Solunum Yetmezliği

Solunum Yetmezliği Nedir?

Solunum sistemi burun, ağız, farinks (yutak), larinks (gırtlak), trakea (soluk borusu), akciğerler (bronş, bronşiol, alveol gibi yapılardan oluşur) gibi organlardan oluşur.

Beyinde yer alan solunum merkezi, omurilik, bazı sinirler, interkostal ve abdominal kaslar, diyafram solunumda görevli diğer yapılardır. Bu yapılar soluk alıp vermeyi, vücuda gerekli oksijenin alınıp karbondioksitin dışarı verilmesini sağlar.

Bu yapılarda gelişen herhangi bir sorun solunum yetmezliğine neden olabilir. Solunum yetmezliği vücudun ihtiyacı olan oksijeni alamaması veya karbondioksiti dışarı atamaması ile gelişen durumdur.

Solunum yetmezliği Tip I ve Tip II olarak 2'ye ayrılır. Tip I solunum yetmezliği bir diğer adıyla hipoksemik solunum yetmezliği kanda yetersiz oksijen olmasıyla gelişen durumdur.

Tip II solunum yetmezliği diğer adıyla hiperkapnik solunum yetmezliği ise kandan karbondioksitin yeterince atılamaması ile, karbondioksit fazlalığı ile oluşan durumdur. Her iki tip ayrı ayrı bulunabileceği gibi birlikte de görülebilir.

Solunum yetmezliği oluşum ve gelişim süresine göre de iki tipe ayrılır. Akut solunum yetmezliği ani, kısa sürede gelişen solunum yetmezliğidir.

Trafik kazaları, boğulma, akciğere yemek kaçması gibi durumlarda görülebilir. Kronik solunum yetmezliği ise birkaç gün veya daha uzun sürede gelişen, yavaş yavaş ilerlediği için ilk oluştuğunda ciddi bir belirti vermeyen tiptir.

Kronik solunum yetmezliğinde altta yatan bir akciğer hastalığı, enfeksiyon durumu olabilir. Bazı durumlarda kronik solunum yetmezliği üzerine akut solunum yetmezliği eklenebilir. Bu ikisinin beraber görülmesi daha ağır bir tabloya neden olabilir.

Solunum yetmezliği her yaşta ortaya çıkabilir. Özellikle yoğun bakımda yatan hastalarda görülür ve solunum desteğine ihtiyaç duyulur.

Solunum yetmezliği özellikle ani gelişen durumlarda acil tedavi edilmelidir aksi halde ölümcül seyreder.

Solunum Yetmezliği Belirtileri Nelerdir?

Solunum yetmezliği belirtileri kişiye, tipine, gelişim şekline göre değişiklik gösterebilir.

Genel anlamda belirtiler;

• Soluk alıp vermede artış
• Nefes darlığı, nefes alıp verirken zorlanma
• Öksürük, hırıltılı solunum
• Kalp atımının hızlanması
• Siyanoz (kandaki oksijen düşüklüğüne bağlı ağız, tırnak ve göz çevresinde morarma)
• Tansiyon yükselmesi
• Panik atak, nöbet, baygınlık
• Göğüs kafesinde, burun kanadında çekilmeler (nefes almakta zorlanma olduğundan yardımcı solunum kasları da devreye girer)
• Bilinç bulanıklığı, yer zaman bilgisinde kayıp, bilinç kaybı
• Uykuya eğilim, uyuşma
• Aritmi (Kalp atım hızının bozulması)
• Baş ağrısı
• Terleme, görmede bulanıklık

Solunum Yetmezliği Nedenleri Nelerdir?

