Yüz Nakli Nedir?

Yüz nakli, ciddi yüz şekil bozukluğu olan bazı kişiler için bir tedavi seçeneğidir. Yüz nakli, kişinin yüzünü ölmüş bir donörün dokusuyla kısmen veya tamamen değiştirir.

Yüz travması, yanıklar, hastalıklar veya doğum kusurları nedeniyle yüzü ciddi şekilde şekli bozulmuş bir kişinin yaşam kalitesini iyileştirmeye çalışmak için yüz nakli yapılır. Naklin amacı; çiğneme, yutma, konuşma ve burundan nefes alma gibi hem görünümü hem de işlevsel yetenekleri geliştirmektir. Bazı insanlar, şiddetli yüz şekil bozukluğu ile yaşarken yaşadıkları sosyal izolasyonu azaltmak için bu ameliyatı olmak ister.

Yüz nakli ameliyatı, aylarca planlama ve birden fazla cerrahi ekip gerektiren karmaşık bir operasyondur. İşlem dünya çapında sadece birkaç nakil merkezinde gerçekleştirilmektedir. Yüz nakli için her aday, görünüm ve işlev açısından mümkün olan en iyi sonuçların alınmasına yardımcı olmak için dikkatlice değerlendirilir. Yüz nakli hayatınızı iyileştirebilir; ancak yüksek riskli bir prosedürdür. Nakil olacak birey ve nakil ekibi, yüz nakli olacak kişinin tam olarak neye benzeyeceğini veya bağışıklık sisteminin yeni yüze nasıl tepki vereceğini tahmin edemez. Vücudun nakledilen yüzü reddetme riskini azaltmak için nakil olan kişilerin hayat boyu kullanacakları özel ilaçlar (bağışıklık baskılayıcılar) almaları gerekecektir.

Yüz Nakli Öncesi

Yüz nakli öncesinde nakil yapılacak olan hasta, nakle şu şekilde hazırlanabilir:

• Ameliyat öncesi değerlendirmelere gönderim: Nakil ekibi kan testlerinin yapılabilmesi ve hastanın nakil için hazır olup olmadığını değerlendirebilmesi için hastanın nakil merkezini periyodik olarak ziyaret etmesi gerekecektir.
• Seyahat ve konaklama organizasyonu: Nakil ekibi, hastanın nakil tarihini belirledikten kısa bir süre sonra, bireyin hastaneye kolay gitmesini sağlayacak bir yerde kalmasını isteyecektir. Ameliyattan sonra hastanın muhtemelen iki ila üç ay nakil merkezinin yakınında kalması istenecektir. Nakil ekibi, gerekirse uzun süreli konaklama konusunda tavsiyeler verebilir.
• Hastanın nakil ekibiyle iletişimde kalması gerekmektedir. Yeni ilaçlara başlamak, kan transfüzyonu yapmak veya kronik bir tıbbi durum teşhisi almak gibi tıbbi bakımda herhangi bir değişiklik olup olmadığını hastanın nakil ekibine derhal bildirmesi gerekmektedir.

Yüz Nakli Nasıl Yapılır?

Ameliyattan önce hasta, bir nakil ekibi tarafından değerlendirilir. Adaylar aşağıdaki kriterlere uymalıdır:

• Yüzde ciddi bir şekil bozukluğu var ise,
• Çiğneme veya konuşma gibi yüz fonksiyonlarının kaybında,
• Hasta; X-ışınları, BT taramaları, MRI'lar, kan testleri ve diğer fiziksel sağlık önlemlerinden oluşabilecek kapsamlı bir muayeneye tabi tutulur.
• Zihinsel ve duygusal bir sağlık değerlendirmesine tabi tutulur, zorluklarla veya durumlarla başa çıkma becerisine, aile ve sosyal desteğe, beklentilere, iletişim becerilerine ve nakil sonrası tıbbi bakımla yaşama becerisine sahip olup olmadığı değerlendirilir.
• Kronik sinir hastalığı yoksa,
• Hamile olma durumu yoksa,
• Diyabet, kalp hastalığı veya tedavi edilmemiş kanser gibi ciddi tıbbi problemleriniz yoksa,

Yüz nakli için onay aldığınızda, bir donör yüzü için bekleme listesine alınacaksınız. Transplantasyon için donör yüzünü eşleştirirken cerrahlar şunları dikkate alır:

• Kan grubu
• Kumaş türü
• Ten rengi
• Donör ve alıcı yaşı arasındaki benzerlik
• Uyumlu verici ve alıcı yüz boyutu

Uyumlu bir bağışçının yüzünün ihtiyaçlarınız için ne zaman hazır olacağı genellikle bilinmediğinden, hastanın bekleme süresi tahmin edilmemektedir.

