Polio (çocuk felci), poliovirüsün neden olduğu ve özellikle 5 yaş altı çocuklarda kalıcı felç veya ölüme yol açabilen bulaşıcı bir hastalıktır. Aşılamanın yaygınlaşması sayesinde 1988’den bu yana vaka sayısı %99,9 azalmış olsa da, halen bazı bölgelerde risk devam etmektedir. Bu yazıda, polio aşısının türleri, uygulama şeması, olası yan etkileri ve toplum sağlığındaki rolünü detaylıca ele alacağız.

Polio Aşısının Tarihçesi ve Türleri
Polio aşısı, 1955’te Dr. Jonas Salk tarafından geliştirilen inaktif polio aşısı (IPV) ve 1961’de Dr. Albert Sabin’in oral polio aşısı (OPV) ile tıp tarihinde çığır açmıştır. İnaktif aşı (IPV), ölü virüs içerir ve enjeksiyon yoluyla uygulanır. Oral aşı (OPV) ise zayıflatılmış canlı virüs içerir, ağızdan damla şeklinde verilir. Günümüzde birçok ülkede IPV tercih edilmekte, OPV ise salgın durumlarında kullanılmaktadır.

Polio Aşısı Kimlere ve Ne Zaman Yapılmalı?

• Bebeklerde: 2, 4, 6 ve 18. aylarda dört doz IPV şeklinde uygulanır.
• Okul Çağı Çocuklarında: 4-6 yaş arası rapel doz önerilir.
• Yetişkinler: Yalnızca yüksek riskli bölgelere seyahat edeceklere uygulanır.

Aşının Yan Etkileri

• Hafif Yan Etkiler: Enjeksiyon bölgesinde kızarıklık, hafif ateş, halsizlik.
• Ciddi Yan Etkiler: Oral aşıda 2,4 milyon dozda 1 görülen aşı ilişkili paralitik polio (VAPP).

Türkiye’deki Aşı Takvimi ve Uygulamalar
Türkiye’de 2002’den beri sadece IPV kullanılmaktadır. Aşı takvimi, 2, 4, 6 ve 18. aylarda rutin olarak uygulanır. 1998’den bu yana yerli vaka görülmemiştir, ancak komşu ülkelerdeki risk nedeniyle aşılama devam etmektedir.

Polio Aşısının Toplum Sağlığındaki Rolü
Toplumda %95’in üzerinde aşılama oranı, sürü bağışıklığı sağlayarak virüsün yayılımını engeller. Dünya Sağlık Örgütü’nün Küresel Polio Eradikasyon Girişimi sayesinde, 2023 itibarıyla yalnızca Pakistan ve Afganistan’da vahşi poliovirüs vakaları rapor edilmiştir.

Sık Sorulan Sorular

• Emziren anneler aşı yaptırabilir mi? Evet, IPV emzirme döneminde güvenlidir.
• Aşı sonrası banyo yapılabilir mi? Enjeksiyon bölgesini ovalamamak kaydıyla evet.
• Aşı ile koruma ne kadar sürer? Dört doz IPV ömür boyu koruma sağlar.

Aşı Kararsızlığına Karşı Gerçekler
Aşı reddi, toplumda virüsün yeniden yayılma riskini artırır. IPV’nin otizmle ilişkisi olduğuna dair bilimsel kanıt bulunmamaktadır. Yan etki oranları, hastalığın yol açtığı risklerle kıyaslandığında oldukça düşüktür.