Toplardamar Tıkanıklığı

Toplardamar Tıkanıklığı Nedir?

İnsan vücudunda kan taşınmasından sorumlu olan sistem dolaşım sistemidir. Bu sistemdeki en büyük görevi arterler ve venler üstlenir. Arterler, halk arasında atardamar olarak bilinen, kalp tarafından temizlenen oksijen miktarı bakımından zengin olan kanı dokulara taşımakla görevli olan damarlardır. Venler ise halk arasında toplardamar olarak bilinen ve dokuları besledikten sonra oksijence fakirleşmiş olan kanı kalbe geri taşıyan damarlardır.

Toplardamarların farklı sebeplerden ötürü genişlemeleri, uzamaları ve tıkanmaları farklı hastalıklara sebebiyet verebilecek sağlık sorunlarıdır. Toplardamarların herhangi bir sebepten ötürü daralması veya tıkanması durumunda damardaki kan akışı yavaşlar veya engellenir. Kan akışının engellenmesi halinde de zamanla damar işlevini gereğince yerine getiremez ve bu durum da beraberinde birtakım sağlık sorunlarını getirir.

Genellikle alt ekstremitelerde yani kalçalardan aşağı doğru olan uzuvlarda özellikle de bacaklarda toplardamar tıkanıklıkları sık görülmektedir ve bu nedenle bu durum oldukça büyük bir önem arz etmektedir. Ayaklarda da toplardamar tıkanıklıkları görülse de diz kapağı arkasındaki toplardamarlarda bu sağlık sorununun daha sık görüldüğü kaydedilmiştir.

Bacaklarda meydana gelen toplardamar tıkanıklıkları genellikle damar içinde önceden oluşmuş olan kan pıhtısının damarı tıkaması sonucu gelişir. Toplardamar içinde oluşmuş kan pıhtısının damarı tıkaması durumuna akut derin ven trombozu denir. Tromboz kelimesinin sözlük anlamı kan elemanlarının damar yüzeyine yapışması durumuna denir.

Bacaklarda meydana gelen toplardamar tıkanıklıkları, tıkanıklığa sebebiyet veren pıhtının akciğerlere ulaşıp akciğerleri tıkayarak pulmoner emboli adı verilen son derece önemli bir klinik tablonun gelişmesine zemin oluşturabilmesi nedeniyle son derece önemlidir.

Toplardamar tıkanıklıkları, kolda bulunan toplardamarların özellikle de derinde bulunan toplardamarların kan pıhtısı ile tıkanması veya daralması sonucunda da gelişebilir. Bu durumda tıkanıklığın meydana geldiği kol şişip ödemli bir hal alır ve kolda morluklar da gözlenebilir.

Beyindeki toplardamarlarda tıkanıklık meydana gelmesi ise son derece önemli ve tehlikeli bir sağlık sorunudur. Beyinde tıkanıklığın oluştuğu yere göre hastada farklı belirtiler gözlenir, fakat belirtiler ne olursa olsun beyindeki toplardamarlarda tıkanıklık oluşması acil müdahale gerektiren son derece önemli bir problemdir. 

Toplardamar Tıkanıklığı Belirtileri

Yapılan çalışmalarda damar içinde oluşmuş olan kan pıhtısının damarı aniden tıkaması halinde yani bacakta akut derin ven trombozu gelişmesi durumunda bacakta belli başlı birtakım belirtiler görüldüğü tespit edilmiştir. Bu belirtileri sıralayacak olursak;

• Kan pıhtısının tıkamış olduğu bacakta aniden şişlik oluşması
• Bacakta yoğun bir şekilde ağrı hissi
• Pıhtının tıkadığı bacakta morluklar meydana gelmesi
• Hastanın yürümesini dahi engelleyebilecek şekilde acı çekmesi
• Hastanın tıkanan damarının geçtiği bacağında ağırlık hissi yaşaması

 Hastanın akut derin ven trombozu geçirmesi halinde yaşadığı bu şikayetlerin yanı sıra damar iç duvarına yapışık olan kan pıhtısının duvardan koparak akciğere giden damarlara ulaşıp burada tıkanıklığa yol açması da çok ciddi ve ölümcül bir semptom olarak tanımlanmıştır. Bu semptoma pulmoner emboli ismi verilmiştir. Bu hastaların yaşadıkları semptomlar başlıca şunlardır;

• Nefes darlığı
• Sırt ağrısı ve göğüs ağrısı
• Öksürük
• Kanlı balgam çıkarma

Pulmoner emboli, ölümcül seyredebilen ve en kısa sürede tedavisine başlanması gereken oldukça önemli bir sağlık sorunudur.

