Tomografi

Tomografi Nedir?

Tomografi, hastanın veya hastalık şüphesi olan kişinin vücudunun iç bölgelerinin görünmesini sağlayan bir görüntüleme tekniğidir. Organların, dokuların, iskelet ve kas sisteminin herhangi bir elemanının resimlerini oluşturmak için günümüz tıp teknolojisinde bilgisayarlı tomografi uygulamaları kullanılır. Bu uygulamalarda X-ışınlarına ve bilgisayarlara ihtiyaç duyulur. Tomografide, sıradan bir röntgen görüntülemeye göre çok daha fazla ayrıntı elde edilebilir. Güncel tomografi görüntüleme yaklaşımlarının %100'ünde bilgisayarlı tomografi teknikleri kullanılır. Bilgisayarlı tomografi; BT tomografi, CT tomografi veya 3 boyutlu tomografi olarak ifade edilebilir.

Tomografi Neden Çekilir?

Doktorlar, fiziksel ön muayeneden sonra çoğu durumda tomografi görüntülerine ihtiyaç duyar. Hastalığı daha iyi teşhis edebilmek, daha iyi tedavi uygulayabilmek veya hastalığın ne kadar ilerlediğini tespit edebilmek için doktorlar tomografi çekimi isteyebilir. Daha detaylı ele alınacak olursa şu gibi tıbbi durumlar için tomografi çekilebilir:

• Göğüs, karın ve pelvisin incelenmesi için en hızlı ve en doğru araçlardan birisidir. Tüm doku türlerinin ayrıntılı ve kesitsel görünümleri elde edilir.
• Motorlu taşıt kazası gibi travmalar sonucu yaralanan hastaların muayene edilmesi için tomografi çekilebilir.
• Göğüs, karın ağrısı veya nefes almada güçlük çekme gibi akut semptomları olan hastalar için tomografiye ihtiyaç duyulabilir.
• Lenfoma, akciğer, karaciğer, böbrek, yumurtalık ve pankreas gibi kanser türlerini tespit etmek için çoğunlukla en etkili yöntemdir. Test sonucu elde edilen görüntü, doktorun bir tümörün varlığına, boyutununbelirlenmesine, konumun ölçülmesine ve çevredeki dokularla ilişkisinin kapsamının belirlenmesine izin verdiği için etkili bir teknik olarak değerlendirilir. 
• Felç, böbrek yetmezliği ve hatta ölüme yol açabilen vasküler hastalıkların tespiti, teşhisi ve tedavisinde önemli rol oynayan bir muayene tekniğidir. 
• Biyopsiler, ameliyatlar, radyasyon tedavileri gibi çeşitli prosedürlerin gidişatının değerlendirilmesi ve gerektiğinde alternatif tedavi yöntemlerinin belirlenmesi için tomografi çekilebilir.

Pediatrik Hastalarda Tomografi Neden Çekilir?

Pediatrik hastalarda tomografi genellikle şu gibi tıbbi durumları değerlendirmek için kullanılır:

• Lenfoma
• Nöroblastom (sinir hücresi tümörü)
• Böbrek tümörleri
• Kalp, böbrek ve kan damarlarının konjenital malformasyonları (prenatal dönemde organların beklenilen şekilde oluşmaması)
• Kistik Fibrozis (doğumdan sonra oluşan, vücudun birçok bölgesinde organların işlevini etkileyen kalıtsal bir hastalık)
• Akut apandisit komplikasyonları
• Zatürre komplikasyonları
• İnflamatuar bağırsak hastalığı
• Ağır yaralanmalar

Radyologlar ve radyasyon onkologları tomografi incelemelerini genellikle şu amaçlar için kullanır:

• Travma durumlarında akciğerler, kalp ve damarlar, karaciğer, dalak, böbrekler, bağırsak veya diğer iç organlardaki yaralanmaları hızlı bir şekilde tespit etmek,
• Biyopsilere, apse drenajlarına ve minimal invaziv tümör tedavileri gibi çeşitli prosedürlere rehberlik etmek,
• Organ nakli veya gastrik baypas gibi ameliyatların sonuçlarını planlamak ve değerlendirmek,
• Tümörler için radyasyon tedavilerini hazırlamak, planlamak ve uygun şekilde uygulamak. Ayrıca vücudun kemoterapiye verdiği yanıtı görmek,
• Osteoporozun tespitinde kemik mineral yoğunluğunu ölçmek.

