Trakeostomi Nedir?

Kendi kendine nefes alamayan hastaların, soluk borusuna açılan bir delik yardımıyla, plastik bir kanül yerleştirilerek hava yolunu açma yöntemine trakeostomi denilmektedir. Trakeostomi operasyonu, zorunlu olarak uygulanmaktadır.

Nefes yollarının aniden tıkanması, yüz ya da boyun bölgesinde travmatik yaralanmalar gibi kişinin nefes almasının olanaksız hale geldiği durumlarda trakeostomi açılmaktadır. Trakeostomi açılan hastaların çoğunda, uzun süre ventilatör adı verilen solunum makinesine bağlı kalma ihtiyacı ortaya çıkmaktadır. Trakeostomi, hasta nefes alma işlemini   kendi kendine gerçekleştirmeye başladığı zaman sonlandırılmaktadır. 

Trakeostomi, endotrakeal entübasyon operasyonuna alternatif bir yöntem olarak tanımlanmaktadır. Kişinin nefes almasını sağlayan trakeostomi, hayati bir işlemdir. 

Trakeostomi Nasıl Açılır?  

Trakeostomi operasyonu genel anestezi altında, ameliyathane ortamında yapılmaktadır. Ancak olağanüstü durumlarda ameliyathane ortamında yapılma imkanı yoksa, genel anestezi risk oluşturabileceği için lokal anestezi yöntemiyle yapılmaktadır. Trakeostomi şu işlemler ile açılmaktadır: 

• Hasta, anestezi hekimi tarafından uyutulur.
• Operasyonu yapan uzman hekim genellikle boynun alt kısmında yatay bir kesi oluşturur.
• Cerrah, kesinin etrafındaki kasları dikkatli bir şekilde çeker. Bu sayede nefes yolunun havayla temas etmesi sağlanacak şekilde tiroit bezinden bir parça keser. 
• Ardından ince bir tüp (trakeostomi kanülü) açılan deliğe yerleştirilir. 
• Trakeostomi tüpünün delikten dışarıya ya da içeriye kaymasının önüne geçmek için, tüpe bir yüz kapağı ve boyun sargısı takılır. 

Trakeostomi Endikasyonları 

Trakeostomi açılması aşağıdaki durumlarda gereklilik olarak ortaya çıkmaktadır: 

• Hastanın kendi kendine nefes almada zorlandığı acil vakalarda,
• Boğazdan nefes almanın zorlaştığı felç ve öksürük benzeri durumlarda,
• Baş ve boyun bölgesine yapılan cerrahi müdahalelerin sonrasında nefes almaya yardımcı olmak amacıyla, 
• ALS hastalarının solunum kaslarındaki zayıflıktan dolayı,
• Gırtlak ve ağızda oluşan kanser türlerinden kaynaklı solunum yollarında oluşabilecek tıkanıklık ya da daralma gibi durumlara önlem amaçlı olarak,
• Genel anestezi uygulandıktan sonra normal solunumun bozulduğu durumlarda,
• Vantilatörün (solum makinesi) bir haftadan daha uzun süre ile kullanılması gereken durumlarda. 

Trakeostomi Komplikasyonları Nelerdir? 

Trakeostomi, güvenli bir operasyondur ancak cerrahi müdahalenin ardından bir takım riskler mevcuttur. Özellikle acil durumlarda uygulanan trakeostomi işlemi ardından komplikasyonların ortaya çıkma ihtimali daha fazladır. Trakeostomi operasyonun ardından ortaya çıkabilecek bazı komplikasyonlar şu şekildedir: 

• Açılan delikte daralma oluşması,
• İşlem bölgesinde kanama,
• Deri altındaki dokularda hava birikmesi,
• Akciğer enfeksiyonu, 
• Sinüs enfeksiyonu,
• Pnömotoraks (Göğüs boşluğundan çıkamayan hava yüzünden akciğerlerin olumsuz etkilenmesi)
• Trakeostomi borusunun yerinden çıkması sonucunda boğaza kaçması,
• Soluk borusu ile nefes borusunun birleşmesi,
• Akciğer hasarı,
• Oksijen toksisitesi

Bu komplikasyonlar, trakeostomi kanülünün uzun süre takılı kalması sonucunda artmaktadır. Aşağıdaki durumlarla karşılaşılmasında, en yakın sağlık kuruluşuna başvurulması ve bir hekimden yardım alınması gerekmektedir: 

• Durdurulamayan kanamalar,
• Solunumda güçlük,
• Ağrıda artış, 
• Trakeostomi bölgesinde iltihap,
• Operasyon bölgesinde kızarıklık,
• Şişkinlik oluşması. 

Trakeostomi Kanülü nedir?