Toplardamarlarda meydana gelen tıkanıklıkların tedavisinin doğru bir şekilde uygulanmaması veya tedavi edilmemesi halinde hastada var olan semptomların hafiflemesi ve yok olması çok uzun zaman alabildiği tespit edilmiştir. Doğru bir şekilde tedavi edilmemiş olan toplardamar tıkanıklıkları hastalarda farklı semptomlar da ortaya çıkarabilmektedir. Bacak bölgesindeki tedavi edilmemiş toplardamar tıkanıklıklarının meydana getirdiği semptomları sıralayacak olursak;

• Hastanın çok fazla efor sarf etmemesine rağmen çabuk yorulması
• Uzun süre ayakta duramama
• Hastanın daha önce baldır bölgesinde varis yokken bu hastalıkla beraber varis oluşması
• Hastanın ayak bileklerinde çok sayıda kılcal damar varisleri açığa çıkması
• Ayak bileğindeki cilt renginin kahverengiye dönmesi ve derinin kalınlaşması
• Hastanın bacaklarında uzun mesafeli yürüme veya koşması sonrasında şişlik ve ağrı oluşması

Yapılan çalışmalarda karın bölgesindeki toplardamarlarında tıkanıklık oluşan hastaların tıkanıklıklarının doğru şekilde tedavi edilmemesi halinde karın duvarı ve kasık bölgesinde varislerin meydana geldiği tespit edilmiştir. Bu hastaların bacaklarının daha erken saatlerde şişmeye başladığı ve yara açıklıklarının daha uzun sürede iyileştiği tespit edilmiştir.

Beyindeki toplardamarlarda tıkanıklık görülmesi halinde tıkanıklığın meydana geldiği bölgelere göre farklı belirtiler gözlenebilmektedir. Sık görülen belirtileri sıralayacak olursak;

• Baş ağrısı
• Bilinç durumunda değişiklik
• Görme bozuklukları
• Hareket bozuklukları
• Uykulu olma hali 

Toplardamar Tıkanıklığı Nedenleri

Toplardamar tıkanıklığına sebep olan en sık durum kan pıhtısının damarı tıkamasıdır. Bu durumda kan pıhtısının oluşumu ilk aşamayı oluşturur. Yapılan çalışmalarda pıhtı oluşumunun genellikle hastanın genetik yatkınlığı ve sedanter (hareketsiz) yaşamı sonucunda meydana geldiği tespit edilmiştir. Birtakım hastalıkların sonucu olarak da kan pıhtısı oluşumunun arttığı kaydedilmiştir.

Pıhtı oluşumundan sonraki toplardamar tıkanıklığı aşaması şudur: Kan pıhtısı oluşumunun damar duvarını zedelemesi ve damar kapaklarının yapısını bozması sonucu damar içindeki kanın akış yönünün tersine kaçması.

Toplardamar tıkanıklığına sebep olan durumları kısaca sıralayacak olursak;

• Hastanın sedanter yani hareketsiz bir yaşam sürüyor olması. Hareketsizlik bir yaşam tarzı olabileceği gibi herhangi bir hastalıktan ötürü, uzun yol yolculuğu ya da uzun süren cerrahi operasyon gibi durumlardan ötürü zorunlu olarak da gerçekleşmiş olabilir.
• Hastanın genetik olarak pıhtılaşma bozukluklarına sebep olan birtakım hastalıklara sahip olması
• Kadın hastanın hormon tedavisi alıyor olması ya da doğum kontrol hapları kullanıyor olması
• Hastanın çok kilolu ya da obez olması
• Cerrahi operasyon esnasındaki yanlış bir müdahale sonucu, kemik kırılması ya da diğer travmalar sonucu derin bir damarın yaralanması
• Kadın hastanın gebe olması veya daha önce doğum yapmış olması
• Hastanın kanser tedavisi alıyor olması ya da yakın geçmişte almış olması
• Vücudun şiddetli ishal gibi birtakım etkenler nedeniyle susuz kalması

