Nefes Darlığı

Nefes Darlığı (Dispne) Nedir?

Nefes darlığının latince karşılığı ‘’dispne’’dir. Subjektif bir yakınmadır. Verdiği rahatsızlık hissi ve tanımlanma şekli kişiden kişiye göre değişebilir. Genellikle zorlukla nefes alma, hava açlığı şeklinde tanımlanır. Altında yatan birçok sebep olabilir. Kişinin tanımladığı diğer yakınmalar ve gerekli araştırmalarla altta yatan sebep aranır.

Efor sonucunda, efor kapasitesinin aşılması ile ortaya çıkan Dispne, herhangi bir hastalığı olmayan insanlarda görülebilir. Spor yapmayanlarda, yaşlılarda, şişman bireylerde ve kadınlarda küçük bir efor daha sık olarak dispneye yol açabilir. Sigara kullanımı nefes darlığının önlenebilir en ciddi risk faktörlerindendir. Kirli havalar, aşırı sıcak veya aşırı soğuk havalar nefes darlığının ortaya çıkışını tetikleyebilir.

Nefes darlığı; akut (ani), subakut veya kronik (uzun süredir var olan) olabilir. Ani nefes darlığı; hava yollarında meydana gelen darlık, hava yollarına yabancı cisim kaçması, pulmoner emboli (akciğer atardamarında ani tıkanma), pnömotoraks (akciğerin etrafındaki iki zarın arasında hava birikmesi), akciğer ödemi, kalp krizi, panik atak vb. sebepler ile meydana gelebilir.

Çeşitli klinik şekillerde nefes darlığı hissedilebilir.

• Ortopne: Hastanın yatış pozisyonunda hissettiği ve doğrulunca şiddetinin azaldığı nefes darlığıdır.
• Paroksismal noktürnal dispne: Hastanın uyurken aniden hissettiği ve uykudan uyandıran nefes darlığıdır. Hasta oturarak veya ayağa kalkıp dolaşarak nefes darlığını rahatlatmaya çalışır.
• Platipne: Yatar pozisyonda azalan nefes darlığıdır.
• Trepopne: Hastanın sağ veya sol tarafa yatışı ile belirginleşen nefes darlığıdır.
• İnspiratuvar dispne: Hastanın nefes alışı sırasında hissettiği güçlüktür.
• Ekspiratuvar dispne: Hastanın nefes verişi sırasında hissettiği güçlüktür.
• Efor dispnesi: Eforla gelen ve istirahatle düzelen nefes darlığıdır.
• İstirahat dispnesi: Dinlenme halindeyken bile hissedilen nefes darlığıdır.
• Psikojenik dispne (psikolojik nefes darlığı): Altta yatan bir organik sebep bulunmaksızın ortaya çıkan nefes darlığıdır. Psikojenik dispne diyebilmek için diğer nedenlerin iyice araştırılıp dışlanması gerekmektedir.

Nefes darlığı ciddi hastalıkların belirtisi olabilir veya bazı durumlarda acil müdahale gerektirebilir. Tedavisi için altta yatan hastalık tespit edilmeli ve uygun tedavi planlanmalıdır.

Nefes Darlığı (Dispne) Belirtileri

Nefes darlığı hali hazırda kendi başına bir belirtidir. Hastalar bunu çok çeşitli şekillerde ifade edebilir. Zor nefes alma, hava açlığı içinde olma, yetersiz hava alma, boğulma hissi şeklinde tarif edilebilir.

Altta yatan sebeplere göre nefes darlığına eşlik eden göğüs ağrısı, çarpıntı, öksürük, nefes alış verişi sırasında hırıltı, baş dönmesi, halsizlik, baş ağrısı vb. gibi başka şikayetler de olabilir. Gerekli muayene ve testlerle tanıya gidilmelidir.

Nefes Darlığı (Dispne) Nedenleri Nelerdir?

Nefes darlığı çoğunlukla altta yatan bir nedene bağlı olarak ortaya çıkmaktadır. Efor kapasitesinin aşılması ile meydana gelen nefes darlıklarının altında bir neden aranmaz ancak şiddetli nefes darlıkları veya hafif eforda, istirahatte gelen nefes darlıkları önem taşımaktadır.