Trakeostomi kanülü, trakeostomi açıldıktan sonra açıklığın korunması için bölgeye yerleştirilen küçük bir tüptür. Kanüller; yarı esnek, sert plastik ya da metal malzemelerden yapılmaktadır. Trakeostomi kanülleri, tek kullanımlık olabildiği gibi birden çok kullanıma uygun özelliklere sahip olabilmektedir. Kanül seçimi, hastaların durumuna, boyun yapısına, trakeostomi büyüklüğüne ve açılış amacına göre değişiklik göstermektedir.

Tüm trakeostomi operasyonlarında, bir dış kanül ve bir boyun plakası kullanılmaktadır. Bu plaka, hastanın boynunda bulunan trakeostomi açıklığına dayanmaktadır. Boyun plakasının her iki tarafında küçük delikler mevcuttur. Bu delikler sayesinde trakeostomi kanülü yerine sabitlenmektedir. 

Trakeostomi Kanülü Değişimi Nasıl Yapılır? 

Trakeostomi kanülü, ilk kez yapılıyorsa hastanede, yoğun bakım veya anestezi hekimi tarafından cerrahi müdahale ile takılmaktadır. Bu nedenle ilk kanül kesinlikle ev ortamında takılamaz. Daha sonrasında trakeostomi kanülünün belirli periyotlarla, steril bir ortamda değiştirilmesi gerekmektedir.

Trakeostomi açılan hasta, taburcu edilmesinin ardından, ev ortamında değiştirilebilmektedir ancak bu işlemin de sağlık ve bakım hizmetleri tarafından yönlendirilen uzman hekim ve hemşire desteği ile yapılması önerilmektedir. Ayrıca kanülün günlük bakımının da mutlaka yapılması gerekir. Uygun dezenfeksiyon yöntemleri ile sterilize edilmeyen kanülde, komplikasyonların görülme riski artmaktadır. 

Trakeostomi Bakımı Nasıl Yapılır?  

Trakeostomi bakımı mutlaka yapılmalıdır. İşlem gören bölge açık kaldığı için enfeksiyon riski oldukça yüksektir. Hasta taburcu edilirken, yakınlarına trakeostomi bakımı öğretilmektedir. Trakeostomi bakımındaki en önemli unsurlar şunlardır: 

• Hasta bakımında hijyen çok önemlidir. 
• Boğaz kısmındaki açık alanın enfeksiyona karşı korunması gerekmektedir. 
• Evde hasta ya da hasta yakını tarafından karşılaşılan en ufak olumsuzlukta sağlık personelinden yardım alınması gerekmektedir. 

Trakeostomisi açık bir şekilde taburcu olan hastaların yakınlarına; trakeostomi günlük bakımı, tüp değişim süreleri, enfeksiyon riskine karşı öneriler, enfeksiyon belirtileri, solunum problemleri, balgam çıkışı kontrolü, kanama ve beslenme konularında aydınlatıcı bir eğitim verilmektedir. 

Trakeostomi bakımında yapılması gerekenler ve gerekli malzemeler

Gerekli Malzemeler

• Eldiven 
• Steril gazlı bez
• Trakeostomi yastığı
• Boyun bağı 
• Batikon 
• Serum fizyolojik  

Yapılması Gerekenler 

• Bakımı yapacak kişi, ellerini yıkar ve steril eldiven giyer.
• Trakeostomi yastığı çıkarılır ve etrafı serum fizyolojik kullanılarak temizlenir. 
• Kanül girişine kızarıklık ya da iltihap var mı diye bakılır. 
• Hastada enfeksiyon belirtileri varsa; steril gazlı bez yardımıyla batikon, içten dışa dairesel hareketler yapılarak sürülür. 
• Temizleme aşamasında, kanülün hareket etmemesine özen gösterilmelidir. 
• Paketinden yeni açılan trakeostomi yastığı kanülün etrafına yerleştirilir. 
• Boyun kısmını desteklemek ve kanülün çıkmasının önüne geçmek amacıyla boyun bağı kanülün yanlarında yer alan deliklerden geçirilerek sabitlenir.
• Trakeostomi dış baloncuğunun 1 ile 2 saat arasında şişkinliğinin kontrol edilmesi gerekir. 
• Sekresyon (balgamlar) temizlenmelidir. 

Bakım esnasında hasta hareketlerden dolayı öğürme ve öksürme isteğinde bulunabilmektedir. Böyle durumlarda hasta yakının kesinlikle sakin olması gerekmektedir. Hastanın öksürmesine ya da öğürmesine izin verilmelidir. Bu zaman zarfında kanül bir müddet sabit tutulmalı ve hastanın rahatsızlığının geçmesi beklenmelidir.