Sonda
Tedavi altındaki bir bireyin vücuduna sıvı nakliyesini gerçekleştirebilmek ya da idrar yolu darlıklarına bağlı olarak idrar çıkışı gerçekleştiremeyen bireylere bir süreliğine takılan boruya sonda adı verilmektedir.
Sonda Nedir?
Tedavi altındaki bir bireyin vücuduna sıvı nakliyesini gerçekleştirebilmek veya kişinin vücudunda araştırmalar yapabilmek amacı ile ya da idrar yolu darlıklarına bağlı olarak idrar çıkışı gerçekleştiremeyen bireylere bir süreliğine takılan boruya sonda adı verilmektedir. Sonda genellikle felç gibi rahatsızlıklardan muzdarip hastalarda tercih edilse de ağır operasyonlar geçirmiş bireylerin operasyon sonrasındaki hareketlerini azaltmak ve idrar ihtiyaçlarını karşılamak için de kullanılabilir. Operasyon esnasında sonda kullanımı da oldukça yaygındır. Operasyon esnasında mesaneyi boşaltmak için hastaya sonda takılabilir. İşlem hasta anestezi etkisi altındayken yapılır ve bu sebeple hasta herhangi bir şey hissetmez.
Sonda Neden Takılır?
Sonda pek çok farklı sebep ile takılabilmektedir. Fakat asıl amaç hastanın idrarını tuvalete çıkması gerekmeden dışarıya atabilmesidir. Sonda kullanım sebepleri aşağıdaki gibi özetlenebilir:
- Cerrahi operasyonlarda anestezi sonrasında hastanın mesanesine zarar vermemek için,
- Felçli ve yatalak hastalar hareket edemediklerinden idrar ihtiyaçlarını karşılayabilmek için,
- Ağır operasyonlardan sonra hastaların yataktan kalkmamaları gerektiği durumlar için,
- İdrar kanallarında oluşan darlık sebebi ile idrar yapamama durumlarında idrarın dışarı atılması için,
- İdrar örneği alabilmek için,
- Sinir hasarı sebebi ile fonksiyon bozukluğu yaşayan hastalardan idrar alınması için,
- Çeşitli görüntüleme yöntemlerinin uygulanabilmesi için,
- Hastanın sonda yolu ile beslenmesi için,
- Entübe olmuş hastalarda da sonda takılabilir.
Sonda Çeşitleri
İşlem için kullanılabilecek farklı sonda çeşitleri bulunmaktadır. Bunlar aşağıdaki gibi sıralanabilir:
- Hastane Kullanımına Uygun Sondalar: Bu tip sondalar uzun süre kullanım için uygundur. Bu sebeple hastanede uzun süre yatış yapacak hastalar için veya felçli hastalar için kullanılmaktadır. Sonda takma işlemi hastanın kendisini rahatsız hissetmesini sağlayabilir. Bu sebeple işlemi sürekli tekrarlamamak amacı ile uzun kullanıma uygun sondalar takılmaktadır. İdrar sonda yardımı ile tüpe ulaştırılır ve tüp doldukça pratik bir şekilde değiştirilebilir.
- Tek Kullanımlık Sondalar: Tek kullanımlık sondalar acil durumlar için üretilmiş ve kişinin kendi kendine takabildiği sonda tipleridir. Genellikle tuvalet bulunamadığı sırada kişilerin kullanması için uygun bir yöntemdir.
- Yeniden Kullanılabilen Sondalar: Yine acil durumlar için üretilmiş ürünlerdir ve kişi kendi kendine bu ürünü takabilmektedir. Kısa süreli anlık kullanımlar için uygundur ve daha sonra tekrar kullanılabilir. Fakat tekrar kullanılabilmesi için çok iyi temizlenmiş ve sterilize edilmiş olması gerekmektedir.
Acil durum sondaları için uzman birinden yardım almaya gerek yoktur. Mecbur kalınmadıkça kullanılmaması tavsiye edilir. Uzun süreli kullanılacak olan sondaların ise mutlaka uzmanlar tarafından takılması gerekmektedir. Tek kullanımlık sondalar sürekli kullanım için uygun değillerdir. Sondalar aynı zamanda aşağıdaki gibi de çeşitlendirilebilir:
- Nazogastrik Sonda (NG sonda): Feeding sonda veya levin sonda olarak da bilinmektedir. Bu sonda tipi hastanın burun bölgesinden giriş yapmak için kullanılmaktadır. Tüp silikonlu ise 2 aylık kullanım için uygundur. Silikonsuz tüplerin 15 günde bir düzenli olarak değiştirilmeleri gerekir.
