Dolama

Dolama Nedir?

Dolama, tırnakların çevresindeki deri dokusunda ortaya çıkan bir enfeksiyondur. Tıp dünyasına bu enfeksiyona paronişi denmektedir. Paronişi veya dolama; ani başlangıçlı da olabilir, yavaş bir süreçte de başlayabilir.

Dolama, sıklıkla kendini tırnak çevresindeki dokunun şişkin, kızarık, kaşıntılı, ağrılı ve sıcak olmasıyla birlikte gösterir. Bazen bu enfeksiyonda tırnak çevresinde irinlenme görülebilir.

Bu enfeksiyona büyük çoğunlukla bakteri, mantarlar veya virüsler neden olmaktadır. Tedavi ile kolaylıkla geçiyorsa bu enfeksiyon olasılıkla bakteri kökenlidir, ancak tedaviye dirençli ise bu enfeksiyon olasılıkla bir mantar kaynaklıdır.

Tırnak yeme alışkanlığı olanlarda tırnak çevresindeki deri dokusuna da hasar verme, örneğin buradaki deriyi yiyip koparma dolamaya olan yatkınlığı artırır. Ellerin aşındırıcı bir kimyasala (örneğin temizlik ürünleri, tarım alanlarında kullanılan maddeler) sürekli olarak maruz kalınması dolamaya olan yatkınlığı artırır.

Bu enfeksiyonu başlıca ikiye ayırabiliriz: Akut paronişi, kronik paronişi.

Akut paronişi (dolama): Birkaç saat veya günler içerisinde başlayan ve 6 haftadan kısa süren enfeksiyonun derinlere inmeyip kolaylıkla tedavi edilebildiği bir dolama türü. Yüksek olasılıkla bakteri kaynaklıdır.

Kronik paronişi: Hastalığın 6 haftadan uzun sürmesi ile birlikte yavaş ilerlemesiyle ve ciddileşmesi ile kendini gösteren tedavisi akut paronişiye oranla daha güç olan bir dolama türü. Yüksek olasılıkla mantar kaynaklıdır.

Dolama Belirtileri Nelerdir?

Dolama enfeksiyonunda el ve ayak tırnaklarının çevresindeki deri dokusunda ağrı, şişlik, kızarıklık, artmış sıcaklık, kaşıntı, irin görülebilir. Tırnak çevresindeki doku ağrı nedeniyle hassaslaşabilir.

İrin, ilerlemiş olgularda ve tedavi alınmadığı durumlarda görülebilir.

Tırnakta sertleşme, biçim bozukluğu görülebilir, tırnak kalınlaşabilir. Tırnak dokusu ve rengi değişebilir. Bazen dolama, tırnağın yerinden ayrılmasıyla bile sonuçlanabilir.

Dolamada görülen enfeksiyon, etkenine göre farklı bulgular verebilir. Örneğin, tırnakta yeşile kayan bir renk dönüşümü Psödomonas bakterilerine işaret etmektedir.

Başka bir örnek olarak da virüs kaynaklı dolamalardan herpetik dolama örnek gösterilebilir. Herpes simpleks virüsü nedeniyle ortaya çıkan bir dolamadır.

Herpetik paronişide, tırnak çevresinde berrak sıvılı (irinsiz) kesecikler (veziküller) görülür. Şişme, kızarıklık ve ağrı sonucunda ortaya çıkan tırnak çevresinde hassaslık görülür. İleri evrelerde berrak sıvılı kesecikler birleşip bakteri kaynaklı dolamalarda olan gibi irinli bir görünüme bürünebilir.

Akut paronişide ve kronik paronişide farklı bulgular görülür.

Akut paronişi: Bu dolama türünde çoğunlukla bir tırnakta tutulum görülüp sıklıkla da tırnağın bir kenarındaki deri dokusunda tutulum görülür. Söz konusu yerde zonklayıcı bir ağrı, kızarıklık, sıcaklık artışı, şişme görülür. Bazı durumlarda irinli alanlar oluşur, bu alanlar sıklıkla küçük nitelikte olup şişkin bir kabarcık biçiminde de olabilir, deriden hafifçe kabarık da olabilir. İrin, tırnağın altına ilerleyebilir.

Kronik paronişi: Tırnak çevresindeki dokuda kızarıklık, hafif şişkinlik ve hassaslık görülür, bu bulgular inişli çıkışlı değildir, sabittir. Tırnak kalınlaşır, rengini yitirir. Tırnak, çevresindeki deri dokusundan ayrılabilir, bu durum başka enfeksiyonlara daha ortam hazırlayabilir.

Dolama Nedenleri Nedenleri?

Daha önce de belirttiğimiz gibi dolama; büyük çoğunlukla bakteri, mantar ve virüs kaynaklıdır.

