Selenyum

Selenyum Nedir?

Selenyum, tiroid bezi, DNA ve bağışıklık sistemi işlevlerinin yürütülmesinde önemli rol oynayan bir mineral çeşididir. Vücut metabolizmasında antioksidan şeklinde hareket ederek erken yaşlanmanın önlenmesine yardımcı olan selenyumun birçok faydası vardır.  Selenyum faydaları arasında iltihapla ve enfeksiyonla mücadele, zihin, üreme ve kalp sağlığını desteklemesi sayılabilir.

Tırnak ve saç sağlığı için aktif bir mineral olan selenyum E vitaminiyle birlikte hareket ederek ya da onun yerine geçerek görev yapar. Böylelikle selenyum e faydalarını da vücuda sağlamış olur. Bu faydalar arasında astım semptomlarının azaltmak, bağışıklık sistemini güçlendirmek, tiroid sağlığını desteklemek, zihinsel düşüşü önlemek, kalp hastalıkları riskini düşürmek ve antioksidan etkisi yaratmak sayılabilir.

Günlük olarak diyetle alınan selenyum mineralinin ihtiyaçtan az olduğu saptanması durumunda ise destek olarak takviyesi veya vitamini alınabilir. Ancak uzmanın bilgisi dâhilinde alınmalıdır çünkü selenyum fazlalığı zararlı olabilir. Bunun yanında kemoterapi, kolesterol ve doğum kontrol hapları gibi bazı ilaçlarla etkileşime girebilir.

Selenyum Normal Değerleri Kaç Olmalı?

Vücuttaki proteinlere eklenerek antioksidanların oluşturulmasını sağlayan selenyum, glutatyon enziminin işlevini yürütmesini de sağlar. Vücutta bulunması gereken selenyum normal seviyeleri 13-30 mg arasında değişirken, bunun ortalama olarak %28-46 civarı iskelet kaslarında depolanır.  

Günümüzde günlük selenyum ihtiyacı konusunda bir fikir birliği yoktur. Ancak ABD Tarım Bakanlığının sağlıklı bireyler için önerdiği ihtiyaçlar yaş aralıklarına göre şu şekildedir;

• 1-3 yaş: 20 mg
• 4-8 yaş: 30 mg
• 9–13 yaş: 40 mg
• 14 üstü ve yetişkinler: 55 mg
• Hamileler: 60 mg
• Emzirenler: 70 mg

Türkiye’de bu konuda yapılan çalışmalara göre ise günlük alım seviyeleri yaklaşık olarak 30-36 mg/gün ve 43-44 mg/gün olarak tespit edilmiştir.

Selenyum Nasıl Ölçülür?

Selenyum seviyeleri belirlenirken kan veya saç numuneleri üzerinden değerler ölçülebilir. Tam kan sayımı ile yapılan selenyum testi öncesinde herhangi bir hazırlığa gerek yoktur. Kandan alınan selenyum değerleri sadece son dönem alınan selenyum miktarını belirler. Saç numunesiyle yapılan selenyum tahliliyle ise vücudun diğer sistemleri ve organlarında depolanan selenyum miktarının belirlenmesini sağlar.

Hamilelikte Selenyum Değerleri Nasıl Olmalı?

Selenyum, bağışıklığı artıran yararlarının yanında tiroid bezi sorunlarının önlenmesinde de önemli rol oynar. Bu sebeple tiroid yetersizliği bulunan hamilelerde takviye edilmesi gerekebilir. Ancak hamilelikte selenyum kullanımı takviye almak yerine, doğal olarak Brezilya cevizi veya fıstığı olarak bilinen kuruyemiş, ciha tohumu, yumurta tüketilmesi şeklinde olmalıdır.

Selenyum eksikliği olduğu takdirde bebeklerde gelişim bozukluğu ve zihinsel gerilik riski artabileceğinden değerlerin normal seviyelerde tutulması önemlidir. Hamilelerde normal seviyeler 60 mg/gün olarak belirtilir. Eğer seviyelerde görülen bir eksiklik tedavi edilmezse bebeklerde ileri dönemde kalp yetersizliğine neden olabilir.

Bebeklikte Selenyum Değerleri Nasıl Olmalı?