- Prezervatif Sonda: Başlığı prezervatif şeklinde olan bu sonda bölgeyi tam olarak kaplar. Prezervatif sonda kullanımı uzun süreli kullanım için uygundur.
- Foley Sonda: Silikon sonda olarak da bilinmektedir. Silikon sonda kullanım süresi kısadır ve tek seferlik kullanım için uygundur.
- Nelaton Sonda: Genellikle test işlemleri ve örnek alımları için kullanılan anlık kullanım için uygun sonda tipidir.
- Hidrofilik Sonda: Tek kullanımlık sonda tipidir. PVC maddesinden üretilmektedir. Yüzeyi ise PVP ile kaplıdır.
- Pezzer Sonda: Bölgenin dar olması ve drenaj tüpünün yerleştirilememesi sebebi ile kullanılmaktadır. Alt abdomenden mesane bölgesine doğru yerleştirilmelidir. Üç adet boşaltım gözü bulunmaktadır.
Her sonda tipinde belirgin farklılıklar olmayabilir. Bazı sondaların dışı kendiliğinden kayganlaştırıcılıyken bazıları sadece boru olarak satılmaktadır. Bazı sondalar ise kayganlaştırıcılı yüzey üzerine tuzlama işlemi yapılmış şekilde satılmaktadır. İşlem sonrası doktorun uygun gördüğü sonda kullanılmalıdır.
Sonda Nasıl Takılır?
Hasta operasyondan çıktığında uyanmadan önce sonda takılmış olur. Operasyon ile alakalı olmayan durumlarda sonda takılırken hastanın talebine veya doktorun uygun görmesine bağlı olarak işlem lokal anestezi altında veya normal olarak uygulanabilir. Sondanın mesanedeki sıvı naklini sağlayan bir boru olduğu unutulmamalıdır. İşlem sıralaması aşağıdaki gibi özetlenebilir:
Erkeklere Sonda Nasıl Takılır?
- İşlem esnasında hastanın canını yakmamak ve hastaya rahatsızlık vermemek amacı ile sonda yağlanır ve kaygan hale getirilir,
- Hasta erkek ise idrar kanalından giriş yapılır,
- Giriş yapıldıktan sonra itilerek ilerletilir,
- Mesaneye ulaşana kadar ilerletilmeye devam edilir,
- Tüp mesaneye ulaştığında idrar akışı görülür,
- İşlem tamamlanır
Kadınlara Sonda Nasıl Takılır?
- İşlem esnasında hastanın canını yakmamak ve hastaya rahatsızlık vermemek amacı ile sonda yağlanır ve kaygan hale getirilir,
- Hasta kadın ise klitoris bölgesinin altından giriş yapılır,
- Giriş yapıldıktan sonra itilerek ilerletilir,
- Mesaneye ulaşana kadar ilerletilmeye devam edilir,
- Tüp mesaneye ulaştığında idrar akışı görülür,
- İşlem tamamlanır
İşlem idrar yollarından giriş yapıldığı için hassasiyet ile gerçekleştirilmelidir. Alanında uzman olmayan biri tarafından sonda takımı yapılmamalıdır. Aksi takdirde hastanın idrar yollarına ve mesanesine ciddi hasarlar verilebilir. Bu sebeple alanında uzman ve sonda takımında tecrübeli bireyler tarafından işlem gerçekleştirilmelidir.
