Pnömokok Aşısı Nedir?

Halk arasında zatürre aşısı olarak da bilinen pnömokok aşısı, streptococcus pneumoniae adı verilen bakterinin meydana getirdiği enfeksiyonların önlenmesi amacıyla kullanılır. Bu bakteri türü, normal şartlarda da insanların burun ve boğaz bölgesinde yer alabilir ve hiçbir belirti göstermez. Ancak bağışıklık sisteminin düştüğü durumlarda bakterinin enfeksiyon hastalıklarına yol açması olasıdır. Bu bakteriye bağlı olarak; 

• Otitis media (Orta kulak iltihabı)
• Pnömoni (Zatürre)
• Menenjit (Beyin zarı iltihaplanması) gibi enfeksiyon rahatsızlıkları ortaya çıkmaktadır. 

Öte yandan bakterinin neden olduğu rahatsızlıklar ve seyirleri yaşa bağlı olarak değişiklik göstermektedir. Örneğin, pnömokok bakterisi çocuklarda en çok kulak enfeksiyonuna neden olurken, yetişkinlerde ise zatürre oluşumuna yol açmaktadır.

Pnömokok Aşısı (Zatürre Aşısı) Ne İşe Yarar?

65 yaş üstü kişiler ve küçük çocuklar pnömokok bakterisi yüzünden ortaya çıkan hastalıklardan, diğer kişilere göre daha çok etkilenirler. Bu nedenle enfeksiyon hastalıkları için risk grubunu oluştururlar. Özellikle risk grubunda yer alan kişiler için pek çok kötü sonucu ortaya çıkmasına neden olabilecek, pnömokok enfeksiyonlarından aşılama yolu ile korunmak mümkündür.

Pnömokok aşısının nasıl çalıştığını anlamak için öncelikle bu bakteri grubunun özelliklerini bilmekte fayda vardır. Pnömokok bakterisinin en dış kısmında kapsül bir yapı mevcuttur. Bu kapsülde çeşitli şeker yapıları yer almaktadır. Şeker yapıları, bağışıklık sistemindeki hücreler tarafından fark edilerek antikor salgılanmasını sağlamaktadır. Bu durum, zararlı mikroorganizmaların kontrol altına alınmasına yol açmaktadır.

Pnömokok aşıları sayesinde, bağışıklık sisteminin bu bakteriyi tanıması ve ortaya çıkaracağı ağır seyirli enfeksiyonlara karşı önlem alması amaçlanmaktadır.  Aşının çalışma prensibi, bakterinin kapsül bölgesinde yer alan polisakkarit (çoklu şeker) yapısını bulmak şeklindedir. Aşı olmayan kişilerin bağışıklık sistemi pnömokok bakterisini yutarak yok etmeye çalışır. Bakterilerin sahip olduğu kapsül yapısı ise savunma sistemi tarafından sindirilmesine izin vermez. Pnömokok aşısı olan kişilerde ise bağışıklık sistemi bakteriyi önceden tanımıştır. Bu nedenle kapsül engelini nasıl açacağına dair bir veri elde etmiş olacaktır. Bu sayede aşılanan kişilerin bağışıklık sistemi ile bakteri ile karşılaştığında savaş için daha üstün konuma gelmiş olur. 

Pnömokok Aşısı Çeşitleri

Pnömokok bakterisinin ortaya çıkardığı enfeksiyonel hastalıklardan korunmak amacıyla yapılan aşının iki çeşidi bulunmaktadır. Polisakkarit ve konjuge pnömokok aşıları, bakteri yüzünden ortaya çıkan menenjit (beyin zarı iltihabı) ve bakteriyemi (bakterinin kana karışması) gibi rahatsızlıklara koruyucu etki göstermektedir. Öte yandan iki aşı da pnömokokal hastalıkların toplum içinde yayılmasına engel olmaktadır.

Konjuge Pnömokok Aşısı

Tıbbı literatürde KPA13 olarak adlandırılmaktadır. Aşı içerisinde 13 farklı pnömokok suşunun kapsül yapılarını, çeşitli proteinlere bağlı olarak bulundurmaktadır. Bu aşı yalnızca kas içerisine uygulanmaktadır. Çocuk ve bebeklerde dört doza bölünerek, 6 yaşını geçmiş kişilerde ise 0,5 ml tek doz şeklinde uygulanmaktadır.

Polisakkarit Pnömokok Aşısı

Polisakkarit pnömokok aşısı ise PPA23 olarak adlandırılmaktadır. Pnömokok bakterisinin en çok karşılaşılan 23 farklı suşunun çoklu şeker kapsül yapıları örnek olarak geliştirilmiştir. Polisakkarit pnömokok aşısı, 0,5 ml oranında kas içinden ya da deri altından enfeksiyon yoluyla uygulanır. Erişkin pnömokok aşısı ile sağlıklı bireylerde de bağışıklık sisteminin bakteriye karşı direnç kazanması sağlanır.

