PCR (Polimeraz Zincir Reaksiyonu), DNA’nın belirli bir bölgesinin laboratuvar ortamında çoğaltılmasını sağlayan bir moleküler tanı yöntemidir. 1983 yılında Nobel Ödüllü bilim insanı Kary Mullis tarafından geliştirilen bu teknik, tıp, adli bilimler ve genetik araştırmalarda devrim yaratmıştır. PCR testi, özellikle enfeksiyon hastalıklarının teşhisi, genetik bozuklukların tespiti ve babalık testleri gibi alanlarda yaygın olarak kullanılır.
PCR Testi Hangi Durumlarda Kullanılır?
PCR’ın klinik kullanım alanları oldukça geniştir:
- Enfeksiyon Hastalıkları: COVID-19, HIV, hepatit B/C, tüberküloz ve HPV gibi viral/bakteriyel enfeksiyonların tespiti.
- Genetik Hastalıklar: Kistik fibrozis, orak hücre anemisi gibi kalıtsal bozuklukların tanısı.
- Onkoloji: Kanserle ilişkili gen mutasyonlarının (EGFR, BRCA1) belirlenmesi.
- Adli Tıp: DNA profillemesi ile suç mahalli analizleri veya babalık testleri.
PCR Testi Nasıl Yapılır?
PCR testi için öncelikle hastadan uygun bir örnek alınır. Bu örnek, testin amacına göre değişiklik gösterir:
- Burun/Nazofaringeal Sürüntü: COVID-19 gibi solunum yolu enfeksiyonlarında.
- Kan Örneği: HIV veya hepatit taramalarında.
- Balgam: Tüberküloz şüphesinde.
- Tükürük/Doku Örneği: Genetik testler için.
Alınan örneklerdeki DNA/RNA izole edildikten sonra, hedef gen bölgesini çoğaltmak için özel primerler ve DNA polimeraz enzimi kullanılır. İşlem, sıcaklık döngülerinin kontrol edildiği bir termal siklus cihazında gerçekleştirilir.
PCR Testi Öncesi Dikkat Edilmesi Gerekenler
- COVID-19 Testi İçin: Testten 1 saat önce yemek yememek, sigara içmemek ve ağız gargarası kullanmamak önerilir.
- Kan Testleri İçin: Aç karnına örnek vermek gerekebilir.
- Genetik Testler: Hastanın onay formu imzalaması zorunludur.
PCR Test Sonuçları Nasıl Yorumlanır?
- Pozitif Sonuç: Hedeflenen genetik materyalin tespit edildiğini gösterir (örneğin SARS-CoV-2 virüsü).
- Negatif Sonuç: Örnekte hedef DNA/RNA bulunmadığını ifade eder. Ancak yalancı negatiflik riski nedeniyle semptomlar devam ediyorsa testin tekrarlanması gerekebilir.
- Kantitatif PCR (qPCR): Viral yükün miktarını ölçerek tedavi etkinliğini değerlendirir (HIV’de kullanılır).
PCR Testinin Avantajları ve Sınırlılıkları
PCR’ın en önemli avantajı yüksek duyarlılık ve özgüllüğe sahip olmasıdır. Az miktarda genetik materyal bile tespit edilebilir. Ancak teknik hata (kontaminasyon riski) veya örnek alma hataları yalancı sonuçlara yol açabilir. Ayrıca, PCR sadece mevcut genetik materyali gösterir; geçmişte geçirilmiş enfeksiyonlar için antikor testleri daha uygundur.
PCR ile Benzer Testler Arasındaki Farklar
- Antijen Testi: Virüsün yüzey proteinlerini tespit eder, daha hızlı sonuç verir ancak duyarlılığı düşüktür.
- Antikor Testi: Bağışıklık sisteminin ürettiği antikorları ölçer, geçmiş enfeksiyonları gösterir.
- CRISPR Temelli Testler: Yeni nesil yöntemlerdir, sonuç süresi PCR’a göre daha kısadır.
PCR Testi Fiyatları ve Erişim
PCR testi ücretleri, testin türüne ve yapıldığı kuruma göre değişiklik gösterir. Kamu hastanelerinde acil durumlarda ücretsiz yapılabilirken, özel laboratuvarlarda COVID-19 testi ortalama 150-300 TL arasındadır. Genetik testler ise 1000 TL’den başlayan fiyatlarla sunulur.