Meslek Hastalıkları

Meslek Hastalıkları Nedir?

Meslek hastalıkları kişinin çalışma koşulları içerisinde sürekli maruz kaldığı belli başlı durumlara bağlı olarak veya direkt çalışma şartlarının etkisiyle gelişen ve kişide hastalık oluşmasına neden olup bedensel, işlevsel ve ruhsal zararlar oluşturur. 

Özellikle sağlık konusuna yeterince önemin verilmediği toplumlarda daha fazla görülen meslek hastalıkları dünyanın emen her bölgesinde görülen durumlardandır. Kadınların meslek hayatına daha az katıldığı veya sigortalı olarak kadın işçi çalıştıran kurumların oldukça az olduğu dönemlerde meslek hastalıklarının erkeklerde daha sık kaydedilmesine bağlı olarak erkek çalışanlarda meslek hastalığı görülmesi fazlayken son dönemlerde kadınların yaşamın tüm alanına aktif bir şekilde katılması ve yasal haklarına çok daha fazla hakim olması nedeniyle kadınların mesleki hastalıklarının daha özenli bir şekilde kayıt altına tutulmasını sağlamıştır. 

Meslek hastalığı ve işle ilgili hastalıklar birbirinden farklı iki kavram olsa da çoğu kez birbiri yerine kullanılmaktadır. Meslek hastalığının görülmesi için kişinin çalışma ortamında olması gerekirken işle ilgili hastalıklarda kişilerin iş ortamında bulunması gerekli değildir. 

Meslek Hastalıkları Tipleri (Çeşitleri) Nelerdir?

Meslek sahibi olup hastalıkları olan herkesin meslek hastalığı olduğu söylenemeyeceği oldukça açıktır. Kişinin meslek hastalığının olduğunun kabulü için hastalıkla mesleği arasında bir illiyet bağı olmalıdır. Yani hastalığın, kişinin mesleğine bağlı olarak meydana geldiğinin onaylanması gerekir. 

Meslek hastalıkları kendi içerisinde etkene göre ve etki ettiği organa göre sınıflandırılabilir. Buna göre;

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’na Göre Türkiye’de Meslek Hastalığı Sınıflaması; 

• A grubu meslek hastalıkları; kimyasal etkenlere bağlı olarak ortaya çıkan meslek hastalıkları
• B grubu meslek hastalıkları; mesleki cilt hastalıkları
• C grubu meslek hastalıkları; pnömokonyozlar ve diğer mesleki solunum sistemi hastalıkları
• D grubu meslek hastalıkları; mesleki bulaşıcı hastalıklar
• E grubu meslek hastalıkları; fiziksel etmenlere bağlı mesleki hastalıklar

Meslek Hastalıklarının Zarar Verdiği Organa Göre;

• Kas ve iskelet sistemine zarar veren meslek hastalıkları
• Sindirim sistemine zarar veren meslek hastalıkları
• Solunum sistemine zarar veren meslek hastalıkları
• Boşaltım sistemine zarar veren meslek hastalıkları
• Dolaşım sistemine zarar veren meslek hastalıkları
• Çoklu sistem zararı yapan meslek hastalıkları

Meslek hastalıklarının sınıflandırılması şöyle toparlanabilir;