Nefes darlığından yakınan bir hastada ilk akla gelen nedenler kardiyak (kalp kaynaklı) veya pulmoner (akciğer kaynaklı) nedenlerdir. Diğer sebepler de araştırılarak detaylı incelemeye rağmen nefes darlığına yol açan organik bir sebebin bulunamadığı nefes darlıkları Psikojenik Dispne olarak isimlendirilir.

Kalp kaynaklı nedenler

• Pulmoner venöz hipertansiyon (Akciğer atardamarının kan basıncının normalden yüksel olması durumu)
• Kardiyak astım (kalp ile ilişkili astım)  
• Kardiyojenik akut akciğer ödemi
• Akut miyokard infarktüsü (kalp krizi)
• Hipertansif kalp hastalığı
• Mitral darlığı (romatizmal ateş hastalığına bağlı kalp kapağı hastalığı)
• Konjestif kalp yetersizliği
• Koroner kalp hastalığı
• Kalp kapak hastalıkları
• Miyokarditler (kalp kası iltihaplanması)
• Kardiyomiyopatiler (kalp kası bozukluğu)
• Perikard tamponadı (perikardiyal boşlukta sıvı birikmesi ile kalbin doluşu)
• Konjenital (doğumsal) kalp hastalıkları

Akciğer kaynaklı nedenler

• Bronşiyal astım
• Bronşit
• Akut sol kalp yetersizliği
• Pnömoni (zatürre)
• Tümör
• Zehirlenme
• Pulmoner emboli, amfizem (kronik akciğer hastalığı)
• Bronşektazi (bronş genişlemesi)
• Atelektazi (akciğer sönmesi)
• Akciğer tüberkülozu
• Kistik fibröz (tüm organları etkileyen kalıtsal hastalık)
• Pnömokonyozlar (akciğerlerde toz birikimi)
• Sarkoidoz (vücuttaki tüm organları, özellikle de akciğeri tutan sistemik hastalık)
• Wegener granülomatözü (solunum yolları ve diğer organları etkileyen damar iltihabı)
• Goodpasture sendromu
• Akciğer fibrozu (akciğerin dokusunun kalınlaşması ve sertleşmesi)
• Sıkıntılı solunum sendromu (ARDS)
• Pulmoner hipertansiyon
• Plevral efüzyon (akciğer zarı ile iç kısım arasındaki su birikimi)
• Pnömotoraks (akciğer sönmesi)
• Pakiplörit (akciğer zarının iltihabı)

Hava yolu ile ilgili nedenler

• KOAH (ilerleyici akciğer hastalıkları)
• Yabancı cisim aspirasyonu (yabanci cismin nefes borusuna kaçması durumu)
• Epiglottit (gırtlağın üst kısmını oluşturan yapıda yangı)
• Larinks (gırtlak) ödemi
• Farinkste daralma (retrofaringeal abse, tümör)
• Larinks (gırtlak) spazmı
• Krup hastalığı (enfeksiyon kaynaklı üst solunum yolu tıkanıklığı)
• Travma
• Diyafram paralizisi (felci)
• Göğüs kafesi deformiteleri
• Bilateral vokal kord paralizisi (çift taraflı ses teli felci)
• Kaburga kırığı
• Reflü

Diğer nedenler

• Solunum kaslarını tutan hastalıklar (poliomiyelit, Gullain-Barre sendromu, miyastenia gravis vb.)
• Anemi
• İlaçlar
• Ateşli hastalıklar
• Hipervolemi (vücutta su7sıvı birikimi olması durumu)
• Anksiyete
• Ankilozan spondilit (romatizmal hastalık)
• Diyabetik ketoasidoz
• Karbonmonoksit zehirlenmesi
• Dağ hastalığı
• Obezite

Nefes Darlığı (Dispne) Teşhisi

Nefes darlığı bir hastalık değil, hastalık belirtisidir. Hastanın nefes darlığını tanımlama şekli, eşlik eden diğer şikayetleri, öyküsünde verdiği diğer bilgiler ve fizik muayene altta yatan hastalığın tanısı için ipucu niteliğindedir. Bu bilgiler ışığında gerekli ek tetkikler istenir ve tanıya gidilir.