Ameliyatın kapsamı ve süresi, yüzün ne kadarının ve altta yatan yapılarının dâhil olduğuna bağlıdır. Cerrahi ekip; donörden deri, yağ, kaslar, tendonlar, kıkırdak, kemikler, sinirler ve kan damarları gibi çeşitli dokuları nakledecektir. Nakil 10 ila 30 saat sürecektir. Cerrahi ekip mikrocerrahi ve kraniyofasiyal cerrahide yüksek nitelikli plastik cerrahlardan, anesteziyologlardan, göz doktorlarından, cerrahi hemşirelerden, cerrahi teknisyenlerden, görüntüleme uzmanlarından ve diğer uzmanlardan oluşacaktır.

Dünyada ve Türkiye’de İlk Yüz Nakli

Yüz nakli yapmanın teknik olasılığını destekleyen ilk klinik vaka 1994 yılında meydana gelmiştir. 9 yaşındaki Hindu bir kız, yüzün sağ tarafındaki dokuyu ve kafa derisini çekerek travmatik amputasyonu sürdürdükten sonra ameliyat olmuştur. Tanınmış bir Hintli mikro cerrah olan Dr. Abraham Thomas, bu flebin mikrocerrahi reimplantasyonunu gerçekleştirmiştir. Hasta gözle görülür bir şekilde iyileşme sağladığı gibi bu vaka, kan damarlarının küçük anastomozlarına dayanarak geniş yüz doku alanlarının aktarılmasının uygulanabilirliğini kanıtladı.

Daha sonraları ilk kez donör doku kullanılarak kaybedilen yüz dokularının onarılması konusu, 2002 yılında yetkili bilimsel dergi The Lancet'de "Yüz nakli - Fantezi mi Yoksa Gelecek mi?" Başlığı altında yayımlanan İngiliz Sheehan Hettiarachi ve Peter Butler tarafından gündeme getirildi. Dünyada ilk kısmi yüz nakli 2005'te Fransa'da, ilk tam yüz nakli ise 2010'da İspanya'da gerçekleştirildi.

Dünyanın ilk kısmı yüz nakli/Fransa/25 Kasım 2005

• Hasta: Isabel Dinoir, 38 yaşında.
• Müdahalenin nedeni: Mayıs 2005'te Isabelle Dinoir, aşırı dozda uyku hapı alarak intihar etmeyi planladı. Kadının evcil hayvanı, bir Labrador, bilincini kaybeden kadının "bilincini yeniden kazandırmaya" çalıştı ve yüzünün önemli bir bölümünü (yanak, dudak, burun ve çene) kemirdi.
• Cerrahi: Kısmi yüz nakli - yanak, dudak, burun ve çene.
• Ameliyat süresi: 15 saat.
• Klinik: Amiens Üniversitesi.
• Nakil danışmanı: Plastik Cerrahlar Bernard Devouchelle ve Jean-Michel Dubernard.

Dünyanın ilk tam yüz nakli/ İspanya/27 Mart 2010

• Hasta: Oscar, 30 yaşında.
• Müdahalenin nedeni: Oscar, avlanırken yanlışlıkla kendi yüzünü silahla vurdu. Cerrahlar hasarı rekonstrüktif tekniklerle dokuz kez tamir etmeye çalıştılar, ancak başarısız oldular. Oscar nefes alamıyor, yutkunamıyor ve normal konuşamıyordu. Yüz iskeleti yoktu, burnu yoktu, korunmuş kemikleri ve dudakları ağır hasar görmüştü.
• Operasyon: Yüzün tüm kemikleri ve üst çene dâhil olmak üzere tam yüz nakli.
• Ameliyat süresi: 24 saat.
• Klinik: Vall d'Hebron Hastanesi (Barselona).

Türkiye’de ilk yüz nakli/21 Ocak 2012

• Hasta: Uğur Acar, 19 yaşında.
• Müdahalenin nedeni: Uğur Acar, çocukken yüz dokularının % 90'ını kaybederek yangının kurbanı oldu.
• Operasyon: Tam yüz nakli.
• Ameliyat süresi: 9 saat.
• Klinik: Akdeniz Üniversitesi Hastanesi (Antalya).
• Nakil danışmanı: Plastik Cerrah Ömer Özkan.
• Operasyon katılımcıları: 25 uzman.

Yüz Nakli Ameliyattan Sonra

Hasta, ameliyattan sonra muhtemelen hastanede iki ila dört hafta geçirecektir. Bu süre içinde:

• Hasta tüp yoluyla beslenir.
• Hasta, vücudun nakledilen dokuyu reddetmesini önlemek için günlük immünsüpresif ilaç dozu alır.
• Acıyı kontrol etmek için hastaya belirli ilaç takviyesi yapılır.
• Hasta mümkün olduğu kadar fizik tedavi ve konuşma terapisine başlar.