• Lenf dolaşımı ve kan ilişkili mesleki hastalıklar; kan dolaşımıyla ilişki olarak özellikle lösemi, lenf dolaşımıyla ilişkili olarak da lenfomalar mesleki hastalıklar olarak görülebilir. Lösemi ve lenfoma benzeri hastalıkları plastik madde üretim yerleri, boya işlerinde, kimyasalın yoğun olduğu işletmelerde sık görülebilir. 
• Meslek grubuna bağlı olarak kanser görülmesi; kişilerin çalıştığı iş grubunda fiziksel veya kimyasal etmenlere bağlı olarak soluduğu veya direkt olarak cildine temas ettiği etmenler nedeniyle bazı kanserlerin görülme riskinin arttığı belirlenmiştir. Özellikle boya imalatı, plastik yapım imalathaneleri, kimyasal çözücülerin üretildiği iş yerleri, radyasyon maruziyetinin yoğun olduğu işletmeler gibi iş kollarında çalışanların kanser hastalıklarına yakalanma riskinin arttığı belirlenmiştir. 
• Dolaşım sistemi hastalıklarının meslek hastalığı formunda görülmesi; kan dolaşım bozuklukları, damar tıkanıklıkları, yüksek tansiyon gibi dolaşımın bozulmasına neden olan hastalıklar önemli ölüm nedenlerindendir. Toplumda oldukça yaygın görülen bu hastalıklarının meslek yaşamının özellikle stres faktörüne bağlı olarak görülmesi de artmıştır. 
• Sindirim sistemi hastalıklarının meslek gruplarında görülmesi; sindirim sistemi hastalıkları da meslek hastalıkları içerisinde büyük bir oran alan hastalık gruplarındandır. Vardiyalı çalışma sisteminde beslenme düzeninin değişmesi, uzun süre hareketsiz çalışma ve stres faktörünün etkisiyle meslek hayatında sık görülen sindirim sistemi hastalıkları kişilerin yaşam standartlarını oldukça ciddi boyutta olumsuz etkilemektedir. 
• Psikolojik hastalıkların meslek hastalığı olarak ortaya çıkması; meslek yaşamında özellikle mobbinge bağlı olarak kişilerde psikolojik hastalıklar meydana gelebilmektedir. Ast- üst ilişkisinin içeriğinin ve etiğinin anlaşılmamasına bağlı olarak üst kıdemdeki çalışma arkadaşının alt kıdemden kişilere psikolojik olarak baskı uygulaması ile alt kıdemdeki kişilerde travma sonrası stres bozukluğu, majör depresyon, uyku sorunları gibi yaşamı oldukça önemli boyutta olumsuz etkileyecek psikolojik hastalıklar meydana gelebilmektedir. 
• Kas ve iskelet sistemi hastalıklarının mesleki hastalık olarak ortaya çıkması; ağır taşıma ve kas gücünün yoğun olarak çalıştırıldığı iş kollarında kas iskelet sistemi hastalıkları sıkça görülmektedir. Aynı şekilde özellikle uzun süre hareketsizlik gerektiren ve masa başı çalışmanın olduğu iş kollarında da kemik ve kaslarda çalıştırılmamaya bağlı olarak ağrılar meydana gelmektedir. 
• Sinir sistemi hastalıklarının mesleki hastalıklar olarak ortaya çıkması; meslek hastalıkları içerisinde sinir hastalıkları çoğunlukla kimyasal etmenlere bağlı olarak görülmektedir. Maruziyet süresi ve maruziyetin şiddeti hastalık belirtilerinin ortaya çıkmasında oldukça önemlidir. Gıda ve tarım sektörü, kağıt üretim sektörü, boya sektörü, plastik üretimi gibi iş kollarında sinir sistemi hastalıkları sıklıkla görülmektedir. Sinir sistemi hastalıklarının geri dönüşü olmadığından kişide kalıcı hasar bırakmaktadır. 
• Boşaltım sistemi hastalıklarının meslek hastalığı olarak görülmesi; hijyenik olmayan çalışma ortamlarında idrar yolu enfeksiyonlarının görülme oranın da artış olabilmektedir. Özellikle fiziksel ve kimyasal etmelere bağlı olarak boşaltım sistemi hastalıkları meslek grupları içerisinde görülebilmektedir. 
• Üreme sistemi hastalıklarının meslek hastalığı olarak ortaya çıkması; fiziksel ve kimyasal etmenlere maruziyet sonrasında kişilerde cinsel aktivitede değişmeler, üreme sisteminde bozukluklar veya gebelikte fetüste olumsuz gelişim durumları görülebilmektedir. Kimyasal çözücülerle ilgilenen iş kollarında veya radyasyona maruziyetin yoğun olduğu iş gruplarında üreme sistemi hastalıkları çok fazla görülmektedir. 
• Solunum sistemi hastalıklarının meslek hastalığı olarak ortaya çıkması; özellikle yoğun toz ortamının olduğu iş kollarında sıklıkla solunum sistemi hastalıkları görülmektedir. Pnömokonyöz denilen ve akciğerler hava keslerinde( alveoller) toz birikimine bağlı solunum sıkıntısı ile karakterize bir grup solunum hastalığının temel nedenleri içerisinde meslek grubu bulunmaktadır. Özellikle maden ocağı çalışanlarında, mermer- çimento sanayisi işlerinde, döküm, öğütme ve kırma gibi meslek kollarında, köprü, yol veya tünel gibi yapım işlerinde akciğer hastalığına neden olabilecek toz partikülleri sıklıkla olmaktadır. Buna bağlı olarak asbestozis, silikozis, kömür tozu hastalığı gibi hastalıklar ile astım, koah, bronşiektazi gibi kronik hastalıklar veya akciğer kanseri çok daha riskli hastalıklar meydana gelmektedir.  
• İşitme kaybına neden olabilecek mesleki hastalıklar; çalışma ortamında yüksek desibelli sese kısa süre maruz kalma veya orta şiddetli desibele uzun süreli maruz kalma ile kişide işitme kayıpları meydana gelebilmektedir. Çalışma ortamında özellikle 85 desibel üzerinde sese maruziyet işitme kaybına neden olmaktadır. Maden işletmelerinde, dokuma işlerinde, yol yapımında kullanılan araçlara bağlı veya hava yollarında çalışan kişilerde bu tür işitme kayıpları görülür. 
• Cilt hastalıklarının meslek kollarında görülmesi; fiziksel, biyolojik veya kimyasal etmenlere maruziyet sonrasında kişilerde cilt reaksiyonları gelişimine bağlı olarak cilt hastalıkları görülebilmektedir. Boya sanayinde, reçine ile ilgilenen iş kollarında, deterjan sektöründe görülebilmektedir.

