Steroid Tedavisi Nedir?

Steroid tedavisi, tam adıyla kortikosteroid olarak anılan bir tür sentetik ilacın iltihabı azaltması için vücutta kullanılmasıdır. İltihap azaltıcı içeriğinin yanı sıra steroidler, aynı zamanda vücuttaki etkinliğinin bir diğer sonucu olarak bağışıklık sisteminin de çalışma aktivitesini azaltır. İltihap azaltıcı etkiden kasıt burada mikrobik iltihapların giderilmesi çatısı altında anlaşılmamalıdır. Steroid tedavisi iltihap kurutucu etkinliği ile romatolojik enfeksiyonların azaltılmasında kullanılmaktadır.

Steroidler, vücudun doğal bir üretimi olan kortizon hormonuna yapısal açıdan çok benzerlerdir. Hatta steroid, kortizon hormonunun sentetik yapıda olanının genel bir tanımlaması şeklinde de kabul edilmektedir. Anti-inflamatuar olarak kullanılmasının dışında steroid tedavisi ayrıca başka birtakım tıbbi sorunların da giderilmesinde etkin bir rol oynar.

Steroid tedavisi amacıyla kullanılan kortikosteroidler, sporcular tarafından vücuttaki kas yoğunluğunun artırılması için tercih edilen anabolik steroidlerle çok sık karıştırılır ancak kortikosteroidler, sporcuların kullandıkları ve kas yapıcı etki yaratan anabolik steroidlerden oldukça farklıdır.

Steroid Tedavisi İçin Kullanılan Steroid Türleri

Steroid tedavisi sürecinde kullanılabilecek birçok steroid türü ve formu vardır. Bunlardan ana çatı altında toplanabilecek steroid form ve türleri şu başlıklarla ifade edilebilir:

• Tabletler, şuruplar ve çeşitli sıvı formlar, yani oral steroidler,
• İnhalerler, yani solunum yolu ile ağızdan alınan spreyler ve yine solunum yolu ile burundan alınan spreyler 
• Eklemlere, kaslara ya da kan damarlarına enjeksiyon yolu ile alınabilen formlar,
• Krem, losyon ve jel şeklinde uygulanan formlar,

Steroid Tedavisi Ne İşe Yarar?

Steroidler başta romatolojik hastalıklar olmak üzere birçok tıbbi sorunun üstesinden gelmede etkin olarak kullanılmaktadırlar. Steroid tedavisinin kullanıldığı hastalık ve rahatsızlıklar aşağıdaki şekilde sıralanabilir:

• Astım ve kronik obstrüktif akciğer hastalığı (KOAH)
• Alerjik rinit (Saman nezlesi)
• Kurdeşen ve egzama
• Ağrılı eklem ya da kas hastalıkları (artritler, tenisçi dirseği, donuk omuz sendromu)
• Siyatik ve ona benzer tahrip olmuş ya da sıkışmış bir sinirin kaynaklık ettiği ağrılı hastalıklar
• Bağırsakta iltihap oluşumunun gözlendiği hastalıklar (Crohn hastalığı ve buna benzer inflamatuar bağırsak rahatsızlıkları)
• Lupus
• Multipl skleroz (MS)

Steroid Tedavisi Nasıl Uygulanır?

Steroid tedavisinde kullanılan ilaçların büyük bir çoğunluğu hekimler tarafından reçete edilir ve bu ilaçlar her ne şekilde alınırsa alınsın muhakkak hekimlerin önerileri doğrultusunda kullanılmalıdır. Çünkü steroid tedavisi uygulanması sürecinde ilaç dozları ve kullanım periyotları, şikayetçi olunan rahatsızlığın şiddetine göre değişiklik gösterebilmektedir. Bunların dışında hekim önerileri doğrultusunda uygulanan steroid tedavisi sürecinin genel bir tanımını yapmak gerekirse şu maddeler fikir verici olabilecek niteliktedir:

