Karbonmonoksit Zehirlenmesi

Karbonmonoksit Zehirlenmesi Nedir?

Karbonmonoksit (CO) her yerde bulunabilen zehirli bir gazdır. Organik maddelerin tam olarak yanmaması sonucu açığa çıkar. Motorlu araçlardan, soba gibi ısınma araçlarından, maden ocaklarından, doğalgaz şofben ve kombilerinden, sigara dumanından ortaya çıkabilir. Belli değerlerin altında tutulması halk sağlığının korunması açısından önemlidir. 

Renksiz, kokusuz, tatsız ve rahatsız edici olmadığından soluyan kişi tarafından fark edilmesi imkânsızdır. Bu nedenle halk arasında “sessiz katil” olarak da adlandırır. Ayrıca boğulmalardaki gibi parmak ve dudaklarda morarma gibi açık bir belirti yoktur.

Karbonmonoksit solunduğunda grip benzeri belirtiler gösterir. Baş dönmesi, baş ağrısı, kusma, güçsüzlük görülür. Aşırı miktara maruz kalındığında ise bilinç kaybı, kalpte ritim bozuklukları, nöbetler ve ölüm görülebilir.

Karbonmonoksit zehirlenmeleri kaza sonucu, intihar amaçlı veya cinayet nedeniyle gerçekleşebilir. Tüm dünyada zehirlenme nedeniyle ölümlerin yarısını oluşturur. Özellikle sonbahar ve kış aylarında sobalar nedeniyle görülen vakalar artmakta aile ölümleri medyaya yansımaktadır. Isıtıcının bulunduğu ortamdaki yetersiz havalandırma yanma tepkimesi için gerekli oksijeni sağlayamaz ve yakıtın tam yanmamasıyla sonuçlanır. Bu da karbonmonoksit açığa çıkarır.

Karbonmonoksit Zehirlenmesi Nasıl Olur?

Karbonmonoksit solunduğunda hızlıca akciğerlerden kana geçer. Kanda kırmızı kan hücreleri (eritrositler) içerisinde bulunan görevi oksijen taşımak olan hemoglobin proteinine bağlanır. Karbonmonoksitin hemoglobine bağlanma eğilimi oksijenden 300 kat daha fazladır. İkisinin bir araya gelmesiyle sıkı ama tekrar ayrılması zor olan karboksihemoglobin (COHb) bileşiği oluşur. Bu durumda oksijenin hemoglobine bağlanması mümkün olmaz.

Mitokondri hücre içinde bulunan görevi gerekli enerjiyi üretmek olan bir birimdir (organel). Oksijen ve besinler mitokondride yakılarak hücrenin ihtiyacı olan enerji üretilir. Oksijenin yokluğunda hücre ölümü gerçekleşir. Kandaki normal karboksihemoglobin seviyeleri sigara içmeyenler için %3; sigara içenler içinse %10 altındadır. Değerin %15 üzerine çıkması zehirlenme başlangıcı olarak kabul edilir.

Vücudumuzda bir başka oksijen bağlayan protein ise miyoglobindir. Daha çok kaslarda bulunur. Karbonmonoksit kalpteki miyoglobinlere bağlanarak kalbin pompaladığı kan miktarının azalmasına, tansiyon düşüklüğüne (hipotansiyon) yol açar. Karbonmonoksit miyoglobine oksijenden 60 kat daha fazla bağlanma eğilimindedir.

Karbonmonoksitin bir başka bağlandığı yer mitokondri üzerinde bulunan bir protein olan Sitokrom Oksidaz C’dir. Mitokondrinin fonksiyonunu yerine getirememesi hücrenin işlerini de yapamaması anlamına gelir.

Karbonmonoksit Zehirlenmesi Belirtiler Nelerdir?

Karbonmonoksit kokusuz, renksiz, irrite etmeyen bir gazdır. Kişi tarafından fark edilmesi çok zordur. Beyin oksijensizlikten ilk etkilenen organlardan biri olduğu için, kişi tehlikeyi fark etmeden bilincini kaybedebilir. Ayrıca belirtiler kişinin maruz kaldığı karbonmonoksit miktarına göre değişmektedir.

Nörolojik Belirtiler: Beyin vücutta enerjiye en çok ihtiyacı olan organdır. Karbonmonoksit zehirlenmelerinde ilk etkilenen organlardan biridir. 

Erken dönemdeki belirtiler de beyin fonksiyonları ile ilgilidir:

• Uyku hali
• Yorgunluk
• Halsizlik,
• Baş ağrısı
• Baş dönmesi
• Bulantı, kusma
• Bayılma
• Karar verememe, düşünememe
• Görme bozukluğu
• Depresyon

Kalp ile İlgili Belirtiler: Karbonmonoksit kalp kasındaki miyoglobinlere bağlanıp kalbin gücünü azaltır. Hasta iyileşse bile ileriki dönemlerde kalp hasarına bağlı ölüm gerçekleşebilir.

• Göğüs ağrısı
• Çarpıntı
• Ritim bozuklukları
• Tansiyon düşüklüğü (hipotansiyon)

Diğer belirtiler: Kiraz kırmızısı cilt rengi, idrar ve dışkı tutamama, karın ağrısı, hareketsizlik.

Karbonmonoksit Zehirlenmesi Teşhisi

Karbonmonoksit zehirlenmesi çok sayıda hastalık ile benzer belirtilere sahiptir. Gıda zehirlenmeleri ve enfeksiyonlarla karışabilir. Ama hastadan alınan öykü tanı koymakta çok yardımcıdır. Örneğin getirilen hastanın ev yangınında çıkmış olması, mesleğinin maden işçisi oluşu, doğalgaz patlaması yaşanmış olması gibi önemli bilgiler doğru tanıya götürmektedir.

