Paraziter Hastalıklar

Paraziter Hastalıklar Nedir? 

Parazitler, vücudunuz gibi diğer canlıları yiyecek ve yaşanacak bir yer için kullanan canlılardır. Onları kontamine yiyecek veya sudan, böcek ısırığından veya cinsel temastan alabilirsiniz. Bazı paraziter hastalıklar kolayca tedavi edilir ve bazıları değildir. 

Parazitler, protozoa adı verilen küçük, tek hücreli organizmalardan çıplak gözle görülebilen solucanlara kadar çeşitlilik gösterir.  

Paraziter enfeksiyonlar üç grupta incelenebilir. Bunlar protozoa, helmintler ve ektoparazitlerdir.  Bu parazitlerin neden olduğu hastalıklar tüm dünyada önemli insan sağlığı sorunları oluşturmaktadır.

Son yıllarda birçok parazit hastalığının (örneğin sıtma ) görülme sıklığı azalmak yerine artmıştır.

AIDS salgınının bir sonucu olarak diğer parazitik hastalıkların önemi artmıştır. (örneğin: cryptosporidiosis, bağırsağı enfekte eden Cryptosporidium, parazitin neden olduğu bir ishal hastalığı; Pneumocystis carinii  pneumonia) 

Mülteciler de dahil olmak üzere parazit bulaşmış kişilerin parazit enfeksiyonunun yaygınlık oranlarının yüksek olduğu bölgelerden göç etmesi de bazı ülkelerin sağlık sorunlarına katkıda bulunmuştur. 

Parazitlerin yaşam döngüsü çok karmaşık olabilir. Yaşamları boyunca, parazitik organizmalar tipik olarak sadece yapıda değil, aynı zamanda biyokimyasal ve antijenik bileşimde de değişiklikleri içeren birkaç gelişim aşamasından geçerler. Buna bir örnek olarak helmintlerin üç ana yaşam döngüsü aşaması oluşturması verilebilir. Yumurtalar, larvalar ve yetişkinler, helmint larva aşamaları yetişkin aşamalarına çok az benzerlik gösterir. 

Paraziter Hastalıkların Tipleri Nelerdir?

İnsanlarda hastalıklara ve enfeksiyonlara yol açabilecek çok sayıda parazit vardır. Bu parazitler ve hastalıklar aşağıdaki gibi incelenebilir.  

Amipiyaz: Entamoeba histolytica adı verilen parazit sebebiyle oluşan bir hastalıktır. Toplumda sık olarak görülebilir. Fekal-oral yolla bulaşır. Kreşler gibi yerlerden bulaş sıktır.  

Giardiasis: Giardia veya "kunduz ateşi" olarak bilinen hastalık bağırsak lümenini etkiler. Sık görülen bir paraziter rahatsızlıktır.  

İzosporiazis veya kistosporiazis: Bu hastalık Cystoisospora belli adı verilen parazit sebebiyle oluşur. İnce bağırsağın epitel hücrelerini etkiler. Dünyada genel olarak yaygın görülen paraziter hastalıklar arasında yer alırlar. Fekal-oral yolla bulaşır. 

Leishmaniasis: Leishmania ailesinin bulunduğu gruptan oluşan bir hastalıktır. Cilt ve iç organlar gibi geniş yayılım yapan bir paraziter hastalık olarak bilinmektedir. Tedavisi oldukça başarılı bir şekilde yapılabilir. Erken teşhis son derece önemlidir.  

Yuvarlak kurtlar: Sestod, tremadot ve nematodlar olarak bilinen yuvarlak kurtlar paraziter hastalıklara sebep olabilir. Bazı tropikal bölgelerde nispeten sık olarak görülebilir.      

Sıtma: Farklı plazmodyum türleri kırmızı kan hücrelerini (eritrositleri) etkiler. Tropikal bölgelerde bulunur ve Anofel sinsi sivrisinek tarafından bulaşır. 