Solunum yetmezliği nedenleri şöyledir;

• KOAH (kronik obstrüktif akciğer hastalığı); Solunum yollarındaki daralma ve tıkanma sonucu solunum yetmezliğine neden olabilir.
• Pnömoni: Halk arasında zatürre olarak da bilinen, akciğerin iltihaplanması, enfeksiyonu sonucu ortaya çıkan hastalıktır.
• Astım: Kronik bir hastalık olan astım, solunum yollarında duyarlılığın artması sonucu kasların kasılması ve daralma ile giden ataklarla seyreder.
• Obezite hipoventilasyon sendromu, Obstrüktif uyku apnesi (OSAS): Obezite ile birlikte uykuda solunum bozukluğu görülür ve solunumda yetmezliğine neden olur. Uykuda solunum durması görülebilir.
• Zehirlenme; ilaç zehirlenmesi, CO zehirlenmesi, botulismus gibi durumlar neden olur.
• Primer kas hastalıkları; Kas zayıflaması sonucu solunumda yer alan kaslarda da zayıflık olur ve solunum yetmezliği gelişebilir.
• Pulmoner ödem: Akciğerde ödem tablosu olması solunumu zorlaştırır.
• Pulmoner emboli: Akciğer damarlarında bir pıhtı sonucu tıkanma olması sonucunda gelişir.
• Yabancı cisim yutulması: Yabancı cisimler solunum sisteminin herhangi bir yerinde tıkanmaya neden olabilir ve solunum yetmezliği gelişebilir.
• Atelektazi: Akciğer dokusunda bulunan alveol yapılarının sönmesi, büzülmesidir.
• İnterstisyel akciğer hastalıkları; Akciğer dokusunda hasar olması sonucu harabiyet ile giden hastalıktır.
• ARDS; Ani solunum sıkıntısı sendromu demektir, solunum yetmezliğine neden olur. Hava değişimin olduğu alveollerde ve çevresindeki damarlarda hasar vardır.
• Guillain barre sendromu; Sinir sistemi ile ilgili bir rahatsızlık olup kas zayıflığı, refleks kaybı görülür.
• Myastenia gravis; Kas sinir sistemi hastalığı olup kaslarda zayıflık, güçsüzlük görülür.
• Toraks iskelet deformiteleri (şekil bozuklukları); kifoz, skolyoz gibi durumlar solunum yetmezliğine neden olabilir.

Solunum Yetmezliği Teşhisi

Solunum yetmezliği tanısı belirtiler, laboratuvar incelemeleri ve görüntüleme yöntemleri ile konur. Solunum yetmezliğine neden olan durum saptanır ve tedavi planı oluşturulur.

Solunum yetmezliği en sık belirtisi nefes darlığı, solunum sayısının artması veya çok azalmasıdır. Bunların dışında ağız ve tırnak çevresinde morarma, kalp atımının hızlanması, bilinç bozulması gibi durumlarda görülebilir.

Normalde nefes alırken göğüs kafesi içe karın dışa doğru hareket eder. Nefes alırken göğüs kafesinin dışa doğru karnın içe doğru çökmesi paradoksik solunumda gerçekleşir.

Bu solunum tipinin görülmesi de solunum yetmezliği belirtilerindendir. Bu belirtiler fizik muayene ile saptanabilir veya hastadan şikayetleri dinlenerek solunum yetmezliği bulguları düşünülür.

Belirtileri solunum yetmezliği olan hastalarda ilk istenecek tetkiklerden biri arteryal kan gazıdır. Burada kandaki oksijen, karbondioksit düzeylerine bakılır. Pulse oksimetre ile kandaki oksijen yoğunluğu, satürasyonu ve nabız değerlendirilir.

Kan tetkiki ile anemi (kanda yeterince kırmızı kan hücresi bulunmaması, dolayısıyla oksijen taşınmasının az olması), polisitemi (kırmızı kan hücrelerinin fazla olması, kronik bir solunum yetmezliğini düşündürür) olup olmadığı araştırılır.

Akciğer grafisi ile solunum yetmezliğine neden olan durumun akciğerdeki bir rahatsızlık olup olmadığı belirlenir. Bilgisayarlı tomografi ile akciğerdeki yapılar daha detaylı incelenebilir.

Solunum fonksiyon testleri ile astım, KOAH gibi hastalıkların teşhisi konulabilir. Uykuda solunum yetmezliği veya sorunları varsa değerlendirme için polisomnografik testler uygulanabilir.

Kalple ilgili sorunlar düşünülüyorsa EKG veya kardiyolojik inceleme yapılabilir.

Solunum Yetmezliği Tedavisi

Solunum yetmezliği tedavisi hastanın durumu, solunum yetmezliğinin tipi ve gelişim süresine göre değişir.

