Yenidoğan Bebek Bakımı Nedir?

Doğum gerçekleştikten sonra bebeğin ilk 1 ayı yeni doğan dönemi olarak bilinir. Bu dönemde ilk defa anne ve baba olanların, bebeğin emzirme, göbek bakımı, alt temizliği, banyo ve cilt bakımı gibi yeni doğan bebek bakımı konularında bilgilere ihtiyacı vardır.

Temelde her çocuğun yaşam kalitesi, gereksinimlerinin karşılanıp karşılanmamasıyla alakadır. Dolayısıyla 0-36 ay arası bebeklerin temel bakımının iyi bir şekilde yapılması ve gereksinimlerinin karşılanması gerekir. Bebek hastaneden taburcu olmadan önce hastalıklardan korunması ve gerekli önlemlerin alınması gerekirken, buna yönelik bazı testlerin yapılması gerekir. Uygulanan testler şu şekildedir:

• Bebeğin gözlerinin enfeksiyondan korunması için göz damlası damlatılır. 
• Yeni doğan bebeklerin ilk haftaları K vitamin seviyeleri düşük olduğundan dolayı K vitamini takviyesi verilir.
•  Hepatit B aşısı yapılır.
• Yeni doğan taraması olarak da bilinen tarama testleri uygulanır. Bu testte hastanedeyken bebekten kan örneği alınarak laboratuvara gönderilir. Kan örneklerinden, hipertiroid olarak adlandırılan tiroid hormonlarının fazla salgılanması, fenilketanüri (genetik hastalık), kistik fibrozis, konjenital (doğuştan) ve biyotinidaz eksikliği olup olmadığının kontrolü yapılır. 
• İşitme testi uygulanır.

Yenidoğan Bebek Bakımı ve Beslenmesi

Yeni doğan bakımında en önemli temel taşlardan biri hijyen olduğundan, bebeğin ve bulunduğu ortamın hijyenine dikkat edilmesi çok önemlidir. Örneğin emzirme, banyo veya alt değişimi vb. gibi bakımlardan önce ve sonra eller muhakkak yıkanmalıdır. Bunun yanında yeni doğan bebek bakımı ve beslenmesi diğer ihtiyaçlarının karşılanması için yapılması gerekenler şu şekildedir:

Bebeklerin Vücut Isısı ve Giyimi

Yeni doğan bebeklerde vücut ısı sıcaklığını koruyan bağ dokuları eksiktir, örneğin banyo sonrası vücutlarında ısı kaybı olur. Isı kaybından dolayı kıyafetleri her zaman oda sıcaklığında ısıtılarak kısa süre içinde değiştirilmelidir. Bununla birlikte en çok ısı kaybı başlarından olduğu için şapka takılması çok önemlidir. 

Bebekleri Tutma Yöntemi 

Yeni doğan bebekler ilk aylarında baş ve gövdeleri desteklenerek tutulmalıdır. Çünkü ilk dönemlerde boyun kasları yeterince gelişmediğinden dolayı boyunları zarar görebilir. Bu yüzden başını dik tutmaya başlayana kadar, emzirir pozisyonda tutularak baş boyun ve kalçalar desteklenir.  Ayrıca bebek fiziksel gelişimini tamamlayana kadar asla oturtulmamalıdır.

Bebeklerin Beslenmesi

Bebeklerin ilk beslenmesi doğumdan sonra 1 saat içinde yapılmalıdır. Ağız sütü olarak da bilinen ilk günlerde salgılanan süt, bebek açısından çok yararlı ve önemlidir. Bebeğin zihinsel ve fiziksel sağlığı açısından anne sütü önemli olduğundan ilk altı ay sadece anne sütü verilmelidir. Bununla birlikte bebeğin isteğine ve ihtiyacına göre emzirme sıklığı ayarlanırken anne sütü dışında su dahil hiçbir besin verilmemelidir.