Sonda Kullanımının Riskleri
Sonda operasyon ve operasyon sonrasında yaygın kullanılan bir yöntemdir. Hastanelerde neredeyse tüm yatış gerektiren operasyonlarda kullanılmak ile beraber ameliyat esnasında da kullanılabilirler. Ciddi riskler teşkil etmezler. Çocuk ve bebek hastalara da rahatlıkla uygulanabilirler. Fakat her işlem gibi sonda takım işleminin ufak da olsa riskleri olduğu bilinmektedir. Bu riskler aşağıdaki gibi özetlenebilir:
- İdrar yolu enfeksiyonuna yol açma riski,
- Uzman ve tecrübeli biri tarafından uygulanmadığı takdirde idrar yoluna zarar verebilir,
- Uzman ve tecrübeli biri tarafından uygulanmadığı takdirde mesanede delinme görülebilir,
- Mesane taşı oluşabilir
Sonda işlemlerinde hastaların ve doktorların en sık karşılaştıkları problem enfeksiyonlar olmaktadır. İşlemin steril bir şekilde yapılması ve sondanın gerekli görüldüğünde değiştirilmesi bu riski azaltacaktır.
Sonda Bakımı Nasıl Yapılır?
Uzun süreli sonda kullanımlarında sonda belli aralıklarla değiştirilmeli ve bölge temizlenmelidir. Sonda bakımı aşağıdaki gibi yapılabilir:
- Sondanın giriş bölgesinde kızarıklık olup olmadığı kontrol edilir,
- Sondayı idrar torbasından ayırmadan boşaltım kapağı açılır,
- Boşaltım kapağı yardımı ile torbadaki idrar bir kovaya aktarılır
Bu işlem için her seferinde aynı kovanın kullanılması ve bu kovanın başka herhangi bir iş için kullanılmaması önerilmektedir.
Nazogastrik Sonda Bakımı Nasıl Yapılır?
Nazogastrik sonda, hastanın burnundan midesine doğru yerleştirilen sonda tipidir. Hastanın beslenmesi amacı ile kullanılır. Bakımı aşağıdaki gibi özetlenebilir:
- Beslenme tamamlandıktan sonra sondada tıkanıklık olup olmadığı kontrol edilmelidir,
- Gerekirse sonda çıkartılıp ılık su ile yıkanarak içerisi temizlenmelidir,
- İçi temizlenmeyen sondalarda sonrasında tıkanıklık meydana gelebilir ve bu durum daha ciddi sorunlara yol açabilir
Nazogastrik Sonda Komplikasyonları
Sonda bakımı iyi yapılmadığında veya sondanın doğru yerleştirilmediği durumlarda aşağıdaki komplikasyonlar ile karşılaşılabilir:
- Sonda doğru yerleştirilmez ise besinler akciğere geçiş yapabilir, bu durum ölümcül sonuçlara yol açabilir,
- Yanlış gıda verilmesi durumunda besinler yemek borusuna geri gidebilir,
- Ağızda kuruma olabilir,
- Dudaklarda çatlama olabilir,
- Sonda çok ileriye ilerletilirse midede delinmeye yol açabilir,
- Sonda gevşek ayarlanırsa mideden çıkabilir,
- Besinin hızlı verilme durumunda hastada mide bulantısı olabilir ve kusma durumu meydana gelebilir.
Sonda Nasıl Çıkarılır?
Sonda çıkartma işlemi yapılırken hasta kendini rahat hissetmeyebilir. Bu sebeple işlem lokal anestezi ile yapılabilir. Sonda çıkartma işlemi aşağıdaki gibi özetlenebilir:
- Hastanın bilinci kontrol edilir,
- Lokal anestezi uygulanır,
- Bölgenin uyuştuğundan emin olunur,
- Sonda yavaşça çekilir,
- Bu sırada sondaya bağlı idrar tüpü sondadan ayrılmaz,
- Sonra tamamen çıktıktan sonra bölge temizlenir ve işlem tamamlanır
Sonda ile İlgili Sıkça Sorulan Sorular
Sonda çıkarıldıktan sonra yanma nasıl geçer?
Sonda sonrası yanma, bölge tahriş olabileceği için mümkündür. Sonda kullanımı esnasında giriş bölgesinde kızarıklıklar görülmesi normaldir. Bölgeye dışarıdan bir müdahale olduğundan dolayı tahriş olabilir ve yanma gerçekleşebilir. Yanma aynı zamanda enfeksiyona bağlı da gerçekleşiyor olabilir. Doktor tarafından mutlaka kontrol edilmelidir. Enfeksiyon sebebi ile oluşan yanmalar için ilaç kullanımı gerekebilir. Tahriş sebebi ile oluşan yanmalar ise bölgenin temiz tutulması ve bölgeye çok dokunulmaması ile beraber birkaç gün içerisinde geçecektir.