Tomografi Çeşitleri

Doktorun önerdiği tomografi çeşidi, büyük ölçüde değerlendirilecek vücut alanına bağlıdır. En çok uygulanan tomografi çeşidi şunlardır:

• BT Anjiyografi: Hastanın kalp hastalığı riskini değerlendirmek için BT anjiyografiye başvurulur. Tarama ayrıca doktorların, anevrizmalar veya tıkanıklıklar gibi kan damarlarındaki hasarları tespit etmesine yardımcı olabilir. Taramadan önce bir sağlık uzmanı, vücuttaki kan akışının daha görünür olmasına yardımcı olmak için kan damarlarına boya enjekte edebilir. 
• Karın Tomografisi: Karın BT taraması sırasında bağırsaklar, kolon, karaciğer, dalak ve apandiks gibi sindirim sistemi organlarının görüntüleri elde edilir. Bölgedeki apseleri tespit etmek, iç kanamayı belirlemek veya kolondaki tümörleri tanımlamak ve teşhis etmek için karın taramasına başvurulur.
• BT Kemik Taraması: Röntgen genellikle kemiklerdeki bir kırığı veya başka bir sorunu tespit edebilirken, sağlık uzmanları kemikler için CT taraması da isteyebilir. CT tomografi, bir doktora daha fazla bilgi verebileceğinden geleneksel bir röntgenin sonuçları kesin değilse tercih edilebilir. BT kemik taraması, tendonlar ve kaslar gibi kemik yakınındaki yumuşak dokuların daha net şekilde görünmesini sağlar. Ayrıca kemiklerdeki kanseri teşhis etmeye de yardımcı olabilir.
• Kardiyak BT: Bir kardiyak BT taramasında göğüs bölgesinin görüntüleri elde edilir. Odak noktası akciğerler değil, kişinin kalbidir. Doktorlar; aort, kalp kapakçıkları ve diğer arterlerle ilgili sorunları tespit etmek için kardiyak BT isteyebilir. Bazı durumlarda koroner arter, baypas ve greftleme gibi bir prosedürün sonuçlarını takip etmek için de kardiyak BT taraması isteyebilir.
• Boyun Tomografisi: Boynun BT taraması tipik olarak kafatasının tabanından akciğerlerin tepesine kadar olan alanın görüntülerini yakalar. Tarama; boyundaki, dildeki, ses tellerindeki, üst solunum yolundaki tümörleri ve kitleleri tespit edebilir ve teşhis edebilir. Doktorlar ayrıca bir boyun BT taraması kullanarak tiroid bezindeki büyümeleri, anormallikleri veya karotis arteriyle ilgili sorunları tespit edebilir.
• Pelvik BT Taraması: Pelvik BT, kalça kemikleri arasındaki alanın görüntülerinin elde edilmesini sağlar. Erkek veya kadın üreme sistemleriyle ilgili sorunları teşhis etmeye, mesane taşları veya tümör gibi mesane sorunlarını tanımlamaya yardımcı olur.
• Böbrek Tomografisi: Böbreklerin BT taramasının en yaygın nedeni, böbrek taşlarının varlığını tespit etmek ve doğrulamaktır. Tarama ayrıca tümörleri, apseleri ve böbrek hastalığı belirtilerini tanımlamaya yardımcı olur.
• Omurga BT Taraması: Spinal BT taramaları, kemikli omurga yapısının, kemikler arasındaki disklerin ve omurganın yumuşak dokusunun görüntülerini yakalar. Omurganın BT taraması, bir doktorun bölgedeki yaralanmayı değerlendirmesine, fıtıklaşmış diskleri teşhis etmesine ve ameliyattan önce alanı değerlendirmesine yardımcı olur. Bazı durumlarda, doktor osteoporozun bir sonucu olarak bölgedeki kemik kaybını ölçmek için spinal BT kullanabilir. Omurganın BT taraması, biyopsi veya başka bir prosedür sırasında görüntüleme tekniği olarak kullanılır.
• Dental Tomografi: Diş hekimliğinde sıklıkla kullanılan bir görüntüleme tekniği olan dental tomografi, standart röntgenden farklı olarak volumetrik bir şekilde üç boyutlu görüntü elde edilmesine yardımcı olur. Dental tomografide ilgi alanı içerisindeki bölgeler net bir şekilde görülür. Çeşitli diş hastalıkların teşhis ve tedavisinde önemli rol oynar. 
• Optik Koherens Tomografi: Göz tomografisi olarak da isimlendirilen bu tomografi tekniğinde, göz dokularının kesit görüntüleri elde edilir. Optik sinirsel hastalıklar, kornea ve retina bozuklukları gibi göz hastalıkları teşhis edilebilir. Ayrıca hastalıkların tedavisinde görüntülere dayalı uygun yaklaşımlar belirlenir. 