Rinosporidiyoz: Bu rahatsızlığa Rhinosporidium seeberi neden olur. Esas olarak burun, konjunktiva ve üretra mukozasını etkiler. Hindistan ve çevresinde daha yaygındır ancak başka yerlerde de sporadik olarak görülebilir. Polipler ve ameliyatla alınması gereken burun kitlelerine neden olur. Havuzlardan bulaşabilir. 

Acanthamoebiasis: Göz ve cilt gibi çeşitli tutulumlar yapabilen bir enfeksiyon hastalığı olarak bilinmektedir. Genellikle insanlara su veya topraktan bulaşır. 

Babesiosis: Eritrositleri etkileyerek hematolojik sistemde problemler yaratan ve keneler ile bulaşı olan bir rahatsızlıktır.  

Balantidiyaz: Domuzlarda genellikle enfeksiyonlar yapan bir paraziter durumdur. İnsanlarda nadiren de olsa sindirim sistemini tutabilir.  

Blastosistoz: Bu parazit de bağırsakları etkiler. Blastosist, insanlara fekal-oral yoldan girer. Kontamine bir cisme temas ile bulaşabilir.  

Koksidiyoz: Bu parazit bağırsakları etkiler. Koksidiya fekal-oral yoldan geçmektedir. Kedi ve köpeklerde de enfeksiyon yapar. Köpekler, kediler ve insanlar normalde birbirlerine bulaşamazlar. 

Toksoplazmoz: Toxoplasma gondii adı verilen parazit sebebiyle meydana gelen ciddi bir hastalıktır. Birçok organ tutulumu yapabilir. Organ tutulumu en çok karaciğer ve kalp olarak kaydedilmiştir. Tropikal bir bölge olmaksızın dünya genelinde yaygın olarak görülebilir. Çiğ ve pişmemiş etlerden bulaşı son derece sıktır. Çiğköfte gibi çiğ et içeren yiyeceklerin içerisinden bulaşabilir. Bununla birlikte kedi dışkı kumlarının temizliği sırasında bulaşma riski oldukça yüksektir. Hamile kadınlarda bu paraziter enfeksiyonun görülmesi durumunda tedavi son derece önem kazanır. Bebeğin ve annenin sağlığının korunması için tedavi şarttır. Tedavi edilmeyen olgularda sonuç oldukça kötüdür.  

Trichomoniasis: Trichomonas vaginalis adı verilen bir parazitin sebep olduğu bir hastalıktır. Cinsel yolla bulaşmaktadır. Kadınlarda ciddi belirti ve şikayetlere yol açabilir. Erkekler genellikle bu paraziter enfeksiyonu asemptomatik olarak geçirir.  

Tripanomiasis (Uyku hastalığı): Trypanosoma ailesinin sebep oldu bir hastalıktır. Afrika uyku hastalığı olarak da bilinmektedir. Sinir sistemi üzerinde etkili olur. Buna ek olarak enfekte kişilerin dolaşım sistemiyle beraber lenfatik sistemini de etkileybilir. Tedavi edilmediği takdirde ölümcül komplikasyonlara sebep olur. Gebe bir kadından bebeğine bulaş olabilir.  

Chagas hastalığı: Trypanosoma cruzi adı verilen parazit sebebiyle meydana gelen bir rahatsızlıktır. Böcek ısırığı ile bulaşabilen ve ölümcül komplikasyonlara yol açabilen son derece ciddi bir rahatsızlıktır. 

Uyuzlar ve Bitler: Endoparazitik enfeksiyonların aksine, ektoparazitik istilalara hastaların derisinde veya saç diplerinde yaşayan organizmalar neden olur. En yaygın örnekler, sırasıyla pediküloza ve uyuza neden olan bitler ve akarlardır.  

Paraziter Hastalıkların Belirtileri Nelerdir?

Paraziter hastalıklarda birçok belirti ve şikayet olabilir. Bazı belirti ve şikayetler bazı hastalıklara spesifik olabileceği gibi bazı belirti ve şikayetler hiçbir hastalığa özgü olmayabilir. 

Bu belirti ve şikayetler aşağıdaki gibi olabilir. 