Ama kesin tanı kandaki karboksihemoglobin düzeyinin ölçülmesi ile konulur. Bu değeri ölçen bazı dedektörler vardır. Parmağa bağlanan bir tutamaç yardımıyla kandaki karboksihemoglobin değerinin normal hemoglobin değerine oranını hızlı bir şekilde verir.

Kandaki karboksihemoglobin oranı sağlıklı bir insanda %3 civarındadır. Sigara içenlerde bu oran %10’a kadar normal kabul edilir. Bu değerlerin üzerine çıkması belirtilerin başlamasına yol açar. %30–60 arası değerler kişinin ölümüne yol açabilir.

Karbonmonoksit Zehirlenmesi Tedavisi

Karbonmonoksit zehirlenmesinde yapılacak ilk müdahale kişiyi bulunduğu ortamdan çıkarmaktır. Varsa pencerelerin açılması ve havalandırmanın sağlanmasıdır. Kişi ortamdan uzaklaştırıldıktan sonra bilinci kapalı, nabız yok ve soluk almıyorsa kalp masajına başlanabilir. Bu arada 112 acil numarası aranmalıdır veya aratılmalıdır.

%100 oksijen maske yardımıyla hastaya verilmelidir. Bu kandaki karboksihemoglobinin yarılanma ömrünü 4 kat daha hızlandırır. Oksijen kanülle (kapsülle), maskeyle veya direk olarak soluk borusuna gönderilen bir tüp yardımıyla verilebilir.

Karbonmonoksit zehirlenmesinde hiperbarik oksijen endikasyonları:

Hiperbarik oksijen tedavide kullanılan başka bir yöntemdir. Normal oksijen tedavisine göre 3 kat daha fazla etkilidir. Kişi atmosfer basıncı normalden 3 kat daha yüksek bir odaya veya kapsüle koyulur. Tam doygun %100 oksijen 45 dakikada bir hastaya verilir. Genelde tek seferliktir. İhtiyaç duyulursa tekrarlanabilir. Aşağıdaki durumlarda hiperbarik oksijen tedavisi verilebilir.

• Kalp krizi
• Nöbet
• Bayılma
• Karboksihemoglobin düzeyi yüksek olanlarda
• Hamile kadınlarda (%15 üzeri)
• Koma

Karbonmonoksit Zehirlenmesi Komplikasyonları

Oksijen tüm vücut için hayati öneme sahip olduğundan etkileri tüm sistemler üzerinde görülür. Kalp krizi, solunum yetmezliği, koma, laktik asidoz (kanda pH düşüşü), kas hasarı, akut böbrek yetmezliği gelişebilir. Bazen kişi iyileştikten sonra bile uyku bozukluğu, nörolojik bozukluklar (konuşma, bellek gibi) yaşayabilir.

Kronik Karbonmonoksit Zehirlenmesi

Karbonmonoksit zehirlenmesi aniden gelişebileceği gibi bazı mesleklerde düşük dozda sürekli maruziyet de söz konusu olabilir. Bu kronik karbonmonoksit zehirlenmesi olarak adlandırılır. Tekrar eden baş ağrısı, depresyon, hafıza kaybı, bulantı ve kusma kronik zehirlenmede görülebilir. İşitme kaybına yol açtığı da bilinmektedir. Karbonmonoksit maruziyeti ortadan kalktığında belirtiler de kaybolur. Ayrıca kronik maruziyet kalp ve damar hastalıklarına da yol açabilir. Ateroskleroz gelişim riskini artırabilir. Kronik maruziyet kalp hastalığı olanlar ve hamile kadınlar için risklidir.

Hamilelerde Karbonmonoksit Zehirlenmesi

Anne karnındaki fetüs için tek oksijen kaynağı anne kanındaki oksijendir. Karbonmonoksit zehirlenmesi fetüsün oksijensiz kalmasına neden olur. Karbonmonoksit ayrıca plasentadan geçip bebeğin hemoglobinlerine de bağlanabilir. Fetus hemoglobini normal yetişkin insanlardaki hemoglobinden farklıdır. Karbonmonoksite daha çok bağlanma eğilimindedir ve ayrılması daha zordur. Bu yüzden bebeğe olan etkileri anneye olan etkilerinden daha fazladır.

Sigara ve Karbonmonoksit

Tütün ürünleri yaygın bir karbonmonoksit kaynağıdır. Solunan karbonmonoksit miktarı, tütün ürününün türüne, kullanım biçimine ve miktarına bağlıdır. Sigara kullanan bir kişinin kanındaki karbonmonoksit oranı % 4,5’tir.

Soba Zehirlenmesine Karşı Önlemler

Karbonmonoksit zehirlenmeleri alınacak tedbirler ile önlenebilir:

• Sobaların bacaları belirli aralıklarla temizlenmelidir. Kömür gibi yakıtlarda iki ayda bir; sıvı ve gaz yakıtlarında üç ayda bir temizlenmelidir.
• Sobada kullanılacak yakıt uygun standartlara sahip olmalıdır.
• Uyumadan önce soba kesinlikle yakılmamalıdır. Hâli hazırda yanıyorsa söndürülmelidir.
• Bacaların iyi yalıtılmış olmaları ve başlık ile kapatıldığından emin olunmalıdır.

Karbonmonoksit Zehirlenmesi için Hangi Doktora Gidilir?

Tüm zehirlenmeler acil durum olarak değerlendirilir ve hastanelerin Acil Servislerine başvurulmalıdır. Baş ağrısı, halsizlik, baş dönmesi zehirlenmenin erken belirtileridir. Şüphelenilen durumlarda ortamdan hemen uzaklaşılmalıdır.