Bebek emzirmeye doğumdan sonra ilk yarım saatte başlansa da doğumdan hemen sonra gelen ve ilk 1 ila 3 gün arasında kolostrum adı verilen süt miktarı az, koyu sarı renkte veya koyu kıvamlıdır. Bu süt A ve E vitaminlerinden zengin olmasının yanında bebeği enfeksiyonlardan korur, sarılığı önler ve bağırsak hareketlerini sağlayarak ilk mekonyum (kakasını) yapmasını sağlar. Bebekler emzirilme esnasında şunlara dikkat edilmelidir;

• Emzirme öncesi eller dezenfekte edilmelidir,
• Bebek ile göz teması kurulmalı ve göğse değecek şekilde yaklaştırılmalıdır, 
• Bebeğin tüm vücudu aynı seviyede ve anne vücuduna dönük olmalıdır,
• Bebek kol altı, kucaklama veya yatar pozisyonda emzirilmelidir, 
• Parmaklar memenin koyu renkli kısmında olmamalı ve dört parmak memenin altında olacak şekilde destek verilmelidir, 
• İki parmak ile göğüs sıkıştırılarak bebek emzirilmeye çalışılmamalıdır. Çünkü göğüs sıkıştırıldığında sütün akması engellenebilir, 
• Bebek, memenin areola (koyu renkli kısım) kısmının çoğunu ağzına almalıdır,
• Bebeğin çenesi göğse değdirilmemelidir.

Anne Sütünün Bebeğe Yararları 

Yeni doğan bebek ile anne arasında fiziksel temas sağlandığı halde bazı durumlarda emmeyebilir. Şayet emzirilemiyorsa meme sıkılarak bir damla süt çıkarıldıktan sonra göğüs ucu kullanılarak bebeğin ağız çevresine ve dudaklarına dokunulmalıdır.  Bu şekilde yapıldığında bebeğin ağzının açılması sağlanabilir. Anne sütünün ilk altı ay çok önemli olmasının yanı sıra, genelde iki yaşına kadar verilmesi önerilir. Anne sütünün bebeğe yararları şu şekildedir:

• Bebeğin fiziksel ve zihinsel sağlığı için en uygun ve en yararlı besin kaynağıdır.
• Sindirimi kolaydır.
• Her zaman temiz, uygun ısıda ve hazır bir besindir.
• Bebeğin ilk altı ayda yağ ve protein gibi besin ihtiyacını karşıladığından flor ve D vitamini dışında ek vitamin, besin veya sıvı takviyesine gerek yoktur.
• Her anne sütü kendi bebeği için en uygun özellikleri barındırdığından dolayı, bebeğin beslenmesi kolaylıkla sağlanır. Yani prematüre bebeği olan anne erken doğan bebeğinin veya üç aylık bebeği olan anne üç aylık bebeğinin besin gereksinimini karşılar.
• Büyüme faktörleri içerdiğinden dolayı bebeğin sağlıklı gelişimini ve büyümesini hızlandırır.
• Obezite (aşırı şişmanlama) olma riskini azaltır.
• Ağız sütü bebeğin ilk aşısı olarak kabul edilir. 
• Anne sütünde bulunan koruyucu maddeler ve akyuvarlar sayesinde enfeksiyonlara karşı korur.
• İshale neden olan mikroorganizmaların oluşmasını engeller.
• Bebeklerde kansızlık riskini azaltır.
• İlerleyen dönemlerde hastalıkların gelişme olasılığını azaltır. Örneğin, astım, şeker hastalığı, diş çürüğü gibi.
• A vitamini içerdiğinden göz hastalıklarından korur.
• Karın ağrısı, pişik veya kabızlık problemlerini azaltır.
• Bebeği sakinleştirir ve daha iyi bir uyku sağlar.
• Bebek ile anne arasındaki duygusal bağı güçlendirir.