Tomografi Öncesi Yapılması Gerekenler

Tomografi öncesi detaylı bir hazırlık gerekmez. Fakat kişinin tıbbi durumuna göre doktorlar veya radyoloji teknisyenleri, testten belirli bir süre öncesine kadar belirli diyet listelerinin uygulanmasını, kullanılan ilaçlar varsa bunların belirli bir süreliğe bırakılmasını isteyebilir.

• Tomografi muayenesinden önce BT görüntülerini etkileyebileceğinden takı, gözlük, implant diş ve saç tokası gibi metal nesnelerin çıkarılması istenir. 
• İşitme cihazı, vb. tıbbi donanımların çıkarılması istenir. 
• Muayenede kontrast madde kullanılacaksa taramadan birkaç saat önce hastadan hiçbir şey yememesi veya içmemesi istenebilir. 
• Kullanılmakta olan ilaçlar varsa ve kontrast maddeler olmak üzere herhangi bir alerji durumu varsa doktora bilgi verilmelidir. 
• Doktora yakın zamanda geçirilmiş herhangi bir hastalık veya tıbbi durum hakkında bilgi verilmelidir. Özellikle kalp hastalıkları, astım, diyabet, böbrek hastalığı veya triod problemleri geçmiş olanlarda tomografinin olağan dışı yan etkilerini görülme riski artabilir.
• Gebelikte tomografi, tomografi sonrası emzirme gibi durumlar söz konusuysa doktor bilgilendirilmelidir. 

Tomografi Nasıl Çekilir?

BT taramaları genellikle ağrısız, hızlı ve kolaydır. Fakat tarama sırasında hastadan bir süre hareketsiz kalması istenebildiğinden, bu durum kişide rahatsızlığa neden olabilir. Eğer hasta hareketsiz kalmakta güçlük çekiliyorsa ve kronik ağrıları varsa hafif bir yatıştırıcı verilebilir. Tomografi sırasında izlenen adımlar:

• Tomografi sırasında radyoloji teknisyeni, hastadan muayene masasına sırt üstü uzanmasını veya yan pozisyonda durmasını isteyebilir.
• Doğru pozisyonun korunmasını sağlamak için radyoloji teknisyeni yardımcı olmaktadır.
• Tomografi sırasında dikkat edilmesi gerekenlerden birisi de muayene sırasında kişinin mümkün olduğunca hareketsiz kalmasıdır. 
• İşlemde kontrast madde kullanılacaksa, bir intravenöz hattan (IV) kol damarına kontrast madde enjekte edilir. 
• Alt omurga taraması, bir lomber ponksiyon sırasında omuriliğe kontrast madde enjekte edildikten sonra da yapılabilir. Bu sayede tümörler tespit edilebilir, iltihaplanma veya sinir sıkışması olan bölümler bulunabilir. 
• Tarama esnasında hastanın belirli bir süre nefesini tutması gerekebilir. Radyoloji teknisyeni nefesin ne zaman tutulacağı ile ilgili hastayı uyarır. 

Tomografinin Faydaları

BT taraması hızlı bir işlemdir, kemik ve çoğu yumuşak doku için doğru bir değerlendirme sunar. Ekipmanlar kullanılarak omurga birden çok düzlemde görüntülenebilir.