Sonda takılması acı verir mi? Sonda acısı nasıl geçer?
Sonda takılma işlemi esnasında hasta herhangi bir ağrı veya sızı hissetmemektedir. İşlem anestezi gerektirmeden pratik bir şekilde gerçekleştirilebilen bir işlemdir. Gerekirse hastanın kendisini daha rahat hissetmesi amacı ile lokal anestezi yapılabilir fakat genellikle bu işleme gerek duyulmamaktadır.
Sonra çıkarıldıktan sonra idrar yapamama sorunu neden olur?
Sonda işlemi hastanın idrara çıkmadan kendiliğinden idrarın gelmesini sağlar. Bu sebeple hastanın kaslarında bazı donmalar ve kasılmalar gerçekleşebilir. Sonda çıkartıldıktan sonra idrar yolu iltihabı oluşmuş ise bu durum da hastanın idrar yapamamasına sebebiyet verebilir.
Kadınlara sonda nasıl takılır?
Kadınlarda sonda takma işlemi klitoris bölgesinin altından gerçekleştirilir. Öncelikle genital bölgenin temizlenmesi gerekir. Ardından klitorisin altındaki idrar yolundan giriş yapılır ve sonda mesaneye kadar ilerletilir. Başlangıçta rahatsız edici bir işlem olabilir fakat sonrasında herhangi bir rahatsızlık vermemektedir.
Sonda takılıyken idrar kaçırma mümkün mü?
Sonda takılıyken idrar kaçırmak mümkün değildir. Sondanın mesane ile bağlantısında oynama olmuş olabilir veya sonda iyi yerleştirilmemiş olabilir. İdrar kaçırma gibi bir durum ile karşılaşıldığında sağlık görevlilerinden yardım istenerek sondanın konumu düzeltilebilir.
Sonda kaç gün kalmalı? Kaç günde bir değiştirilmelidir?
Kısa süreli kullanıma uygun sondalar anlık kullanım için uygundur. Hastane tipi sondaların sık değiştirilmesi önerilmemektedir. Sondanın sık değiştirilmesi mesane ve idrar yolunda hasara sebebiyet verebilir. Bu sebeple sondanın 21 güne kadar kullanımı uygun görülmektedir. 21 günün sonunda değişiklik yapılması tavsiye edilmektedir.
Sonda takılması kızlık zarını bozar mı?
Hayır, sonda takılması kızlık zarını bozmaz. Kadınlarda idrar yolu ile kızlık zarının olduğu bölge farklı alanlardır. Sonda idrar yolundan takılmaktadır. Bu sebeple sonda takma işlemi kızlık zarını etkilememektedir. Fakat işlem bir uzman tarafından yapılmalı ve muhtemel hata payları ortadan kaldırılmalıdır.
Sonda fiyatları nedir?
Pek çok farklı sonda tipi bulunmaktadır. Her sondanın fiyatlandırması farklı olabilir. Hastanelerde kullanılan sondalar işlem ücretlerinin içine dahil edilmektedir. Ayrıca hastaların kendilerinin alacağı sondalar ise türüne göre değiştiğinden dolayı kurumlar ile detaylı görüşülmelidir.
Sonda torbası nasıl boşaltılır?
Sonda torbası sondaya bağlı bir tüp veya torbadır. Bu torba tüpten çıkartılır ve yerine yenisi takılır. Aynı torba tekrar kullanılacak ise işlem esnasında torbanın çıkartılmasının ardından sondanın ucuna başka bir kap yerleştirilmelidir. Bunun sebebi torbanın boşaltıldığı esnada sondadan idrarın gelmeye devam edecek olmasıdır.
Her ameliyatta sonda takılır mı?
Her ameliyatta sonda takılmaz. Sadece mesanenin boşaltılması gereken ameliyatlarda sonda takılmaktadır. Örneğin estetik operasyonların çoğunda sondaya ihtiyaç duyulmaz. Sonda gereksinimi hastanın durumu ile de alakalı bir konudur.
Sonda nasıl çıkarılır?
Sonda, çıkarılırken yavaş ve dikkatli olunmalıdır. Sonda yavaşça mesaneden geri çekilerek giriş yapılan yerden çıkartılır. Bu esnada idrar kaçırmak mümkündür. Bu sebeple bu duruma hazırlıklı olunmalıdır.