Anne sütünün bebeğe yararları olduğu kadar anneye de yararları vardır ve bunlar şu şekildedir:

• Rahim veya meme kanserine yakalanma riskini düşürür.
• Göğüslerde iltihaplanma ve şişme olasılığını azaltır. 
• Lohusalık döneminin daha sorunsuz ve daha rahat geçmesini sağlar.
• Emme anında anneden salgılanan hormonlar sayesinde huzurlu olarak dinlenme ihtiyacını karşılar.
• Doğum sonrası oluşan kanamalar daha çabuk kesilir.
• Doğum sonrası rahmin kısa sürede normale dönmesini sağlar.
• Doğum sonrası kemikler yeniden mineral kazandığından dolayı menopozdan sonra oluşabilecek kemik kırılma riskini azaltır.

Bebek Ağlaması Gaz Sancısı (Kolik) 

Yenidoğan bebeklerin sağlıklı olmasına rağmen özellikle akşamları sık sık ağlama nöbetleri, huysuzlukları veya günde 3-4 kez hiç sakinleşmeden ağladıklarında kolik olma ihtimalleri yüksektir. Kolik, bebeğin doğumundan 1,5 ay sonra yükselirken 3. ayından sonra geçer. Bu durum her ne kadar anne ve baba için endişe verici bir durum olsa da (bir süre sonra geçeceğinden) hem kendilerini hem de bebeklerini sakinleştirmeleri gerekir. Çünkü anne ve baba ne kadar rahat olursa bebekleri o kadar kolay sakinleşir.

Yenidoğan Bebeklerde Uyku 

Bebeklerin enerjilerini sağlamak için günlük beslenme zamanları dışında uykuya da ihtiyaçları vardır, fakat sağlık ve düzenli bir uykunun sağlanması zaman alır. Bebekler ilk haftalarda daha fazla uyudukları için 2-3 saatte bir uyandırılarak beslenmelidirler. Bebeği uyandırmak için sırtı yavaş ve yumuşak hareketlerle sıvazlanmalı veya ağız çevresine parmaklarla yumuşak dokunuşlar yapılmalıdır.

Doğumdan 2 hafta sonra bebeklerin uyku süreleri uzar ve 3 aylık olduklarında uyku saatleri yavaş yavaş düzene girer. Emzirildikten sonra yatırıldığında kusma olabileceğinden ve kafasının düzleşmesini önlemek için, baş hafif yanda ve sırt üstü yatırılmalıdır. Bebeğin yatırıldığı beşik veya yatak yumuşak olmalı, etrafında oyuncak bırakılmamalıdır. Bunun yanında baş ve yatak başı arasında mesafe olmalıdır.

Bebek beşiğine veya yatağına yatırıldığında birkaç dakika ağlasa da sessiz bir ortam sağlandığında sakinleşir ve gece uyandıkları zaman emzirilmezse uykuya dalmaları zorlanır. Uyku anında ağlama veya hareket ettiklerinde hemen kucağa alınmamalı, bunun yerine biraz bekleyip uykuya dalıp dalmayacakları gözlenmelidir.

Bebeklerde Alt Bakımı Uygulaması 

Bebeklerin günde yaklaşık 6 veya 8 kez idrar yapması gerekirken, bu beslenmenin yeterli olduğu anlamına gelir. İlk günlerinde 6 veya 8 kez dışkı yapmaları, bu dışkılarının cıvık ve yeşilimsi olması normaldir ve ilerleyen günlerde dışkı rengi sarıya döner. Fakat mama ile beslenen bebeklerde dışkı kıvamı daha sert ve az olur.

Bebeklerin cildi çok hassas olduğundan cilde uygun ürünler kullanmalı ve genellikle ılık duru su ile yıkanmalıdır. Bebeğin alt temizliği ve bakımı için yapılması gerekenler şu şekilde sıralanır:

• Malzemeler önceden hazırlanmalıdır.
• Eller su ve sabunla dezenfekte edilmelidir.
• Bebeğin kirli bezi açılmadan önce alt açma bezine yerleştirilmeli sonra bez yukarıdan aşağı doğru hafifçe altından alınmalıdır.  
• Bebeğin altı yukarıdan aşağıya doğru yavaşça silinmelidir.
• Cilde yoğun olmayacak şekilde uygun pişik kremi kullanılmalıdır. 