Toplardamar Tıkanıklığı Teşhisi

Bölgesel ağrı, şişlik ve morluk gibi şikayetler yaşayarak Kalp ve Damar Cerrahisi uzmanı hekime başvuran hastaların muayeneleri hekim tarafından en uygun şekilde yapılır. Kalp ve Damar Cerrahisi uzmanı hekim öncelikle hastanın şikayetlerini en ince ayrıntısına kadar sorgular. Hastanın şikayetlerinin ne kadar zamandır var olduğu büyük önem arz eder.

Kalp ve Damar Cerrahisi uzmanı hekim hastanın hikayesini sorguladıktan sonra fizik muayene etabına geçer. Uzman hekim hastanın şikayetlerinin olduğu bölgedeki şişlik, morluk varsa varisleri inceler. Uzman hekim hastanın hikayesinden ve fizik muayene bulgularından yola çıkarak toplardamar tıkanıklığı düşündüğü takdirde tanısını kesinleştirmek adına birtakım görüntüleme tekniklerine başvurur.

Toplardamar tıkanıklığının kesin tanısını koymada altın standart olarak kabul gören görüntüleme tekniği Renkli Doppler Ultrasonografi tekniğidir. Renkli Doppler ultrasonografi tekniği yaklaşık olarak 30 dakika süren, damarların yapısının ve damarlardaki kan akışının yönünün ayrıntılı olarak incelenebildiği bir yöntemdir. Bu özelliklerinden dolayı renkli Doppler ultrasonografi tekniğinde damar içindeki tıkanıklıklar belirlenebilir.

Toplardamar tıkanıklığı tanısını koymada yararlı olan bir diğer görüntüleme yöntemi Kontrastlı Bilgisayarlı Tomografi tekniğidir. Kontrastlı bilgisayarlı tomografi yönteminde hastaya damar yoluyla kontrast madde yani bir tür ilaç verilir. Damar içine enjekte edilen ilaç sayesinde damar yapısındaki tıkanıklıklar rahatlıkla tespit edilebilir.

Kontrastlı bilgisayarlı tomografi tekniğinin böbrek yetmezliği olan hastalarda, kullanılan ilaca karşı alerjisi olan hastalarda ve gebe olan ya da gebe olma ihtimali olan hastalarda uygulanması sakıncalıdır.    

Birçok hastalığın tanısını koymada öncelikli olarak kullanılan görüntüleme tekniklerinden Manyetik Rezonans Görüntüleme ile toplardamar tıkanıklığı teşhisi de konabilir. Manyetik rezonans görüntüleme tekniğinde ilaç kullanımına gereksinim duyulmadan karın içi organlar ve damar yapıları rahatlıkla incelenebilir.

Manyetik rezonans görüntüleme yöntemi yaklaşık 15 dakikalık bir sürede kolaylıkla uygulanır. Aynı zamanda manyetik rezonans görüntüleme tekniği radyasyon içermediği için gebe hastalara da güvenle uygulanabilir.       

Manyetik rezonans görüntüleme ve bilgisayarlı tomografi tekniklerinin sık olarak kullanılmadığı yıllarda toplardamar tıkanıklığını teşhis etmek için venografi yöntemi kullanılırdı. Son yıllarda daha az başvurulan bir görüntüleme yöntemi olan venografi tekniği, hastaya damar içi ilaç verilerek uygulanan ve çekimi yaklaşık olarak 45 dakika süren bir yöntemdir.

Venografi yönteminde hastaya damar içinden özel olarak geliştirilmiş bir ilaç verilir ve röntgen eşliğinde damar yapıları incelenir, fakat bu yöntemle elde edilen veriler diğer yöntemlerle elde edilenlerden daha az bilgilendirici niteliktedir.

Son yıllarda venografi tekniğiyle birlikte IVUS olarak adlandırılan Damar İçi Ultrason tekniği birlikte kullanılmaya başlanmıştır. Damar içi ultrason yöntemi ile damar içine gönderilen kateter aracılığıyla damar içi ve damar katmanlarının ayrıntılı olarak incelenmesi mümkündür. IVUS tekniğinde damarların yapısı ve dolayısıyla toplardamar tıkanıklıkları rahatlıkla incelenebilir. 