Meslek Hastalıklarına Eşlik Eden Belirtiler Nelerdir?

Kişilerde meslek gruplarına bağlı olarak meydana gelen meslek hastalıkları farklı vücut sistemlerinde zarara neden olabilmektedir. Özellikle kişilerin uzun süreli sağlıksız koşullara maruziyeti ile meslek hastalıkları ortaya çıkabilmektedir. 

Meslek hastalıklarının neden olduğu şikayetleri ciddiyetine göre sıralamak gerekirse;

• Damar tıkanıklıkları; kişide dolaşım bozukluklarına bağlı olarak damar tıkanıklıkları ve kalp krizleri meydana gelebilmektedir. 
• Nefes darlığı; akciğer hastalıklarının göstergesi olarak sayılabilecek nefes darlığı kişinin yaşamını oldukça ciddi boyutta olumsuz etkileyebilir.
• Enfeksiyonlar; özellikle hijyenik olmayan çalışma koşulları işçilerde enfeksiyon gelişimine neden olmaktadır. En sık üst solunum yolu enfeksiyonları ve idrar yolu enfeksiyonları görülür. İdrar yaparken ağrı, yanma, yan ağrısı, karın ağrısı ve ateş gibi şikayetler ile idrar yolu enfeksiyonundan şüphelenilir. Burun akıntısı, öksürük, yaygın vücut ağrısı, boğaz ağrısı gibi şikayetlerle de üst solunum yolu enfeksiyonlarından şüphelenilir. 
• Ciltte döküntüler
• Karın ağrısı, kabızlık, ishal gibi bağırsak alışkanlığı değişiklikleri
• Kas ve kemiklerde tutulmalar, boyun ağrısı, bel ağrısı
• İşitmede azalma ve işitme kaybı
• Görme keskinliğinde azalma, görme kaybı, 
• İş kazalarına bağlı yaralanmalar, organ yaralanmaları
• Sinir sıkışmalarına bağlı olarak uyuşmalar, kol ve bacaklarda ağrı
• Cinsel işlevsellikte bozulmalar
• Erken doğum, riskli gebelikler ve düşük doğum ağırlıklı bebek dünyaya getirme
• Stres, kronik yorgunluklar, uyku sorunları
• İştahsızlık, bulantı ve kusma
• Majör depresyon, hayattan zevk alamama, mutsuzluk 

Tüm bu şikayetler kişilerde mesleki hayatın getirdiği zorlukların sonucu olarak ortaya çıkabilmektedir. Kişinin yaşamı oldukça fazla kötü etkilenebilmektedir. Bu da kişinin kendi yaşamında ve meslek yaşamında işlevsellik kayıplarına neden olmaktadır. 

Meslek Hastalıkları Nedenleri (Risk Faktörleri) Nelerdir?

Meslek hastalıklarının meydana gelmesinde çoğunlukla fiziksel, kimyasal ve biyolojik etmenlere maruziyet oldukça önemli rol oynamaktadır. Meslek hastalıklarının gelişmesine neden olan başka risk faktörleri şöyledir;