• Pulse oksimetre: Kanın oksijen doygunluğunun yüzde olarak ifade edilmesini sağlayan non-invaziv (girişimsel olmayan), kullanımı kolay bir alettir. Pulse oksimetrenin parmak ucu veya kulak memesine kısa süreliğine takılması ile saturasyon ölçümü yapılmaktadır.
• EKG (elektrokardiyografi): Vücuda bağlanan elektrotlarla kalbin elektriksel aktivitesinin değerlendirilmesi işlemidir. Kolay ve kısa süreli bir işlemdir. Acile nefes darlığı ile gelen hastadan rutin olarak istenen tetkiklerdendir.
• Akciğer grafisi: Akciğerlerin olduğu bölgeyi X ışınları yardımı ile görüntüleme işlemidir. Altta yattığı düşünülen hastalık akciğerler ile ilgiliyse akciğer grafisi istenir.
• Kan gazı: Kanın pH’ının, solunum gazlarının kısmi basınçlarının vb. parametrelerinin değerlendirildiği bir tetkiktir.
• Hemogram: Kan hücrelerinin nitelikleri ve niceliklerinin incelendiği kan testidir. Enfeksiyon veya anemi düşünülen durumlarda yol göstericidir.
• Üre-kreatinin: Böbreğin sebep olduğu veya etkilenmiş olabileceği durumlarda kan aracılığıyla bakılan bir parametredir.
• D-dimer: Pulmoner emboli tanısını desteklemek veya dışlamak için kullanılabilen, kan aracılığıyla bakılan bir laboratuvar tetkikidir.
• Kardiyak enzimler: Kalp krizi tanısı ve takibi için kullanılabilen bir dizi enzim içeren tetkiklerdir.
• Bilgisayarlı tomografi (BT): Gerektiği durumda istenmesi gereken bir tetkiktir. Gereksiz kullanımından kaçınılmalıdır.

Tanı için kullanılan tetkikler bunlar ile sınırlı değildir. Nefes darlığına sebep olduğu düşünülen hastalığın teşhisi için ilgili uzmanlar tarafından hastanın kliniğine göre; egzersiz testleri, solunum fonksiyon testleri, kalp kateterizasyonu, endokrin testleri, nükleer tıp yöntemleri, bronkoskopi, koroner anjiyografi, ekokardiyografi gibi birçok yöntem kullanılabilmektedir.

Nefes Darlığı (Dispne) Tedavisi

Nefes darlığının asıl tedavisi altta yatta nedenin tedavisidir. Nefes darlığı olan hastanın kanında oksijen seviyesi düşükse oksijen replasmanına (yerine koyma tedavisi) başlanmalıdır. Nefes darlığına sebep olan hastalık belirlendikten sonra ona yönelik tedaviye başlanır.

Nedene yönelik uygulanan tedaviler şu şekildedir:

• Non-invaziv mekanik ventilasyon: Solunumun desteklenmesi gerektiği durumlarda bir maske aracılığıyla dışardan desteklenmesidir.
• Bronkodilatör ilaçlar: Bronş genişletici ilaçlardır. KOAH, astım atağı gibi durumlarda kullanılırlar.
• Kortikosteroidler: İnflamasyon mekanizmasını baskılayan ilaçlardır. KOAH ve astım tedavisinde kullanılırlar.
• Diüretikler: Vücuttaki fazla sıvının idrar yolu ile atılmasını sağlarlar. Akciğer ödemi ve kalp yetmezliğinde kullanılırlar.
• Antibiyotikler: Enfeksiyon tedavisinde kullanılırlar.
• Antihipertansifler: Tansiyonun düşürülmesi gereken durumlarda kullanılırlar. Akciğer ödemi tedavisinde yerleri vardır.
• Trombolitikler: Pıhtı eritici ilaçlardır. Pulmoner emboli veya duruma göre kalp krizi tedavisinde kullanılabilirler.
• Antiagreganlar: Trombositlerin (kan pulcukları) kümelenmesini ve topaklanarak pıhtı oluşturmasını engellerler. Pulmoner emboli ve kalp krizi tedavisinde kullanılırlar.
• Antikoagülanlar: Kanın pıhtılaşmasını engelleyen ilaçlardır. Kan sulandırıcılar olarak da bilinirler. Pulmoner emboli ve kalp krizi tedavisinde kullanılırlar.
• Antidotlar: Antidot panzehir demektir. Zehirlenme durumlarında zehrin etkisinin önlenmesi ve zehirin vücuttan uzaklaştırılması için kullanılabilirler.
• Heimlich manevrası: Herkes tarafından bilinmesi gereken, hayat kurtarıcı bir ilk yardım uygulamasıdır. Soluk borusuna yabancı cisim kaçması durumunda acilen uygulanması gereken bir manevradır.
• Triflo (solunum egzersiz cihazı): Nefes darlığına sebep olan solunum yolu hastalıklarında akciğerlerin kapasitesini arttırmak için kullanılan cihazdır.
• Tüp torakostomi: Göğüs tüpü takılması işlemidir. Plevra (akciğer zarı) yaprakları arasında bulunmaması gereken maddelerin (hava, kan, sıvı, iltihap) bulunduğu durumlarda, vücuttan uzaklaştırılmaları için başvurulan bir yöntemdir.
• Torasentez: Tanı veya tedavi amacıyla iğne yardımıyla plevral alandan sıvı veya hava çekme işlemidir.
• PCI (koroner anjiyoplasti): Perkütan koroner girişimlerdir. Ameliyat yöntemi değildir. Kalbe giden damarları açmak için başvurulan balon anjiyoplasti veya stent takılması işlemleridir.