• Oral formlu steroidler: Oral formlu steroidler genel olarak günde bir defa, sabah alınmaktadır. Kullanımı sırasında midede oluşabilecek çeşitli rahatsızlıkların önlenmesi amacıyla besinlerle ya da tok karna alınması da önerilmektedir.
• Jel, losyon ya da krem formlu steroidler: Bu formdaki steroidler de genel olarak bir iki hafta sürecek bir tedavi planı ile kullanılırlar. Kullanım periyotları da genellikle günde bir ya da iki defa şeklindedir. Ayrıca ciltteki kullanım alanı da sadece tedaviye ihtiyaç olan bölgelerle sınırlı kalmalı ve hekim önerileri doğrultusunda bir doz ayarlaması yapılmalıdır. 
• Damla formlu (oftalmik) steroidler: Göz damlası formundaki steroidlerin gün boyu belirli aralıklarla düzenli olarak kullanılması önerilebilir. Genel olarak kullanım şekli de her göz için bir damladır.

Steroid Tedavisi Yan Etkileri

Steroid tedavisi sırasında oluşabilecek riskler ve yan etkiler, kullanılan steroid formuna göre değişiklik gösterebilmektedir. Bu yüzden steroid tedavisi yan etkiler bakımından değerlendirilirken kullanılan steroid formuna göre içeriklendirme yapılmaktadır.

Steroid tedavisinde yan etkisi oluşma risklerini en aza indirmek için, kullanılacak olan steroid ilaçların mümkün mertebe en kısa sürede ve en düşük dozlarda alınması önerilmektedir. Steroid tedavisi ile giderilmek istenen semptomlar azaldıkça dozlar, hekim önerisi doğrultusunda kontrollü olarak azaltılır. Daha sonra ise sürece steroid tedavisi dışında kullanılan daha hafif ilaçlarla devam edilebilmektedir.

Oral Formlu Steroidlerin Yan Etkileri

Oral formlu steroidler genellikle üç hafta ve daha kısa bir süre kullanıldığında yan etkiler oluşturmazlar ancak üç haftadan daha uzun süren oral steroid kullanımlarında meydana gelmesi muhtemel yan etkiler şöyle sıralanabilir:

• Sindirim sistemine yaptıkları olumsuz etkilerle hazımsızlık ya da mide problemlerine yol açmaları,
• İştahta aşırı artış ya da kilo alımı
• Uyku sorunları; uyuyamama, kabuslar
• Ruh halinde meydana gelebilen köklü değişiklikler (aşırı asabiyet, kaygı bozukluğu, uzun süreli depresyon)
• Bağışıklık sistemini baskılayıcı etki yarattığından enfekte olma riskinde artış meydana gelmesi (özellikle de zona, su çiçeği, kızamık gibi hastalıklara yakalanma riskinde artış)
• Kan şekerinde yükselme ya da diyabet rahatsızlığı
• Osteoporoz olarak adlandırılan kemik erimesinin gelişmesi
• Tansiyon dengesizliği, özellikle de hipertansif etkiler (yüksek tansiyon)
• Cushing sendromu (Hastalığın karakteristik yansımaları arasında; ciltte aşırı incelme, darbelere karşı oluşan hassasiyetten ötürü çabuk morarma gözlenmesi, omuzlarda ve boyun bölgesinde yağ birikmeleri, yüzde aşırı kızarıklık, kabarıklık ve yüzün geometrik açıdan yuvarlak bir biçim alması vardır.)
• Birtakım göz hastalıkları meydana gelmesi (katarakt, glokom ve bunlara benzer hastalıklar)

İnhaler Formlu Steroid Tedavisi Yan Etkileri

İnhaler formlu steroid tedavisi, hekim önerileri doğrultusunda uygulanan dozlarla alındığında genel olarak yan etki riskleri çok düşük bir prosedürdür ancak nadiren de olsa meydana gelebilecek inhaler steroid tedavisi yan etkileri şöyledir:

• Ağız içinde ya da boğazda ağrı
• Seste boğukluk
• Burunda oluşabilen kanamalar
• Öksürük
• Pamukçuk hastalığı (Ağız içinde bölgesel beyaz lekeler ve ağrı ile karakterize olan bir mantar enfeksiyonudur.)