Yenidoğan Bebekleri Yıkama

Anne karnında bebeklerin cildi %80 su olmak üzere protein ve lipit içeren koruyucu ince bir madde ile çevrilidir ve buna Verniks Kazeoza denir. Verniks Kazeoza’nın bebeğin vücudunda yayılımı doğum şekline, doğum kilosuna ve gestasyon yaşına göre değişir. Bu madde bebeğe mikroorganizmalara karşı bir bariyer oluşturmasında dolayı, sıvı-ısı kayıplarının önlenmesinde ve ısının korunması için önemlidir. Bu yüzden doğumdan sonra bebek hemen yıkanmamalıdır. Bebeğin ilk banyosu ise doğumdan altı saat sonra haftada 2 kez şeklinde önerilir. Bunun yanında bebek yıkanırken dikkat edilmesi gerekenler şu şekildedir:

• Oda ısısı 26°- 27°C olmalıdır.
• Su sıcaklığı 36°-37°C arasında ve su yüksekliği yaklaşık 5 cm olmalıdır.
• Cilt temizliği için nötral (pH; 5,5) sıvı ya da kalıp temizlik ürünleri kullanılmalıdır.
• Banyo araç ve gereçler kullanılmadan önce ve sonra mutlaka dezenfekte edilmelidir.
• Havlular ve kıyafetler ısıtılmalıdır.
• Kıyafetler çıkarıldıktan sonra bebeğin başı ve vücudu desteklenerek yavaşça suya daldırılmalıdır.
• Vücut yumuşak bir süngerle yavaşça ovalanmalıdır.
• Banyo öncesi vücut sıcaklığı 36,5-37°C olmalıdır ve derece ile kontrol edilmelidir.
• İki göz içinde ayrı ped kullanarak gözler yavaşça içten dışa doğru yıkanmalıdır.
• Önce başı ve yüzü, sonra ise gövdesi yavaşça yıkanmalı ve banyo 5 dakika kadar kısa sürmelidir.
• Isıtılan havluyla kurulanmalı ve başka bir havluya sarılarak 10 dakika beklenmelidir. 
• İyice kurulandıktan sonra giydirilmelidir.
• Banyo sırasında bebek yalnız bırakılmamalıdır, 
• Bebeğin vücuduna su çok yukarıdan dökülmemelidir,

Yenidoğan Bebeklerde Tırnak Bakımı 

Bebeklerin tırnakları çok yumuşak olmasına rağmen keskindir. Bu yüzden bebek kendi yüzüne çizebilir. Tırnakları yumuşak olduğu için sadece parmak ucu koparılabilir fakat tırnağının tamamını koparılmamalıdır. Ayrıca tırnakları bebekler için özel üretilen küçük tırnak makası veya küçük makas ile kesilmelidir. Tırnak kesimi ile ilgili dikkat edilmesi gerekenler şu şekildedir:

• Tırnaklar banyodan sonra kesilmelidir.
• Bebek uykudayken tırnaklar kesilmelidir.
• Tırnak keserken bebeği başkası tutmalıdır. 
• Tırnaklar düz ve kısa kesilmelidir.

Yenidoğan Bebeklerde Masaj 

Masaj bebeğin rahatlamasını sağlar ve bebekle aradaki bağın güçlenmesinde etkilidir. Bebeğin cildine nemlendirici uygulanırken parmak uçlarıyla ve minik küçük dokunuşlarla yapılmalıdır. Ayrıca göbeği bastırmadan sağdan sola doğru dairesel hareketlerle uygulanmalıdır. Bebeklere 3. ayından itibaren egzersizler yaptırılabilir. Örneğin, emzirme veya banyodan öncesinde ve sonrasından, düz bir zemin üzerine yatırılarak bacakları ve kolları hareket ettirilebilir. Eğer bebek masajdan rahatsız olursa bırakılmalıdır.