer alan küçük bir salgı bezidir. Pankreas taşlarında endoskopik girişimleri dahiliye uzmanlık alanının üst uzmanlığı olan gastroenteroloji bölümü gerçekleştirmektedir, çünkü bu bölüm sindirim sisteminde etkili organların işlev bozuklukları ile ilgilenmektedir. Pankreas taşı cerrahisinin gerçekleştirildiği pankreas cerrahisi, genel cerrahinin bir üst uzmanlık alanıdır.

Pankreas taşlarının en önemli yakınmalarından biri şiddetli karın ağrısıdır. Pankreas taşları karın görüntülemelerinde ortaya çıkarılıp hızlıca müdahale edilebilmektedir. Ağrının giderilmesinde en etkili tedavi cerrahidir, bu sebeple şiddetli karın ağrılarında hızlıca doktora başvurulmalıdır.