• Paraziti taşıyan böceklerin ısırdığı bölgelerde kızarıklıklar
• Karın ağrısı
• Eritrosit enfekte eden bazı parazit hastalıklarında anemi 
• Şiddetli baş ağrısı 
• İshal ve kusma
• Kilo kaybı, gelişme geriliği
• Rahatsızlık ve huzursuzluk hissi
• Yüksek ateş
• Dışkıda hareketli canlı varlığı 
• Kaşıntı
• Uyku problemleri
• İştah artışı 

Bazı paraziter enfeksiyonların yaptığı belirti ve şikayetler çok spesifik olabilir.

Bu spesifik belirti ve şikayetler aşağıdaki gibi olabilir: 

Giardia enfeksiyonu (giardiasis) enfeksiyonu: İshal, karın krampları ve şişkinlik, gaz, mide bulantısı, yorgunluk ve kilo kaybı gibi semptomlara neden olabilir. Çok ciddi sindirim sistemi problemleri yaşayan kişilerin giardia enfeksiyonu açısından araştırılması gerekir.  

Chagas hastalığı: Chagas hastalığına yakalanan çoğu insanın ilk birkaç hafta veya ay boyunca belirti ve şikayet göstermeyebilir. Buna karşın enfeksiyon bölgesinde hafif şişlik, düşük ateş, vücut ağrıları ve ağrıları, deri döküntüsü, baş ağrısı, bulantı ve kusma, ishal ve diğer şikayetlerin yanı sıra şişmiş lenf bezleri olabilir. Enfeksiyon daha sonra kronik faza geçer. Düzensiz kalp atışı, konjestif kalp yetmezliği, yutmayı zorlaştıran şişmiş bir yemek borusu gibi anormal şikayetlerin olduğ fazdır. Enfeksiyon ayrıca kalp durmasına dahi neden olabilir. 

Tenya: Tenya semptomları, bağırsakta tenyaların gelişmesinden yaklaşık 8 hafta sonra başlayarak hemen fark edilmeyebilir. Belirti ve şikayetler başlangıçta hafif olabilir.  Mide bulantısı, ishal, kabızlık ve karın ağrısı gibi spesifik olmayabilir ancak tedavi edilmeyen tenya varlığı yıllarca sürebilir ve yetersiz beslenmeye yol açabilir. Çocuklarda gelişim geriliği ile kendini gösterir. Uzun vadeli komplikasyonlar arasında ciddi baş ağrısı, körlük ve nöbetler vardır.   

Paraziter Hastalıkların Nedenleri (Risk Faktörleri) Nelerdir?

Herkes parazit enfeksiyonu kapabilir. Ancak bazı insanlar diğerlerinden daha büyük risk altındadır.  

Aşağıdaki durumlarda parazit enfeksiyonu kapma olasılığınız daha yüksektir: 

• AIDS gibi bir hastalığa sahip ve zayıflamış bir bağışıklık sistemine sahipseniz veya halihazırda başka bir hastalıktan dolayı vücudunuz zayıflamışsa paraziter enfeksiyonlara yatkınlık artabilir. 
• Bazı tropikal veya subtropikal bölgelerde yaşamak veya bu bölgeleri seyahat etmek ciddi risk faktörüdür. Kişilerin sahra altı Afrika gibi bölgelere gittiği zaman profilaktik olarak bazı hastalıklardan korunması amacıyla tedavi alması gerekir.  
• Temiz içme suyu kaynağından yoksun bölgelerde yaşamak ciddi risk faktörüdür. 
• Giardia veya diğer parazitlerin yaygın olduğu göllerde, nehirlerde veya göletlerde yüzmek paraziter hastalıklar açısından ciddi olarak risklidir. 
• Çocuk bakım merkezlerinde çalışmak, düzenli olarak toprakla uğraşmak veya dışkı ile tutarlı bir şekilde temas ettiğiniz diğer mesleklerde çalışmak paraziter enfeksiyonlar ile olan hastalıklara yakalanma ihtimalini arttırır. 
• Dışarıdaki kediler enfekte kemirgenler ve kuşlarla temas riskli olabilir. Bu açıdan en riskli olan paraziter enfeksiyon Toksoplazmozdur. Gebelerde toksoplazmoz ciddi problem yaratır. Enfeksiyon kedi dışkısı yoluyla yayılır.  