• BT taraması ağrısızdır, invazif değildir ve net sonuçlar verir. 
• Bilgisayarlı tomografinin en önemli avantajı, tek bir görüntülemede akciğer, kemikler, kan damarları ve yumuşak dokular gibi vücut bölümlerinin görüntülerini elde etmektir.
• BT görüntüleme sonrası sonuçlar kısa bir sürede çıktığından, acil durumlarda vakaların hızlıca tespit edilebilmesini sağlar. 
• BT tomografi, düşük maliyetli bir görüntüleme yöntemidir. 
• BT tomografi gerçek zamanlı görüntüleme sağlayarak iğne biyopsileri ve minimal invaziv prosedürler gibi çeşitli operasyonlara rehberlik edebilir. 
• Tomografi ile ortaya konan bir teşhis, cerrahi biyopsi gibi farklı türde tıbbi prosedürlere olan ihtiyacı ortadan kaldırır. 
• CT tomografi incelemesinden bir süre sonra hastanın vücudunda radyasyon kalmaz.

Tomografinin Riskleri

Her zaman az da olsa radyasyona maruz kalma olasılığı vardır. Fakat günümüzde bazı hastaneler ya çok az yayan yada hiç radyasyon yaymayan tomografi cihazı kullanmaktadır.

• BT görüntüleme sırasında maruz kalınan radyasyon dozu, yaklaşık 10 mSv'dir ve bu, ortalama bir kişinin üç yıl içinde arka plan radyasyonuna maruz kaldığı değerle aynıdır. Arka plan radyasyonu, dünyadan ve uzaydan gelen doğal radyasyondur.
• Bebek için potansiyel risk nedeniyle BT taraması genel olarak hamile kadınlar için önerilmez.
• Emziren anneler, kontrast madde enjeksiyonundan sonra 48 saat beklemelidir.
• Nadir de olsa iyot içeren kontrast maddeler nedeniyle kişide bazı alerjik reaksiyonlar ortaya çıkabilir. Fakat radyoloji birimleri bu tür durumlara karşı genellikle hazırlıklıdır. 
• Çocuklar, yalnızca tanı konulması için gereklilik durumunda BT tomografi çektirmeli ve kesinlikle gerekli olmadıkça tekrardan BT tomografi çektirmemelidir. 
• BT tomografi sonucu elde edilen görüntüler kesin olduğundan, doktorlar tomografi sonucu yorumlama konusunda nettir. 
• Tomografi fiyatları günümüz tıbbi teknolojileri göz önünde bulundurulduğunda eskiye göre çok daha ekonomiktir. 

Pozitron Emisyon Tomografi (PET BT/İlaçlı Tomografi)

İlaçlı tomografi, renkli tomografi veya PET tomografi gibi farklı şekillerde ifade edilen pozitron emisyon tomografi, organ ve doku işlevlerini değerlendirmek için radyotraktör veya radyofarmasötik olarak adlandırılan az miktarda radyoaktif malzeme, özel bir kamera ve bilgisayar kullanılan bir görüntüleme tekniğidir. PET, hücresel düzeydeki değişiklikleri tanımlayarak diğer görüntüleme testlerine göre hastalığı daha erken düzeyde tespit edebilir.

İlaçlı Tomografi Neden Çekilir?

İlaçlı tomografi taraması (PET), vücut işlevlerinin ölçülmesinde önemli bir tekniktir. Dokuların ve organların ne kadar iyi çalıştığını değerlendirmek için kullanılır. Daha detaylı olarak şu türde tıbbi durumlar için ilaçlı tomografiye başvurulabilir:

• Kanseri tespit etme ve kanser tanısı koyma
• Kanserin vücutta yayılıp yayılmadığını belirleme
• Tedavinin etkinliğini değerlendirme
• Tedaviden sonra kanserin tekrardan oluşup oluşmadığını belirleme
• Prognoz (hastalığın seyri ile ilgili tahminler) değerlendirmesi
• Doku metabolizmasını ve canlılığını değerlendirme
• Kalp krizi miyokard enfarktüsünün kalp bölgeleri üzerindeki etkilerini belirleme
• Tümörler, hafıza bozuklukları, nöbetler ve diğer merkezi sinir sistemi bozuklukları gibi beyin anormalliklerini değerlendirme

İlaçlı Tomografi Nasıl Çekilir?