Bahsedilen ilaçlar ve yöntemler kesinlikle öneri niteliğinde değildir. Yalnızca doktor tarafından, sağlık kuruluşlarında gerektiği takdirde uygulanması gereken yöntemlerdir. Bilgilendirme amaçlı yazılmıştır.

Nefes Darlığı (Dispne) Tedavi Edilmezse

Ani gelişen ve ciddi nefes darlıklarına müdahale edilme zamanı gecikirse kişinin oksijenlenmesi bozulur. Bu durum iç organlarda ve beyinde kalıcı hasarlara neden olabilir, ölüme kadar dahi götürebilir.

Kronik nefes darlıkları ise hastanın yaşam kalitesini ciddi anlamda düşürebilir. Altta yatan hastalığın daha da ilerlemesiyle hastalar günlük işlerde dahi zorlanabilir hale gelebilirler.

Bu sebeple gerek akut gerek kronik nefes darlığı yakınmaları olan hastaların acilen sağlık kuruluşlarına başvurmaları önerilmektedir. Özellikle ani gelişen nefes darlıklarında hızlı müdahale hayat kurtarıcıdır.

Nefes Darlığına (Dispne) Ne İyi Gelir?

Nefes darlığının tetiklenmesine engel olabilecek öneriler şunlardır:

• Temiz havalı ortamlarda bulunmak
• Fazla kilolardan kurtulmak
• Sağlıklı beslenmek
• Rahat kıyafetler giyinmek
• Nefes darlığını tetikleyen aktivitelerden kaçınmak

Nefes darlığını tetikleyen altta yatan bir hastalık bulunması halinde mutlaka doktor kontrolünde tedavi edilmesi gerekmektedir.

Nefes Darlığına (Dispne) Ne İyi Gelmez?

Sigara nefes darlığını tetikleyen en önemli risk faktörüdür. Sigara kullanılıyorsa mutlaka bırakılmalı ve içilen ortamlardan uzak durulmalıdır. Nefes darlığını tetikleyen spesifik alerjenler varsa bunlardan kaçınılmalıdır.

Nefes darlığını tetikleyen etkenler şu şekildedir:

• Hava kirliliği
• Fazla kilolar
• Stres
• Aşırı sıcak veya aşırı soğuk havalar

Nefes Darlığı (Dispne) İlaçları

Nefes darlığı yaşayan hastaya, nedeni ortadan kaldırmaya yönelik olarak ilaçlar verilir.

• Bronkodilatör ilaçlar: Salbutamol, ipratropium, formoterol, salmeterol, tiotropium bronkodilatör ilaçlardır. Nebulize, inhaler oral veya parenteral olmak üzere farklı kullanım şekilleri bulunmaktadır.
• Kortikosteroidler: Flutikazon, budesonid, metilprednizolon steroid preparatlarındandır.
• Diüretikler: Furosemid ülkemizde acil tedavide kullanılan loop diüretiğidir.
• Antibiyotikler: Enfeksiyon etkenine bağlı olarak kullanılacak antibiyotik türevi seçilmektedir.
• Antihipertansifler: Sodyum nitroprussid, nitrogliserin, labetolol acil tedavide başvurulan antihipertansif ilaçlardandır.
• Trombolitikler: Streptokinaz, doku plazminojen aktivatörü (t-PA), ürokinaz trombolitik ilaçlardandır.
• Antiagreganlar: Asetilsalisilik asit, klopidogrel, tikagrelor, prasugler antiagreganlar sınıfında yer alan ilaçlardandır.
• Antikoagülanlar: Heparin, coumadin, dabigatran, rivaroksaban, apiksaban antikoagülanlar sınıfında yer alan ilaçlardandır.