Bebeklerde anne sütü veya mamayla yeterli selenyum alınmaz ise ilk dönemlerde eksiklikler görülebilir. Ancak ileri dönemde katı besinlere geçildiğinde normal seviyelere yükselir. Selenyum seviyeleri erken doğan ve prematüre bebeklerde daha düşük seviyelerde olabileceğinden uygun bir tedavi ile değerlerin yükseltilmesi gerekir. Çünkü bebeğin gelişiminde olumsuz etkiler yaratabilir. Ayrıca ileride selenyum seviyeleri iyileşmeyen bebeklerin öğrenme güçlüğüne hatta okul başarısını etkileyecek uzun vadeli sorunlara neden olabilir.

Selenyum Eksikliği Nedenleri ve Hastalıklar Nelerdir?

Selenyum eksikliği yetişkinlerde normal seviyeler olan 55 mg’ın altındaki değerler ile karakterizedir. Bu durum beslenme yetersizliğinden kaynaklanabileceği gibi bir hastalıktan dolayı da kaynaklanabilir. Selenyum eksikliğine yol açabilen hastalıklar şu şekilde sıralanabilir;

• Beslenme alışkanlıkları veya şekilleri (damar yolu besleme, mama veya vejetaryen diyet)
• Selenyum açısından eksiklik olan bölgelerde yaşanması
• Crohn hastalığı
• Haşimato 
• HIV
• Diüretrik, antibiyotik, mide iltihabı, müshil ilaçları gibi bazı ilaçların kullanımı
• Sindirim sistemi ile ilgili cerrahi operasyon geçirme
• Kronik alkolizm
• Mide enzimlerini etkileyen patolojiler
• Böbrek hastalıkları
• Pankreas bozuklukları
• Bağırsak hastalıkları
• Karaciğer hastalıkları
• Safra kesesi hastalıkları
• Besin emilimi veya sindirimi ile ilgili sorunlar
• Menopoz dönemi
• Adet dönemi
• Hamilelik

Selenyum Eksikliği Belirtileri 

Selenyum eksikliği söz konusu ise bazı semptomlar görülebilir. Örneğin saç dökülmesi selenyum eksikliğinden kaynaklanan bir belirtidir. Ancak belirtiler genelde altta yatan nedenlere göre farklılıklar gösterebilir. Selenyum eksikliğinde görülen ortak belirtiler arasında şunlar bulunur;

• Bağışıklık sisteminin zayıflaması
• Tırnak yataklarının beyazlaması
• Kolesterol yüksekliği
• Kan şekerinde yükselme
• Saç dökülmesi
• Zihin bulanıklığı
• Yorgunluk ve halsizlik
• Uyuşukluk
• Astım
• Kalp hastalıkları
• Sık sık enfeksiyon hastalıkları görülmesi
• Kas güçsüzlüğü
• Kısırlık
• Depresyon
• Tiroid bezlerinde işlev bozukluğuna neden olan hastalıkların görülmesi

Selenyum Eksikliği Tedavisi

Selenyum eksikliği tedavi edilirken öncelikle altta yatan nedenin tedavi edilmesi gerekir. Haşimato selenyum ve diğer bazı vitaminlerin eksikliği ile ilişkili bir durumdur ve tedavisi seviyelerin normale dönmesini sağlar. Selenyum seviyelerinin normal aralığa gelebilmesi için selenyum içeren vitaminler, selenyum takviyesi, selenyum tablet ve ilaçlar reçete edilerek tedavi uygulanır.

Selenyum eksikliğinin tekrarlamasını önlemek için sağlıklı bir beslenme düzeni oluşturulmalıdır. Hastanın sağlık durumu ve ihtiyaçları doğrultusunda özel olarak hazırlanan diyet programı, selenyum eksikliğini gidermek için kullanılan tedavi yöntemlerinden biridir.

Selenyum Eksikliği Ne İyi Gelir?

Selenyum diyetle alınan bir eser mineraldir ancak bazı besinlerde diğerlerine göre daha zengin şekilde bulunmaktadır. Tedavi sürecinde diyete bu besinlerin diyete eklenmesi seviyelerin normal seviyelere çıkarılmasında etkilidir. Selenyum içeren besinler arasında öncelikle haşlanmış yumurta gelir. Bunun yanında Brezilya cevizi, mantar, chia tohumu, hindi, tavuk göğsü, kaya balığı, somon, ton balığı, kuzu ciğeri ve ay çekirdeği de zengin selenyum kaynakları arasındadır.

Selenyum Eksikliği Tedavi Edilmezse Ne Olur?

Selenyum eksikliği altta yatan neden tedavi edilmediği sürece daha ciddi bir hastalığa veya hastalığın daha fazla ilerlemesine neden olabilir. Örneğin düşük selenyum seviyeleri incelendiğinde selenyum tiroid ilişkisi olduğu belirlenmiş ve tiroid bezlerinin işlevini bozduğu görülmüştür.