• Muayene sırasında hasta yatar pozisyondadır. Gerekirse bir hemşire veya teknisyen, hastanın elindeki veya kolundaki bir damara intravenöz (IV) kateter yerleştirir. 
• PET taramalarında yalnızca radyo izleyici enjeksiyonlar kullanılır.
• Tomografi ilacının vücutta dolaşması ve muayene edilen alan tarafından emilmesi yaklaşık 30-60 dakika sürer. Bu süreçte hastadan dinlenmesi ve konuşmaktan kaçınması istenir.
• İlaç bağırsaklarda lokalize olur ve radyoloğun muayeneyi yorumlamasına yardımcı olacak kontrast madde içilmesi istenebilir. 
• Görüntüleme sırasında hastadan hareketsiz kalması istenir. Önce CT incelemesi, ardından PET taraması yapılır. Bazen intravenöz kontrastlı ikinci bir BT taraması, PET taramasını takip eder.
• CT taraması iki dakikadan daha az sürer. PET taraması 20-30 dakika sürer. Toplamda işlem 30 dakikayı geçmez. 
• Hangi alanın incelendiğine bağlı olarak, diğer izleyicileri veya ilaçları içeren ek testler kullanılabilir. Eğer ek testler istenirse işlem süresi üç saate kadar uzayabilir. 
• Prosedür için intravenöz (IV) yapıldıysa, açılan damar yolu muayene sonrası kapatılır. 

İlaçlı Tomografi Yan Etkileri

Sadece küçük bir doz radyoaktif malzeme kullanıldığından, nükleer tıp görüntülemelerde nispeten düşük oranlarda radyasyona maruz kalınır. Teşhis muayeneleri için maruz kalma oranları kabul edilebilir seviyededir. Radyasyon riski, potansiyel faydalar ile karşılaştırıldığında çok düşüktür.

• Nükleer tıp teşhis prosedürleri elli yıldan fazla bir süredir kullanılmaktadır ve bu tür düşük dozlara maruz kalmanın, ilaçlı tomografi çektirenler üzerinde bilinen uzun vadeli yan etkileri yoktur.
• Tomografi ilacının yan etkileri oldukça nadirdir ve genellikle hafiftir. Hasta nükleer tıp personeline alerjik rahatsızlıkları ile ilgili durumları söylemelidir. 
• Radyoaktif malzeme enjeksiyonu, ilaçlı tomografi sonrası hafif ağrı ve kızarıklığa neden olabilir. Fakat kısa sürede bu tür etkiler ortadan kaybolur.
• Hamile olma olasılığı veya emzirme gibi durumları söz konusu olan kadınlar, doktorlarına ve radyoloji teknisyenlerine bilgi vermelidir. 

BT Tomografi ile MR (Manyetik Rezonans) Görüntüleme Arasındaki Farklar

BT tomografi vücudun iç kısmının görüntülerini üretmek için X ışınlarını kullanırken, MR(manyetik rezonans görüntüleme), organların ve diğer iç vücut yapılarının ayrıntılı resimlerini üretmek için güçlü manyetik alanlar ve radyo frekansı darbeleri kullanır. MR ve tomografi farkı temel olarak bu çalışma prensibidir.  Farklar aşağıdaki gibi sıralanmaktadır:

• Tomografi taramalarında kişi bir miktar radyasyona maruz kalabilir.
• MR görüntüleme beyin, iskelet sistemi, üreme sistemi ve diğer organ sistemleri gibi iç organlar ve yumuşak dokular hakkında BT taramalarına göre daha ayrıntılı bilgi verir. 
• MR görüntüleme, BT tomografi taramalarına göre daha gürültülüdür.
• MRgörüntüleme daha uzun sürer ve klostrofobiye (kapalı alandan kalmaktan kaynaklanan bir tür anksiyete rahatsızlığı) neden olabilir. BT tomografi ise bir açık tomografi türüdür. 
• MR taramaları CT taramalarına göre daha maliyetlidir.
• MR tomografi, güçlü mıknatıslar nedeniyle bir güvenlik sorununa neden olabilir.