Akut gelişen solunum yetmezliğinde dakikalar veya saatler içinde gerçekleşen nefes darlığı, soluk almakta zorlanma mevcuttur. Akut solunum yetmezliğinde hastaya acil müdahale yapılmalı, hastanın bilinci kontrol edilmeli, hastanın solunum yolu açık tutulmalıdır.

Hastaya ilk yardım yapılmalı, ABC hızla değerlendirilmelidir. A airway (hava yolu açıklığı sağlanması), B breathing (hastanın nefes alıp almadığı, bak-dinle-hisset ile kontrol), C circulation (hastanın dolaşımı, nabzının olup olmadığı) demektir.

Bunlarda bozukluk varsa kontrol edilip düzenlenmeli, hastanın hayati tehlikesi giderilmelidir. Kontrol sağlandıktan sonra hastada solunum yetmezliğinin nedeni araştırılmalı, laboratuvar testleri istenmeli, tedavi ona göre düzenlenmelidir.

Hastada hipoksemik solunum yetmezliği varsa oksijen tedavisi, hiperkapnik solunum yetmezliği varsa daha çok non-invaziv mekanik ventilasyon tercih edilmelidir. Oksijen tedavisinin nasıl uygulanacağı hastalara ve solunum yetmezliği durumuna göre belirlenir.

Bazı hastalarda nazal kanül (buruna takılan alet ile), yüz maskesi ile yeterli oksijen sağlanırken, bazı hastalarda yeterli olmaz ve noninvaziv mekanik ventilasyona geçilir.

Noninvaziv mekanik ventilasyon ile yüz veya ağıza takılan maske ve aparatlarla solunum dışarıdan desteklenir, oksijen ve karbondioksit dengesi düzenlenir, kişinin solunum sistemi dinlendirilir.

Hasta solunumunu yapamıyor ise entübe (invaziv mekanik ventilasyon, ağızdan nefes borusuna tüp takılması ile gerçekleşir ve tüpün diğer ucunda akciğere hava pompalayan cihaz vardır) edilir ve tedavisi yoğun bakım şartlarında devam ettirilir.

Altta yatan neden tespit edildiğinde nedene yönelik tedavi verilir. Eğer enfeksiyon ve iltihap varsa antibiyotik tedavisi, akciğerde emboli varsa antikoagülan verilir.

Solunum yolunu daraltan etkenler varsa bronkodilatatör ilaçlar verilir, bu ilaçlar solunum yolundaki kasılmalara bağlı darlıkları giderir. Hastada ödem tablosu varsa akciğer ödemi gibi, diüretik ilaçlar verilerek fazla sıvı vücuttan atılmaya çalışılır. Kalple ilgili bir rahatsızlık varsa soruna yönelik ilaç verilir.

Kronik hastalarda da altta yatan nedene yönelik tedavi verilir ve oksijen tedavisi uygulanır. Gerekli görülürse evde de oksijen tedavisine devam edilir.

Kronik hastalarda gerekli görülürse akciğer nakli de tedavi olarak düşünülür. Destek tedavisi, yani hastanın durumunu daha iyi hale getirmek için ek olarak önerilen durumlardır.

Solunum Yetmezliği Tedavi Edilmezse

Solunum yetmezliği tedavi edilmezse ilerler ve hastanın hayati tehlikesi olur. Solunum yetmezliğine altta yatan bir hastalık neden oluyorsa hastalık ilerler ve başka belirtilere ve sorunlara yol açar.

Solunum yetmezliği ilerledikçe kandaki oksijen karbondioksit dengesi bozulur ve metabolit dengesizlikleri olur.

Metabolik asidoz gibi bozukluklar da tabloyu daha kötü hale getirir. Solunum dengesinin bozulmasıyla kandaki oksijen yoğunluğu azalır ve dokular iyi beslenemez.

Vücuttaki diğer organlarda da sorunlar oluşmaya başlar. Solunum yetmezliği acil tedavi edilmeli, altta yatan sorun tespit edilip ona yönelik tedaviler uygulanmalıdır. Aksi halde ölümcül seyredebilir.