Selenyum eksikliği bacak ülseri, siroz, katarakt, karaciğer nekrozu, pankreatit hasar, iskelet kas tutulumu, kas hastalıkları riskini artırabilir. Ayrıca kanser, nörolojik ve kardiyovasküler hastalık riskinde de artış söz konusudur. Kashin-Beck (kronik kemik rahatsızlığı) hastalığı riskinin selenyum bakımından fakir olan bölgelerde yüksek olması bu hastalık riskini artırdığının bir ispatıdır.

Selenyum Yüksekliği Nedenleri ve Hastalıkları Nelerdir?

Vücutta olan vitamin, enzim veya mineralin azı zararlı olduğu gibi fazlası da zararlıdır. Selenyum fazlası zararları arasında anormal refleksler, kısmi felç, ağızda sürekli sarımsak kokusu ve diş bozuklukları sayılabilir. Bu yüksekliğin nedeni akut veya kronik olarak selenyum takviye veya vitaminlerinin aşırı tüketimi ile gerçekleşir. Nadir olarak da selenyum zararlarına neden olabilecek yüksek seviyelerdeki selenyuma, endüstriyel kaynaklı maruz kalınarak da oluşabilir.

Selenyum Yüksekliği Belirtileri

Selenyum fazlalığı, zaman eksikliğinden farklı olarak bazı selenyum yan etkileri görülebilir. Bu yan etkilerden kaynaklı semptomlar ve belirtiler şu şekilde sıralanabilir;

• Kısmi felç,
• Anormal refleksler,
• Karıncalanma, yanma hissi ve hissizlik
• Sinir sistemi ve cilt lezyonları,
• Kas ağrısı,
• Titremeler,
• Yüzde kızarıklık,
• Diş bozuklukları,
• Kusma,
• Mide bulantısı,
• Ağızda sarımsak kokusu,
• Baş dönmesi,
• Tırnak kaybı,
• Saç dökülmesi,

Ayrıca selenyum yüksekliği ciddi seviyelerde ise böbrek yetmezliği, kalp krizi, nörolojik semptomlar, bağırsak bozuklukları ve hatta ölüm bile görülebilir.

Selenyum Yüksekliği Tedavisi

Selenyum fazlalığı tedavi edilirken öncelikle fazla selenyum seviyelerine neden olan faktörler tespit edilir. Şayet diyette Brezilya fıstığı gibi selenyum açısından zengin besinler aşırı tüketiliyorsa bunların tüketimine sınırlandırma getirilir. Bunun yanında takviye veya vitamin alımından kaynaklı değerlerde aşırı yükselme varsa bunların kullanımı sonlandırılır. Ayrıca endüstriyel kaynaklardan selenyum toksitesine (zehirlenmesine) maruz kalındıysa ve ciddi semptomlar varsa, seviyelerin normal düzeye indirilmesi ve verdiği hasarların tedavi edilmesi için gözlem altında bir tedavi görülmesi gerekebilir.

Selenyum Yüksekliğine Ne İyi Gelir?

Selenyum yüksekliğinde diyette selenyum açısından zengin gıdalar olan brezilya fıstığı, mantar, chia tohumu, somon, ton balığı, kuzu ciğeri ve ay çekirdeği gibi gıdaların tüketilmemesine veya sınırlandırılmasına dikkat edilmelidir. Bunun yanında düzenli egzersiz yapılması ve su içilmesi selenyum fazlalığının idrar veya terleme yoluyla atılmasına yardımcı olur. Ayrıca endüstriyel olarak selenyuma maruz kalınan bir ortamda çalışılıyorsa bu maruz kalmayı önlemek için tedbirler almak seviyelerin düşürülmesine yardımcı olabilir.  

Selenyum Yüksekliği Tedavi Edilmezse Ne Olur?

Yüksek selenyum seviyeleri tedavi edilmediyse ve kontrolsüzce selenyum takviyeleri alınmaya devam ediliyorsa seviyeler daha da artar. Saç ve tırnaklarda zayıflama, halsizlik ve yorgunluk, kusma gibi belirtiler kişinin yaşam kalitesini düşürürken sürekli kusma vücudun elektrolit dengesinin bozulmasına ve farklı hastalıkların oluşmasına neden olabilir. Bunun yanında ciddi yükseklikler ilerideki dönemde kalp, böbrek, karaciğer gibi hastalıklara neden olabilirken ölüm riski bile içerebilir.