İnhaler formlu bir diğer steroid tedavisi yöntemi olan burun spreylerinde ise gelişebilecek bazı nadir görülen yan etkiler şöyle sıralanabilir:

• Burun içinde batma hissi 
• Yine burun içinde yanma 
• Burunda kuruluk 
• Burunda kabuklanma meydana gelmesi 
• Burunda kaşıntı 
• Burunda kızarıklık
• Burun şişliği
• Boğazda kuruluk ya da tahriş
• Ağızda acı bir tat
• Burun kanaması

İnhaler formlu steroid tedavisi uzun sürdürüldüğü takdirde, tıpkı oral steroid kullanımındaki benzer bazı yan etkiler de meydana gelebilir. Bu yan etkilere iştahta aşırı artış, ruh halinde bozukluklar örnek verilebilir.

Enjeksiyon Formlu Steroid Tedavisi Yan Etkileri

Steroid tedavisi eğer enjeksiyon yöntemi ile alınıyorsa steroidin enjekte edildiği bölgede gözlenebilecek olası durumlar şu şekilde sıralanabilir;

• Birkaç gün sürebilecek rahatsızlık ya da ağrı hissi
• Geçici morluklar ya da cilt dokusunun altında kan toplaması
• Kızarma, şişlik ya da ağrı oluşturabilecek bir tür enfeksiyon
• Yağ kaybı sonucu cilt dokusunda kalıcı çöküntüler, çukurlar meydana gelmesi
• Ciltte renk soluklaşması

Ayrıca enjeksiyon formlu steroid tedavisi, enjeksiyon bölgesi dışında da bazı nadir görülen yan etkilere neden olabilmektedir:

• Eğer steroid tedavisi uygulanan hastanın diyabeti varsa birkaç gün boyunca kan şekerinde artış meydana gelmesi
• Eğer steroid tedavisi tansiyon rahatsızlığı bulunan hastalara uygulanıyorsa birkaç gün boyunca kan basıncının yüksek seyretmesi
• Baş ağrısı

Topikal Steroid Tedavisi Yan Etkileri

Topikal steroid tedavisi için sıralanabilecek en yaygın yan etkiler;

• İlacın uygulanması sırasında yanma ya da batma hissi oluşması, 
• Ciltte incelme şeklindedir. Fakat tedavi süreci devam ettikçe vücut da bu yan etkilere tolerasyon geliştirme konusunda yetkinleşir.

Steroid Tedavisi Kesilmesi

Steroid tedavisi sürecinin birden sonlandırılması yoksunluk belirtileri yaşanmasını tetikleyebilmektedir. Eğer yoksunluk belirtilerinin oluştuğuna ilişkin herhangi bir durum mevcutsa bu konuda hekime danışılması gerekir. Semptomların yeniden ortaya çıkıp çıkmadığına emin olunabilmesi için hekim tarafından, devam dozu olarak adlandırılan bir miktarla tedaviye devam edilmesi istenebilir.

Steroid Tedavisi Sırasında Dikkat Edilmesi Gerekenler

• Sigara kesinlikle kullanılmamalıdır. 
• Alkol kullanımı kısıtlanmalıdır. Mümkünse alınmamalıdır. 
• Kafein kullanımı kısıtlanmalıdır.
• Tuz kullanımı kısıtlanmalıdır. Az tuzlu perhizler uygulanmalıdır. Ayrıca düzenli olarak tansiyon ve kilo takibi gerçekleştirilmelidir.
• Kalsiyum açısından zengin besinler bolca tüketilmelidir. Besinlerin dışında kalsiyum ve ayrıca D vitamini ihtiyacı ilaç ile de takviye edilebilmektedir.
• Yağ kullanımı kısıtlanmalıdır. Yağ bakımından sınırlandırılmış diyetler uygulanabilir. Katı yağ, doymuş yağ tüketiminin sona erdirilmesi gerekmektedir.
• Protein açısından zengin bir diyet yapılması ve düzenli vücut egzersizlerine devam edilmesi gerekmektedir.
• Karbonhidrat açısından sınırlandırılmış bir diyet yapılmalıdır. Şeker ya da şeker içerikli besinlerin alımı kısıtlanmalıdır.
• 6 ila 12 ayda bir olmak üzere mutlaka göz kontrollerine gidilmeli ve yine aynı periyotlarla kemik yoğunluğu ölçümü yapılmalıdır.
• Son olarak bütün bu muhtemel riskler doğrultusunda hekim tarafından uygun görülen kan ve idrar tahlillerinin yapılması ve değerlendirilmesi gerekmektedir.