Doktorlar, bir nakil koordinatörü, bir sosyal hizmet uzmanı, bir terapist, eczacılar, diyetisyenler ve diğerlerinden oluşan nakil ekibi, ameliyat sonrası bir tedavi planı geliştirmek ve hastayı ihtiyacı olan bakımı sağlamak için hastayla birlikte çalışacaktır.

İmmünosüpresanlar

Hastanın ameliyat sonrası günlük rutini, bağışıklık sistemini baskılayıcı ilaçlar almaktan ve yan etkileri yönetmekten oluşacaktır. Bu ilaçlar, bağışıklık sisteminin donör yüzünü reddetmesini önlemeye yardımcı olabilir.

Reddedilme riskini ve ilaçların yan etkilerini azaltma yöntemleri:

• Bir doktor tarafından ilaçların kesilmesi yönünde talimat verilmedikçe hasta, hayatının geri kalanında düzenli olarak bağışıklık sistemini baskılayan ilaçlar almayı taahhüt eder.
• Hasta, kan testleri ve kontroller için nakil ekibiyle düzenli ziyaretler planlar.
• Bir enfeksiyon veya doku reddi nedeniyle hasta kendini kötü hisseder ise, nakil ekibiyle veya birinci basamak hekimiyle iletişime geçmelidir.

Yüz Naklinin Riskleri

Nakil sonrasındaki riskler aşağıdakilerden kaynaklanabilir:

• Ameliyat,
• Nakil dokusunun vücut tarafından reddedilmesi,
• İmmunsupresif ilaçların yan etkileri.

Hasta, komplikasyonları tedavi etmek için daha fazla ameliyata veya hastane ziyaretine ihtiyacı olabilir.

Cerrahi riskler:

Bu uzun ve karmaşık bir işlemdir. Nakil yapılan birey 10 saat veya daha fazla ameliyatta olabilmektedir. Cerrahi ve cerrahi sonrası riskler hastanın yaşamını tehdit edebilir. Bunlar:

• Kan kaybı, 
• Kan pıhtıları 
• Enfeksiyonlar 

Reddedilme riskleri:

Bağışıklık sistemi yeni donör yüzünü ve diğer dokuları reddedebilir. Nakil gerçekleştirilen hasta, yeni yüzü ve bir dereceye kadar işlevini tamamen veya kısmen kaybedebilir. Birden fazla reddedilme vakası yaşanabilmektedir. Ret yanıtını izlemek için, yüksek dozda intravenöz ret karşıtı ilaç almak gerekebilir. Doktorlar, hastanın aldığı reddetme karşıtı ilaçların türünü değiştirebilir. Nadir durumlarda, doku reddi yeni bir nakil gerektirir. Kontrolsüz ret ölüme neden olabilir. Hastanın gerekli önlemleri zamanında alabilmesi için reddedilmenin işaret ve semptomlarını bilmesi gerekecektir. Şişlik ve cilt renginde değişiklik reddedilmenin bazı belirtileridir.

İmmünsüpresanların riskleri:

Hastanın, hayatının geri kalanında her gün alması gereken anti-reddetme ilaçları (bağışıklık baskılayıcılar) bağışıklık sisteminizi zayıflatacaktır. Bu, doku reddini önlemeye yardımcı olur, ancak aynı zamanda hastayı çeşitli enfeksiyonlar için risk altına sokar. İmmünsüpresif ilaçlar ayrıca böbrek hasarı, kanser, diyabet ve diğer ciddi rahatsızlıklar riskinde artışla bağlantılıdır.

Psikolojik yönler

Yüz nakli olanlarda psikolojik değerlendirme esastır. Hastaları nakledilen dokunun canlılığı, zamanla kaybedilme riski, immünsüpresif tedavinin yan etkileri, beden imajı ve kimliği, verici ve ailesine verilen duygusal tepki ile ilgili olarak tanımlamak ve bilgilendirmek gerekir.

Yüz nakli olan insanlarda, profesyonellerden oluşan bir ekibin psikolojik desteği; potansiyel adayların değerlendirilmesinde, altta yatan psikiyatrik patolojinin dışlanmasında, hastaların prosedürün ayrıntılarını, faydalarını ve komplikasyonlarını anlama yeteneğini değerlendirmede ve bilgilendirilmiş onam vermede önemlidir. Aynı zamanda, potansiyel aday olarak değerlendirilen ancak nihayetinde herhangi bir nedenle nakli gerçekleştirilmeyen hastaların psikolojik desteği de önemlidir. Önemli bir nokta, yüz nakli adaylarının ömür boyu immünsüpresif tedavinin komplikasyonlarını ve potansiyel risklerini kabul etmeye istekli olup olmadıklarını belirlemektir.