Bu ilaçlar kesinlikle tavsiye niteliğinde değildir. Mutlaka doktor kontrolünde kullanılmalıdır.

Nefes Darlığı (Dispne) Ameliyatı

Spesifik olarak nefes darlığına yönelik planlanan ameliyat bulunmamaktadır. Ancak nefes darlığına sebep olan hastalığın tedavisine göre ameliyat planlanabilen durumlar mevcuttur.

Havayolu darlıklarının giderilmesi, havayollarında veya akciğerlerde tümör varlığı, kalbe by-pass gerekmesi gibi durumlarda uygun ameliyat tedavileri planlanabilmektedir. Daha ağır olgularda ise akciğer veya kalp nakli gündeme gelebilmektedir.

Hamilelikte Nefes Darlığı (Dispne)

Hamileliğin ilerleyen ayarlarında genişleyen rahmin, diyaframı yukarı iterek akciğerleri sıkıştırması veya fazla kilo alımı gibi sebeplerle nefes darlığı hissedilebilir.

Hamilelik döneminde bebeğin ve annenin sağlığı için ne olursa olsun sigaradan uzak durulmalıdır. Gebelik döneminde doğru, dik duruş ve rahat yatış pozisyonu nefes alımının daha kolay bir hale getirilmesinde yardımcıdır.

Nefes darlığının şiddetli oluşu veya eşlik eden başka şikayetlerin bulunması durumunda mutlaka doktora başvurulmalıdır.

Çocuklarda Nefes Darlığı (Dispne)

Havayollarına yabancı cisim kaçması, astım, enfeksiyonlar çocuklarda görülen nefes darlıklarının sık sebeplerindendir.

Doğumsal kalp hastalıkları, anemi ve psikolojik rahatsızlıklar da çocuklarda nefes darlıklarına sebep olabilmektedir.

Acil müdahale gerektiren durumlar geciktirilmemelidir. Altta yatan hastalığa bağlı nefes darlıklarına erken müdahale ise hastalığın ilerlememesi açısından önem taşımaktadır.

Bebeklerde Nefes Darlığı (Dispne)

Yenidoğanlarda görülen solunum sıkıntısı ihtimali erken doğumlarda, sezaryen ile doğanlarda ve diyabetli anne bebeklerinde daha fazladır. Normalden fazla solunum sayısı, göğüste çekilmeler, ciltte morarmalar, emmede isteksizlik ve sürekli uyku hal yenidoğanlarda solunum sıkıntılarının belirtilerindendir.

Küçük bebeklerin özellikle ilk aylarda doğru pozisyonlarda yatırılması gerekmektedir. Bebeklerin ilk aylarda sırtüstü yatırılması bebeğin kusmasına ve kusmuğun hava yollarını tıkaması sonucu boğulmasına sebebiyet verebilmektedir.

Enfeksiyonlar, konjenital kalp hastalıkları, doğumsal metabolik hastalıklar, havayollarında yapısal bozukluklar da bebeklerde görülen nefes darlığının sebepleri arasındadır.

Bebeklerde solunum sıkıntısı varsa bir an önce fark edilip altta yatan sebebin araştırılması ve tedavisine başlanması gerekmektedir.

Nefes Darlığı (Dispne) için Hangi Doktora Gidilir?

Ani veya şiddetli nefes darlıklarında derhal Acil Servis'e başvurulmalıdır. Orada gereken müdahaleler yapıldıktan sonra gerek görüldüğü takdirde ilgili bölümlere yönlendirme yapılabilir. Nefes darlığının asıl altta yatan nedeninin tedavisi ilgili bölümler tarafından yapılmalıdır. Göğüs Hastalıkları başta olmak üzere Göğüs Cerrahisi, Kardiyoloji, Kalp ve Damar Cerrahisi, Kulak Burun Boğaz uzmanları çoğunlukla nefes darlığının altında yatan sebeplerin teşhisinde ve tedavisinde rol almaktadırlar.