Hangi ameliyatlarda sonda takılır?
Neredeyse tüm operasyonlarda sonda takılmaktadır. Operasyon esnasında hastanın mesanesinin dolması bölgede sorunlara ve zarara yol açabileceği için kesenin boşaltılması gerekir. Bu sebeple birçok operasyonda sonda takılır. Estetik operasyon gibi bazı operasyonlarda sondaya gerek duyulmayabilir. Bu durum doktorun tercihine bağlıdır.
Sondadan idrar kültürü nasıl alınır?
Sondanın bağlı olduğu tüpten yardım alınır. Test için kullanılacak gerecin ucu sondaya batırılarak idrar örneği alınır ve bu örnek test için gerekli laboratuara gönderilir. Hasta herhangi bir ağrı veya sancı hissetmeden işlem gerçekleştirilir.
Sezaryen doğumda sonda takılması şart mı?
Sezeryanda sonda takılması şarttır. Hasta kesilerden dolayı operasyon sonrasında direkt ayağa kalkamaz. Bu sebeple sonda yardımı ile idrarın dışarıya atılması gerekir. Operasyon esnasında epidural yapılacak ise hastaya operasyon esnasında da sonda takılması gerekmektedir.
Sonda çıkarıldıktan sonra ağrı olur mu?
Sonda işlemi esnasında enfeksiyon kapılması halinde işlem sonrası idrar yollarında ağrı oluşabilir. Bu durum haricinde işlem sonrasında herhangi bir ağrı ile karşılaşılmamaktadır. Hastalar sonda takıldıktan veya çıkartıldıktan sonra bunu hissetmemektedir.
Sondadan kan gelmesi durumunda ne yapılmalı?
Sondadan kan gelmesi durumu sondanın çok ileriye yerleştiğini göstermektedir. Fakat tüm hastalar için durum aynı olmayabilir. Bazı hastalarda idrardan kan gelmesi idrar yolunda taş oluştuğunu veya mesanede başka bir sorun olduğunu gösterebilir. Bu sebeple bu durum mutlaka kontrol edilmelidir.
Sonda kendi kendine çıkabilir mi?
Sondaların hareket esnasında veya kendiliğinden çıkma ihtimali vardır. Böyle bir durum ile karşılaşıldığında yeni bir sonda takılması gerekir. Sonda balonlarının şişmemesi de mümkündür. Böyle bir durumda tekrar yeni bir sonda takılmalıdır.
Yenidoğan bebeklere sonda takılır mı?
Yenidoğan bebeklere sonda takılabilir. Gerekli görülürse küçük çocuklara da aynı yöntem uygulanabilir. Çocuğun veya bebeğin sonda yöntemi ile dışarıdan enfeksiyon kapma riski son derece azdır ve güvenilir bir işlemdir. Bebeklerden sonda ile idrar alma işlemi gerekli durumlarda yapılabilir. Bu işlemin elverişliliği bebeğin durumu ile doğru orantılıdır.
Sonda ne zaman takılmalıdır?
Sonda, ağır operasyonlar sonrasında hastanın idrarını kolay yapabilmesi için takılabileceği gibi aynı zamanda idrar yollarında daralma olan hastaları rahatlatma amacı ile de takılabilir. Felçli hastalar idrar ihtiyaçlarını kendileri karşılayamadıkları için sonda en iyi yöntem olarak kabul edilmektedir. Aynı zamanda ameliyat esnasında idrar kesesinde oluşabilecek olan yaralanmaların önlenebilmesi için idrar kesesinin tamamen boş olduğundan emin olmak gerekir. Bu sebeple hasta uyutulduktan sonra hastaya sonda takılır.
Sonda takılıyken banyo yapmak mümkün mü?
Bazı operasyonlardan sonra hastalarda idrar sürekli olarak gelmeye devam eder. Bu sebeple hastanın sondayı çıkartmaması gerekir. Bu tip durumlarda sonda takılı iken banyo yapılmasında bir sakınca yoktur. Diğer hastalar ise rahat edecekleri şekilde sonda ile veya sonda olmadan banyo yapabilirler. Sonda takılıyken banyo yapılır ise son derece dikkatli olunmalı ve sondanın çıkmadığından emin olunmalıdır.