Konjuge pnömokok aşısı, polisakkarit pnömokok aşısından farklı olarak barındırdığı protein yapıları sayesinde vücutta bulunan farklı türlerdeki bağışıklık hücrelerinin uyarılmasını sağlar. Öte yandan konjuge pnömokok aşısı, PPA23 aşısına göre daha güçlü bir bağışıklık yanıtı meydana gelmesine olanak tanır. Bu sebeple, süt çocukluğu (infant) ve küçük yaştaki çocuklar için konjuge pnömokok aşısı yapılması tercih edilir. 

Pnömokok Aşısı Kimlere Yapılır?  

Konjuge pnömokok aşısı, risk grubunu oluşturan bebekler ve 65 yaş üstündeki kişilerde uygulanır. Bunun yanı sıra diyabet, kalp, akciğer ya da böbrek rahatsızlıkları gibi kronik hastalığa sahip kişilerde de tercih edilmektedir. Polisakkarit pnömokok aşısı ise yine 65 yaşını tamamlamış kişilerde tercih edilebileceği gibi, kronik hastalıklara sahip kişilerde de uygulanabilir. Öte yandan erişkin pnömokok aşısı yaptırmak isteyenler 19-65 yaş aralığındaki kişilere de uygulanmaktadır. Pnömokok bakterisinin 23 farklı türünün yer aldığı aşı türü, tütün ürünü kullanan kişiler için de kullanılmaktadır. Özellikle pnömokok aşısı yaptırması gereken kişiler şu şekilde sıralanabilir: 

• 65 yaşından büyük olan kişiler,
• Böbrek, karaciğer, kalp, akciğer ve şeker hastalığı gibi kronik rahatsızlık sahipleri,
• Dalağı alınan ve tam fonksiyon gösteremeyen kişiler,
• Kronik olarak alkol tüketenler,
• Tekrarlayan pnömoni enfeksiyonuna yakalananlar,
• Kanser tedavisi görenler,
• Tütün ve tütün ürünleri tüketenler,
• Organ nakli geçmişi olanlar,
• Bağışıklık yetmezliği olan kişiler,
• Baskılayıcı tedavi uygulanan hastalar,
• Beyin veya omurilik kaçağı olanlar,
• Pnömoni enfeksiyonu olan kişilerle temas halinde olan kişiler (Hastane, huzurevi çalışanları, sağlık personelleri vb.)

Pnömokok aşısında difteri toksini bulunmaktadır. Kişinin tıbbi öyküsünde bu içeriğe karşı alerjik reaksiyon var ise aşının yapılmaması gereklidir. Bununla beraber daha önce konjuge aşısının farklı bir pnömokok aşısına karşı alerjik reaksiyon gösteren kişilere ise aşı uygulanmamalıdır. Bu durumlar polisakkarit yapıya sahip aşı türü için de geçerlidir. Eğer kişinin genel sağlık durumu bozuksa kesinle polisakkarit pnömokok aşısı uygulanmamalıdır.

Pnömokok (Zatürre) Aşısı Yan Etkileri 

Her aşı uygulamasından sonra çeşitli yan etkiler ortaya çıkabileceği gibi pnömokok aşısı yan etkileri de görülebilir. Bu tür yan etkiler genel itibariyle birkaç gün içerisinde gerileme gösterir ve sonrasında tamamen yok olur. 

Bağışıklık sistemi, pnömokok aşısına tepki verir ise bu durum yan etkilere neden olmaktadır. Aşıların içeriğinde mevcut olan bakteriler yapıları bakımından zararsızdır. Bu nedenle kişilerde aşıdan kaynaklanan herhangi bir enfeksiyon riski bulunmamaktadır.

Pnömokok aşısı yan etkileri, türüne ve uygulamanın yapıldığı yaş grubuna göre farklılık göstermektedir. Konjuge pnömokok aşı uygulaması yapılan kişilerde görülen yan etkilerin yaş gruplarına göre sınıflandırması şu şekildedir: 

Süt ve yeni yürüme dönemine kadar olan çocuklar: 

• Huysuzluk 
• Aşı yapılan bölgede hassasiyet 
• İştahta azalma 
• Uyku bozuklukları (Artma ya da azalma)

Bu yan etkilerin yanı sıra nadir olarak ateş, enjeksiyonun yapıldığı bölgede kızarıklık ya da ödem gibi bulgulara da rastlanabilir.

5 ile 17 yaş aralığındaki çocuklar:

Enjeksiyon yapılan bölgede;

• Hassasiyet 
• Kızarıklık 
• Ödem 

18 yaşından büyük yetişkinler ve ileri yaştaki kişiler:

• Enjeksiyon bölgesinde ağrı 
• Kas ağrısı
• Eklem ağrısı

Erişkin pnömokok aşısı olarak uygulanan polisakkarit pnömokok aşısı sonrasında ise ortalama olarak her 10 hastadan birinde şu yan etkiler ortaya çıkmaktadır: 

• Enjeksiyon bölgesinde ağrı, sertlik ve hassasiyet
• Aşı yapılan bölgede iltihaplanma ve buna bağlı olarak gelişen ödem ya da sertlik oluşumu
• Baş ağrısı
• Ciltte kızarıklık
• Halsizlik ve yorgunluk 
• İskelet sistemi ağrısı.