Solunum Yetmezliğine Ne İyi Gelir?

Solunumda yetmezliğinde akciğeri, solunum kaslarını, beyindeki ve vücuttaki diğer solunum ile ilgili yapıları etkileyen durumlar hastalığı oluşturur.

• Akciğer için sigara kullanımı varsa kesinlikle bırakılmalıdır. Sigara solunum sistemini çok kötü etkiler ve solunum yetmezliği varsa durumu daha da ağır hale getirir.
• Kömür, silikoz, asbest gibi yabancı maddeler akciğer dokusuna zarar verir. Mesleki akciğer hastalıklarına neden olan iş gruplarında bu hastalıklardan korunmak için önlemler alınmalıdır ve maruziyetten mümkün olduğunca korunmalıdır.
• Obezite, çok kilolu olmak kişinin solunum sistemini etkileyebilir. Özellikle uykuda OSAS, hipoventilasyon sendromuna neden olabilir. Kişi mümkün olduğunca ideal kilosuna inmeli, zayıflamalıdır.
• Eğer KOAH, astım gibi kronik bir hastalık varsa kişi ilaçlarını doğru kullanmalı, doktorun tavsiyelerine uymalıdır. Hasta solunum ile ilgili şikayetleri olduğunda muhakkak doktoruna, eğer ani gelişmiş ise hemen acile başvurulmalı, eğer uzak ise ambulans istenmelidir.

Solunum Yetmezliğine Ne İyi Gelmez?

• Sigara kullanmak solunum yolu ve akciğer hastalıklarına neden olabilir, tetikleyebilir. Sigara, alkol kullanımı kötü etkiler ve kesinlikle bırakılmalıdır. Fazla kilolu ve obez olmak solunumu zorlaştırır ve solunum yetmezliğine neden olabilir.
• Zehirlenmeler, bazı ilaçlar solunum yetmezliğine neden olur, dikkatli olunmalıdır. Doktor izni olmadan ilaç kullanılmamalıdır. Solunum ile ilgili şikayet ve belirtiler olduğunda önemsenmelidir ve doktora başvurulmalıdır. Erken tanı ve tedavi oldukça önemlidir.

Yenidoğan Bebeklerde Solunum Yetmezliği

Bebekler anne karnında iken solunum plasenta ile olur ve akciğerler solunuma katılmaz.

Doğum ile birlikte bebek nefes almaya, akciğerler solunuma katılmaya başlar. Yenidoğan bebeklerde %2-3 oranında solunum sıkıntısı gözlenir ve bebeğin doğum ağırlığı düşükse, normal doğum haftasından önce doğmuş ise bu oran artar.

Yenidoğan bebeklerde solunum sıkıntısı tedavi edilmezse solunum yetmezliğine, kalbin durmasına ve ölüme neden olabilir.

Bu nedenle bebekte solunum sayısı yüksek, çok sık soluk alıp veriyorsa, burun kanatları ve göğüste çekilmeler varsa, inleme, morarma, huzursuzluk, göğüs emmede sorun varsa solunum sıkıntısından şüphelenilmelidir.

Solunum sıkıntısı görüldüğünde bebek hemen tedavi altına alınmalıdır. Eğer akciğer gelişimi ile ilgili sorun varsa, yetersiz ise akciğerin gelişmesi için sürfaktan verilir. Bebeğe solunum desteği verilir ve beslenmesi sağlanır.

Solunum Yetmezliği için Hangi Doktora Gidilir?

Solunum yetmezliği için nefes alırken zorlanma, yeterince nefes alamama gibi şikayetler varlığında Göğüs Hastalıkları uzmanına başvurulmalıdır.

Eğer ani gelişen ciddi bir nefes darlığı varsa acile başvurulmalı, gerekli müdahale hemen yapılmalıdır. Yapılan tetkikler sonucu sebep saptanır ve gerekli görülürse hasta doktor tarafından başka uzmana yönlendirilir.

Eğer kas ve sinir sistemi ile ilgili bir sorun varsa Nöroloji, kalp ile ilgili bir hastalık varsa Kardiyoloji uzmanına da hasta yönlendirir.