Paraziter Hastalıkların Teşhisi

Paraziter enfeksiyonlar çeşitli şekillerde teşhis edilebilir.  

Anamnez: Bazı testler paraziter hastalıkların teşhisinde yardımcı olabilir ancak ilk olarak hastanın öyküsünün dikkatli bir şekilde dinlenmesi gereklidir. Hasta yakın zamanda kirli bir suda yüzme, tropikal bir bölgeye seyahat öyküsü veya bir çocuk bakım evi çalışanı olduğu gibi önemli bilgiler vererek paraziter enfeksiyonun teşhisine yardımcı olabilir. 

Fizik muayene: Detaylı bir hasta öyküsünden sonra iyi bir fizik muayene yapılması önemlidir. Hastaların lenf bezleri kontrol edilir. Bununla birlikte dalakta ve karaciğerde büyümenin olup olmadığını araştırmak amacıyla perküsyon ve palpasyon muayeneleri yapılmalıdır.  

Kan tahlili: Kişinin kan değerlerinin değerlendirilmesi ve takip edilmesi son derece önemlidir. Paraziter enfeksiyona bağlı olarak bazı değerlerin değerlendirilmesi yapılmalıdır. Bununla birlikte aneminin de varlığı görülebilir.  

Dışkı incelenmesi: Dışkının incelenmesi bir dışkı örneği ile yapılır. Parazitler ve yumurtaların varlığı açısından dışkı mikroskop ile incelenebilir. Dışkıda bu parazitlerin ve yumurtaların varlığıyla tanı direk olarak konulabilir.    

Endoskopi veya Kolonoskopi: Dışkı muayenesinin sonuçları kesin olarak tanı koymaya yetmezse endoskopi veya kolonoskopi yapılması istenebilir.  Bu yöntemler ile sindirim sisteminin başlangıç, mide, kalın bağırsak ve rektum kısmı incelenebilir. Bu yöntemler parazitlerin direk kamera yardımıyla gösterilip, örnek alınarak teşhisi için fayda sağlar.  

X-ray röntgen grafi, manyetik rezonans görüntüleme (MR) veya bilgisayarlı tomografi (BT): Bu taramalar, organlarınızda parazitlerin neden olduğu lezyon veya yaralanma belirtilerini kontrol etmek için kullanılır. Bununla birlikte kistlerin görülmesi de tanı için yardımcı olabilir.  

Paraziter Hastalıkların Tedavisi

Birçok paraziter enfeksiyonun tedavisinde ilaçlar oldukça faydalı olmaktadır. Bu sebeple erken teşhis son derece önemlidir. Bazı durumlarda komplikasyonların da tedavisi gerekebilir. Kişiye paraziter organizmanın tedavisini sağlayacak ilacın yanında semptomatik tedavi de verilmelidir.  

Paraziter enfeksiyonların tedavisi, enfeksiyonun tipine ve enfeksiyonun ne kadar ilerlediğine bağlıdır. Bazı durumlarda kistler ve obstrüksiyonlara bağlı olarak cerrahi işlemler gerekebilir. 

Bazı sık görülen enfeksiyonların tedavileri aşağıdaki gibi yapılabilir.  

Giardia enfeksiyonları: Enfeksiyon genellikle birkaç hafta içinde kendiliğinden geçer. Enfeksiyon şiddetliyse veya düzelmiyorsa, metronidazol, tinidazole gibi bir ilaç yazabilir. 

Chagas hastalığı: Antiparazitik ilaçlar benznidazol ve nifurtimox parazitlerin öldürülmesi konusunda oldukça başarılıdır ancak kalp düzensizlikleri gibi komplikasyonları yönetmek için başka tedavilere de ihtiyaç duyulabilir. 