• Etmenlere uzun süreli maruziyet; kişide hastalık oluşturabilecek etmene uzun süre maruz kalma sonucunda vücudunda etmenin birikimi artmaktadır. Bu da hastalığın meydana gelişimi kolaylaştırır. 
• Etmene yüksek oranda maruziyet; nasıl ki etmene uzun süre maruz kalındığında hastalığın gelişimi kolaylaşıyorsa etmene yüksek oranda maruz alındığında da bu durum görülmektedir. Kısa süre maruz kalınsa bile etmenle yüksek oranda karşılaşan vücut hücrelerinde hastalıklar meydana gelir.
• Kolaylaştırıcı faktörlerin varlığı; kişide zaten sağlıklı olmayan bir vücut yapısı varsa, bağışıklığı düşükse veya genetik olarak belli bir hastalığa yatkınlığı varsa bu durumlarda da meslek hastalıklarının ortaya çıkması kolaylaşır. 
• Sigara içmek; kişide birçok vücut sisteminin işleyişinde olumsuz etkisi olan sigara kullanımının meslek hastalıklarına yakalanma riskini arttırdığı bilinmektedir. 
• Hareketsiz yaşam, kilo fazlalığı; kişinin yaşam tarzının sağlıksız olması ile meslek hastalıklarına yakalanma riski artmaktadır. 
• Madde bağımlılığı ve alkol; kişinin fazlaca alkol tüketmesi ve alkol bağımlısı olması ile uyuşturucu maddelere bağımlılığının olması meslek hastalıklarına yakalanma riskini arttırır. 
• Beslenme alışkanlığının düzensizliği; özellikle sindirim şikayetlerine neden olarak kişide sağlık sorunları ortaya çıkarır. 
• İş ortamında hareketsizlik veya kas ile kemiklere aşırı yük binmesi; ağırlık taşımayı gerektiren iş kollarında kas yırtılmaları veya kemik eğrilikleri meydana gelebilmektedir. Aynı zamanda oldukça hareketsiz olmayı gerektirecek iş kollarında da kas ve kemik şikayetleri görülmektedir. 

Meslek Hastalıkları Teşhisi

Meslek hastalıklarının teşhisi de diğer birçok hastalığın teşhisi gibi çoklu yaklaşım şeklinde olmalıdır. Meslek hastalıkları teşhisinde kullanılacak metotlar şöyledir;

• Anamnez; kişiden ayrıntılı bir şekilde alınacak hastalık öyküsü yani anamnezin teşhiste çok önemli yeri vardır. Doktor başvurusu yapan hemen her hastadan alınması gereken bilgilerden biri kişi çalışıyorsa mesleğinin ne olduğudur. Ne kadar süredir çalıştığı ve çalışma koşulları sorgulanmalıdır. Şikayetlerinin özellikle çalışma süreci içerisinde gelişip gelişmediği öğrenilmelidir. 
• Fizik muayene; meslek hastalıkları teşhisinde kullanılacak bir diğer yöntem muayenenin yapılmasıdır. Tüm muayeneleri tam olarak yapılmalıdır. Kişi nörolojik, kardiyolojik, psikolojik olarak ayrıntılı muayene edilmelidir. Solunum şikayetleri olan hastaların akciğerleri stetoskop denilen cihazla dinlemelidir. Cilt sorunları olan hastalar egzama, döküntü ve izler açısından incelenmelidir. 
• Laboratuvar tetkikleri; meslek hastalığı düşünülen hastalardan istenecek kan ve idrar tetkikleri ile hastalığın nedeni belirlenebilmektedir. Ayrıca deri testi ve alerji testleri de faydalı olacaktır. 
• Görüntüleme tetkikleri; hastalardan şikayeti doğrultusunda görüntüleme tetkikleri istenebilir. Bunlar; akciğer grafisi(röntgeni), bilgisayarlı tomografi(BT), manyetik rezonans görüntüleme(MR) veya ultrasonografi(USG) olabilir. Teşhiste oldukça büyük yeri olan bu görüntüleme yöntemleri ile hastalığın kesin teşhisi yapılabilmektedir. 
• Biyopsi; şüphe duyulan dokudan alınacak örneğin patolojik açıdan incelenmesi ile meslek hastalığı kesin tanısı konabilmektedir.

Meslek Hastalıkları Tedavisi

Meslek hastalıkları çok farklı organ ve vücut sistemini etkilediği için tedavide de hastalığa uygun tedavi yaklaşımı planlanır. 