Toplardamar Tıkanıklığı Tedavisi

Toplardamar tıkanıklığı şüphesi ile Kalp ve Damar Cerrahisi uzmanı hekime başvuran hastaların tanısı kesinleştikten sonra uzman hekim hastası için en uygun tedavi planını çizer.

Toplardamar tıkanıklığı hastalığının tedavisindeki ilk aşama damarın tıkanmasına sebep olan pıhtının stabilizasyonunu sağlamaktır. Yani kan pıhtısının daha fazla büyümesini engellemektir. Bu aşamada sistemik antikoagülanlar olarak sınıflandırılan ilaç grubundaki ilaçlar kullanılır. Sistemik antikoagülan grubu ilaçların pıhtı oluşumunu önleme niteliği vardır ve bu nedenle tedaviden sonra nüksü yani hastalığın tekrar meydana gelmesini engellemek amacıyla da kullanımı mevcuttur.

Toplardamar tıkanıklığının kesin tedavisi trombolizis adı verilen tıkanıklığa sebep olan pıhtının eritilmesi işlemidir.

Kateter yardımlı trombolizis (Cateter Directed Trombolizis – CDT), tıkalı olan toplardamar içerisine kateter yardımıyla girilerek pıhtının özel ilaçlarla eritildiği tedavi yöntemine verilen isimdir. Genellikle diz arkasından tıkalı olan toplardamarın içine kateter aracılığıyla girilir ve kateter pıhtının içine yerleştirilir. Daha sonra 1 ila 4 gün süre ile kateter içine doku plazminojen aktivatörü isimli ilaç enjekte edilerek pıhtının erimesi sağlanır.

CDT işlemi sonrasında damar içi, venografi tekniğiyle görüntülenir ve işlemin başarılı olup olmadığı incelenir. Yapılan çalışmalarda CDT işleminin başarı oranının antikoagülan ilaç kullanımıyla sağlanan başarı oranından daha yüksek olduğu tespit edilmiştir.

Yapılan çalışmalarda CDT işleminde kullanılan ilaçlardan dolayı işlemin uygulandığı hastaların %2’lik bir kısmında kanama yaşandığı görülmüştür. Ayrıca CDT yöntemiyle tedavinin uzun sürmesi ve yoğun bakım yatışını gerektirmesi de yöntemin dezavantajlarındandır.

CDT işleminin tıkalı olan damar içine trombolitik ilaçların özel kateterler ve cihazlar yardımı ile uygulandığı tedavi yöntemine farmakomekanik CDT denir. Farmakomekenik CDT yöntemiyle uygulanan trombolizis işleminin standart CDT yöntemine birtakım üstünlükleri mevcuttur. Bu üstünlükleri sıralayacak olursak;

• Trombolitik ilaçların daha az verilmesi
• Daha kısa süreli yoğun bakımda kalış gerektirmesi
• Venografi incelemesinin daha az gerekmesi

Bu üstünlüklerin yanı sıra farmakomekanik CDT yönteminin oldukça önemli komplikasyonları mevcuttur. Pulmoner emboli, kafa içi kanama ve ölüm çok nadir de olsa farmakomekanik CDT işleminde görülebilen komplikasyonlardır.

Ayrıca farmakomekanik CDT’nin standart CDT’ye işlem esnasındaki üstünlüklerine rağmen yapılan çalışmalarda klinik olarak anlamlı bir üstünlüğünün olmadığı tespit edilmiştir.

Toplardamar Tıkanıklığı Tedavi Edilmezse

Toplardamar tıkanıklığı varlığını gösteren bölgesel ağrı, şişlik ve morluk gibi şikayetler yaşayan hastaların Kalp ve Damar Cerrahisi uzmanı hekim tarafından muayene edilmeleri ve uzman hekimin en uygun gördüğü şekilde tedavi edilmeleri şarttır.

Toplardamar tıkanıklıklarının tedavi edilmediği takdirde ilerleyen zamanlarda tıkanıklığın olduğu damarlarda varis oluşumuna zemin hazırladığı da tespit edilmiştir.