Tenya: Tenyaları öldürmek için en yaygın kullanılan ilaçlar arasında prazikuantel, albendazol ve nitazoksanit vardır. Bununla birlikte, enfeksiyon ilerlediyse ve daha invaziv hale geldiyse, anti-inflamatuar ilaçlar, nöbet önleyici ilaçlar ve beyinde biriken sıvıyı boşaltmak için bir şant gerekebilir. Bununla birlikte organlarda kist oluşumu varlığında kistin cerrahi olarak çıkarılması gerekir.  

Yuvarlak kurtlar: Birkaç tür yuvarlak kurt vardır, bu nedenle tedavi enfeksiyona göre değişir. Yuvarlak kurt için en yaygın kullanılan ilaçlar arasında mebendazol, albendazol  ve ivermektin bulunur. Bağırsak tıkanıklığı varsa solucanı çıkarmak için ameliyat gerekebilir. 

Paraziter Hastalıklar Tedavi Edilmezse Ne Gibi Komplikasyonlara Yol Açar?

Parazitler mikroskobik veya çıplak gözle görülebilecek kadar büyük olabilir ve konakçıdan beslenerek hayatta kalırlar. Konakçıdan yani insandan çeşitli maddeleri alarak konakçının metabolizmasını bozmaktadırlar.  Ayrıca enfeksiyon etkisi sebebiyle halsizlikten sepsise kadar giden ciddi durumlara yol açabilirler.  

Sepsis: Enfeksiyonlara bağlı olarak görülen sepsis, kan zehirlenmesi olarak da bilinir. Vücudun enfeksiyona karşı genellikle ölümcül tepkisidir. Sepsis yaşamı tehdit eden oldukça ciddi bir sağlık sorunudur. Erken şüphe ve hızlı tedavi gerektirir aksi halde ölüm meydana gelebilir. 

Sepsis pnömoni, grip veya idrar yolu enfeksiyonları gibi vücudun herhangi bir yerindeki bir enfeksiyondan kaynaklanabilir .  

Gelişme geriliği: Tenya gibi bazı paraziter enfeksiyonlar çocuklarda malnutrisyona sebep olabilir. Bu durum tedavi edilmediği takdirde kişilerde gelişim geriliği kalıcı olabilir. 

Yüksek ateş: Sıtma gibi bazı paraziter enfeksiyonlarda görülen ciddi derecede artmış ateş ile birlitke görülen hemoliz yaşamı tehdit edicidir. Kişilerin organlarından disfonksiyona neden olabilecek kadar ciddi sonuçlara sebep olabilir.  

Menenjit: Bazı paraziter enfeksiyonlar tedavi edilmediği durumda beyin zarlarının iltihabı olarak bilinen menenjit enfeksiyonlarına sebep olabilir. 

Bağırsak obstrüksiyonu: Bazı paraziter enfeksiyonlar bağırsağı tamamen tıkayabilir.  Bu durumun varlığında acil cerrahi tedavi gerekebilir.  

Paraziter Hastalıklarda Kullanılan İlaçlar

Çoğu durumda, antiparaziter ilaçların ciddi yan etkileri vardır ve bu nedenle ilaçlara uyum düşüktür. Bu nedenle doktor reçetelendirmesi ve ilacın doktor takibinde kullanılması son derece önem taşır. 

Bu ilaçlar:

Antiparaziter ilaçlar, çeşitli protozoa, helmintler ve ektoparazitlerin neden olduğu enfeksiyonları yönetmek için kullanılır. Tedavi seçenekleri, her gruptaki spesifik neden organizmaya bağlı olarak değişir. 

Albendazol ve Mebendazol: Çeşitli bağırsak nematod enfeksiyonlarının tedavisinde en etkili ilaçlardır. 

Prazikuantel: Trematod ve Sestod enfeksiyonlarının tedavisinde oldukça etkilidir. Kısa sürede tedavi başarısı ile hastaların iyileşmesine yardımcı olabilir.   

Metronidazol ve Tinidazol: Amebiasis, Giardiasis ve Trichomoniasis tedavisi için daha etkili ve daha az toksik ilaçlar olarak bilinmektedir. Metronidazol anaerop bakterilerin tedavisinde de oldukça faydalıdır.  