• Medikal tedavi; meslek hastalıklarının hemen hepsinde ilaç tedavisi uygulanması hastalığın tedavisinde önemlidir. Kalp rahatsızlığı veya yüksek tansiyonu olan hastalarda ritim düzenleyici kalp ilaçları ve antihipertansif ilaçlar kullanılabilir. Damar tıkanıklığı olan hastalarda antikoagülan ilaçlar faydalıdır. Enfeksiyon durumları için antibiyotikler kullanılabilir. Nefes darlığı ve akciğer sorunları olan hastalarda bronkodilatörler faydalı olacaktır. Cilt sorunları olan hastalar için de steroidli kremler faydalıdır. Psikiyatrik şikayetleri olan hastalar içinse antidepresanlar veya anksiyolitik ilaçlar kullanılabilir. 
• Cerrahi tedavi; meslek hastalıklarında ilaç tedavisinin yeterli gelmediği durumlarda ameliyat seçenekleri düşünülebilir. Özellikle kalp ve akciğer hastalıkları olan kişilerde cerrahi seçenekleri daha ön plana çıkmaktadır. Görmede azalma ve kayıp ile işitme kayıplarında da cerrahi seçeneği ortaya çıkmaktadır. 
• Radyoterapi; meslek hastalıkları içerisinde kanser hastalıkları da bulunmaktadır. Vücudun herhangi bir dokusunda mesleğe bağlı tümör dokularının gelişmesi durumunda kişi için kemoterapi veya radyoterapi yöntemlerinin uygulanması gerekebilmektedir. 
• Psikoterapi; iş ortamının yarattığı stres veya depresyon durumları için kişinin psikolojik destek alması faydalı olacaktır. İş grubu ile grup terapileri de düşünülebilir. 

Meslek Hastalıkları Tedavi Edilmezse Ne Gibi Komplikasyonlara Yol Açar?

Meslek hastalıkları kişinin çalıştığı işe bağlı ortaya çıkan ve çalışmaya bağlı olarak meydana gelen hastalıklar için kullanılan bir terimdir. Kişinin çalıştığı iş koluna bağlı olarak birçok vücut sistemini etkileyecek bir durum olan meslek hastalıklarının erken dönemde teşhisi ve tedavisi oldukça önemlidir. Tedavi edilmeyen meslek hastalıkları kişinin bireysel yaşamında ve iş hayatında olumsuzluklar meydana getirerek işlevselliğinde azalmalara neden olur. Kişide sakat kalma veya ölümle sonuçlanabilecek çok ciddi durumlar ortaya çıkabilmektedir. İş hastalıkları çalışma ve sosyal güvenlik politikaları içerisinde de önemsenen durumlardan biridir. Son dönemlerde önemi daha da artan iş kazası ve meslek hastalıkları konuları titizlikle üstünde durulması gereken önemli konulardır. 

Meslek hayatında güvenli çalışma koşullarının sağlanamamasına paralel olarak ortaya çıkması daha muhtemel olan iş kazaları meslek hayatının ve kişisel hayatın zarar görmesine neden olan bir durumdur. İş kazası yaşamış birçok kişi iş kazası raporu nasıl alınır sorusu üzerine kafa yormaktadır. Bu durumun önemi henüz tam olarak bilinmemektedir. Kişinin direkt çalışma ortamında yaşadığı ve çalışmasına bağlı olarak geçirdiği kaza durumunun kesinleşmesi halinde SGK tarafından ödenek verilmektedir. 

Gebelikte Meslek Hastalıkları

Gebelik kişinin fiziksel ve ruhsal olarak oldukça sağlam olmasını gerektiren bir durumdur. Meslek hayatı içerisindeki ağır çalışma koşulları ve sağlıklı olmayan iş ortamları hem gebenin hem de bebeğin hayatını olumsuz etkileyebilmektedir. Özellikle a grubu meslek hastalıkları yani kimyasal etmene bağlı olarak ortaya çıkan meslek hastalıkları gebede erken doğuma neden olabilmektedir. 

Gebelik sürecinde kişinin düzenli kontrollerini yaptırması önemlidir. Şikayetlerin ortaya çıkmasından önceki süreçte de kontrol altında olup hem gebenin hem de bebeğin sağlığından emin olunması gerekir. 

Meslek Hastalıkları için Hangi Doktora Gitmeli?

Meslek hastalıkları birçok şikayete neden olan kompleks hastalık gruplarını içerir. Bu nedenle başvurulması gereken bölümler de kişideki şikayetlere bağlı olarak çok çeşitlidir. Kişide nefes almada zorlanma, çarpıntı, göğüs ağrısı gibi şikayetler varsa Kardiyoloji bölümüne başvurması gerekliyken öksürük, sık akciğer enfeksiyonu geçirme, nefes darlığı gibi şikayetler mevcutsa Göğüs hastalıkları bölümüne başvurması gerekir. Ciltte döküntü, kaşıntı veya egzama durumlarında Deri ve Zührevi hastalıklar bölümü gidilmesi gereken bölümdür. Şikayetlerin başlangıcından sonra hastane başvurusu anlamlı olacaktır. Fakat kişi özellikle riskli iş kollarında çalışıyorsa yıllık sağlık kontrollerinden geçmesi meslek hastalıklarının erken teşhisi için önemlidir.