Toplardamarlarında tıkanıklık mevcut olan hastaların, damarlarındaki tıkanıklıkların tedavi edilmemesi halinde tıkanıklık gelişmesine sebep olan kan pıhtılarının giderek büyüdüğü ve damardaki kan akışını tamamen engelleyerek damarı işlevsiz hale getirdiği ve bulunduğu bölgede peşi sıra birçok sağlık sorununu da beraberinde getirdiği tespit edilmiştir.  

Toplardamar içinde tıkanıklığa sebep olan kan pıhtısı eritilmemesi halinde akciğerlere gidebilir ve ölümcül seyredebilen pulmoner emboli isimli son derece önemli sağlık sorununun gelişmesine sebep olabilir.

Tüm bu nedenlerden ötürü toplardamar tıkanıklıklarının uzman hekimin en uygun gördüğü şekilde tedavi edilmeleri gerekmektedir.

Toplardamar Tıkanıklığına Ne İyi Gelir? Ne İyi Gelmez?

Hastaların toplardamar tıkanıklığı oluşmasına zemin hazırlayan risk faktörlerinden olabildiğince uzaklaşmaları son derece önemlidir. Hasta obez ise kilo vermesi, hareketsiz bir yaşam sürüyor ise düzenli olarak spor yapması toplardamar tıkanıklığı oluşumunu engelleyebilir niteliktedir.

Hastanın ailesinde toplardamar tıkanıklığı oluşumuna genetik olarak meyil varsa hastanın doktor kontrolünde halk arasında kan sulandırıcı olarak bilinen aspirin ilacını düşük dozda kullanması da kanının pıhtılaşmasını önleyebilir nitelikte bir girişimdir.

Toplardamar tıkanıklığı mevcut olan hastalarda tıkanıklığın var olduğu damarda varis gelişmiş ise hastanın doktor kontrolünde varis çorabı kullanması hem varisten dolayı ağrılarının azalmasında hem de damar içinde kanın pıhtılaşıp damarları tıkamasının engellenmesinde etkili bir yöntemdir. 

Toplardamar Tıkanıklığı İlaçları

Toplardamar tıkanıklığı tanısı alan hastalarda kanın pıhtılaşmasını engellemek amacıyla sistemik antikoagülan grubu ilaçlar kullanılır. Bu gruptaki bazı ilaçları sıralayacak olursak;

• Apixaban
• Rivaroxaban 
• Dabigatran

Apixaban ve Rivaroxaban, yeni çıkan antikoagülan ilaçlardan olup kanın pıhtılaşma aşamasında etkili olan Faktör-10a üzerinden etki göstererek kanın pıhtılaşmasını önler. Dabigatran ise direkt olarak pıhtı oluşumunu sağlayan trombin enzimi üzerinden etki göstererek kanın pıhtılaşmasını engeller.

Bu ilaçların kanın pıhtılaşmasını engelleyebilme özelliklerinden dolayı kullanımları oldukça yaygındır, fakat ne yazık ki mevcut pıhtı üzerinde etkileri yoktur.  Bu nedenle hastanın damarlarında pıhtı oluşmuş ise diğer tedavi yöntemleri tercih edilmelidir.

UYARI: Bu ilaçların hiçbiri doktor kontrolü dışında kullanılmamalıdır!!!

Toplardamar Tıkanıklığı için Hangi Doktora Gidilir?

Toplardamar tıkanıklığı varlığını gösteren bölgesel ağrı, morluk ve şişlik gibi belirtiler gösteren hastaların en kısa sürede Kalp ve Damar Cerrahisi bölümüne başvurmaları gerekmektedir. Kalp ve Damar Cerrahisi uzmanı hekim hastayı tüm yönleriyle değerlendirdikten sonra en uygun tedavi planını çizer.

Hastaların toplardamarlarında meydana gelen tıkanıklıklarının uygun şekilde tedavi edilmemesi halinde kronik dönemde yani uzun süreli ağrı, şişlik, ayakta duramama, çabuk yorulma ve varis oluşumu gibi belirtiler yaşaması halinde tekrar Kalp ve Damar Cerrahisi uzmanı bir hekime başvurmaları gerekmektedir. Kalp ve Damar Cerrahisi olan uzman hekim hastanın tedavi planını en uygun gördüğü şekilde çizer.