Nifurtimoks: Chagas hastalığı için sıklıkla kullanılan ajanlardan birisidir. Uyku hastalığı tedavisinde oldukça önemli bir yeri vardır.  

Vücut yüzeyinde yaşayan parazitleri (bit, akar, uyuz) öldürmek için kullanılan iyi bilinen ektoparazit öldürücüler şunlardır: 

• Permetrin
• Kükürt
• Lindan
• Dikofan 
• Benzil benzoat
• İvermektin 
• Krotamiton  

Gebelikte Paraziter Hastalıklar

Paraziter enfeksiyon hamilelikten önce veya hamilelik sırasında ortaya çıkarsa, anne sağlığı ve gelişmekte olan fetüs üzerindeki etkisi, parazit enfeksiyonunun tipine, hastanın bu enfeksiyona karşı doğal bağışıklığına ve parazit yüküne bağlıdır.  

Bu enfeksiyonların teşhisi, tamamen endemik bir bölgeye veya bölgeden seyahat nedeniyle yüksek bir şüphe indeksine ve yerel topluluk içinde endemik bazı enfeksiyonların (örneğin, giardiasis) varlığına dayanmaktadır. 

Paraziter enfeksiyon ile bulaş sonrası tedavi için hekim her parazitin biyolojisi, yaşam döngüsü ve klinik belirtileri hakkında bilgi sahibi olmalıdır. Gebelik sırasında bir parazitik enfeksiyonu tedavi etme kararı, ilişkili morbidite ve mortalite ve antiparazitik ilacın toksik etkileri hakkındaki bilgilere dayanan zor bir risk-yarar hesaplamasıdır.  

Hamilelikte çoğu antiparaziter ilacın güvenliği hakkında kesin veri bulunmadığından, ilaç tedavisi sadece yaşamı tehdit eden durumlarda veya ilacın yararları riskleri açıkça aştığında endikedir.  

Hamile kadın, hamilelik sırasında paraziter bir hastalığı tedavi etmenin riskleri konusunda bilgilendirilmelidir. Enfeksiyonun anne veya fetüs için acil bir tehdit oluşturmadığı durumlarda tedavinin durdurulması uygundur.

Hamilelikte sık görülmesi sebebiyle Toksoplazma Gondii ile görülen enfeksiyon oldukça risk taşımaktadır. Bu sebeple evlerinde kedi besleyen gebelerin oldukça dikkatli olması şiddetle tavsiye edilir. Bulaşın önlenmesi için kedi kumlarının temizlenmesi sırasında maske ve eldiven kullanılması son derece önemlidir.  

Paraziter Hastalıklarda Hangi Doktora Gidilir?

Paraziter enfeksiyonların belirti ve şikayetleri bir gribal enfeksiyon veya basit bir ishal şikayeti gibi durumlar ile karışabilir. Buna karşın bazı durumların varlığı kişiler için alarm verici olmalıdır ve en kısa sürede bir enfeksiyon hastalıkları uzmanı ile görüşmeyi gerektirir.  

Bu alarm verici belirti ve şikayetler aşağıdaki gibi olabilir: 

• Uyku düzeninde ciddi değişiklikler uyarıcı olmalıdır. Buna ek olarak tropikal bölgelere kısa süre önce seyahat öyküsü son derece önemlidir.  
• Sahra altı Afrikaya son 7 gün ila 30 gün arasında bir süre içerisinde seyahat öyküsü olan kişilerin çok yüksek ateş şikayeti olduğu zaman sıtma açısından değerlendirilmesi çok önemlidir.  
• Kilo kaybı ve ciddi gelişim geriliğine sahip çocukların durumunu başka bir hastalık ile açıklamak mümkün olmadığı durumlarında bir paraziter enfeksiyonu düşünmek son derece önemlidir.  
• Saç kaşınması ve kasık bölgesinde kaşıntı şikayetleri bit ve uyuz kaynaklı olabilir. Şiddetli kaşıntı hissi olan kişilerin bu sebeple bir kontrol edilmesi gerekebilir.