Enfeksiyon hastalığı olmasından dolayı söz konusu hastalık yapıcı etkenlerin tırnak çevresi dokuya ulaşması gerekmektedir. Bu yüzden dolama sıklıkla tırnak çevresi dokunun incinmesiyle, yani travmaya uğraması ile gerçekleşir.

Söz konusu incitici eylemler kabaca şöyle sıralanabilir: Tırnak yeme, tırnağı çok kısa kesme veya tırnak kesiminde çok derine inme, parmak emme, bir kimyasala maruz kalma, eli aşındırıcı işlerle uğraşma veya bu tür işlerde çalışma, eli bakımsız bırakma veya ele özensiz davranma, eli aşırı sık yıkama.

Tırnak yeme alışkanlığı olanlarda tırnak çevresindeki deri dokusunu yeme, koparma davranışı görülebilir. Bu durum deride açık alanlar bırakıp enfeksiyon etkenlerinin yerleşmesine katkıda bulunur.

Parmağını emen bebekler ve küçük çocuklar da dolama yönünden risk altındadır. Emilen parmak sürekli olarak nemli kalmakta ve parmak derisi aşınmakta, biçim değiştirmektedir. Herpetik dolama yönünden de risk vardır.

Bir kimyasala maruz kalma tıpkı tırnak yeme alışkanlığındaki gibi deride açık alanlar bırakabilir. Temizlik ürünleri, tarım alanlarında kullanılan bazı ürünler el derisinin aşınmasına neden olabilir. Bu risk altında olanlara ev hanımları, bir temizlik işinde çalışanlar, çiftçiler örnek gösterilebilir.

Ellerin kuru havaya ve soğuğa maruz kalması, sahip olunan işin eller için yıpratıcı olması da dolamaya yatkınlık kazandırır. Çünkü elde yaralanmalar, çatlamalar oluşabilir.

Ellerin sürekli olarak nem içerisinde kalması da dolamaya yakalanmayı arttırır.

Dolama, çoğunlukla yetişkin kadınlarda görülür.

Diyabet de dolamaya olan yatkınlığı artırır.

Bağışıklık sisteminin baskılandığı veya çökkün olduğu bireylerde dolamaya yakalanma olasılığı artar. Örneğin; HIV enfeksiyonuna yakalanmış bir bireyde, organ naklinden sonra nakledilen organın reddedilmemesi için bağışıklığı baskılanmış bir bireyde, bağışıklık sisteminin baskılanmasına neden olan kanser tedavisi alan bir bireyde dolamaya yakalanma riski artar.

Pemfigusta da dolama riski artar. Pemfigus, deride ve mukozalarda (yüzeyi salgılarla kaplı yerler; örn. ağız içindeki yüzeyler) görülen otoimmün (vücudun bağışıklık sisteminin kendi dokusuna saldırması) bir hastalıktır.

Tırnakta yeşil renklilik, pseudomonas türü bakterilerin enfeksiyonuna işaret eder.

Akut paronişi: Bu dolama türüne bakteriler (Staphylococcus aureus, Streptococcus pyogenes, pseudomonas bakterileri), mantarlar (Candida albicans) ve virüslerin (herpes simpleks virüsü, HSV) üçü de neden olabilmektedir. Bunların içerisinde en sık neden bakterilerdir.

Kronik paronişi: Bu dolama türüne çoğunlukla mantarlar neden olur, bununla birlikte mantarlardan az olmakla birlikte bakteriler ve virüsler de buna neden olabilir. Çok çok seyrek görülmekle birlikte kanserler de buna neden olabilmektedir.

Dolama Teşhisi

Dolamanın tanısı sıklıkla hastanın öyküsü alınarak ve muayenesi yapılarak konulur.

Bir bireyin; tırnağını yemesi, parmağını emmesi, temizlik işinde çalışması, ellerini aşırı sık biçimde yıkaması, ellerin sürekli nemli kaldığı işlerde çalışması, aşındırıcı kimyasalların bulunduğu işlerde çalışması dolama tanısı lehine bir durumdur.

Bir sonraki aşamada da hastanın yakınması incelenir.

Akut paronişide enfeksiyon 6 haftadan kısa sürer. Hızlı gelişir.

Kronik paronişide enfeksiyon 6 haftadan uzun sürer. Yavaş gelişir ve sürekli olarak ilerleyicidir.

Yakınılan yerin incelenmesi, tanı koyma bakımından son derece önemlidir. Tırnak çevresindeki deri dokusunda ağrı, ağrıdan dolayı hassaslık, kızarıklık, sıcaklık artışı, şişme başlıca bulgularımızdandır. Buna ek olarak dolamada irinlenme görülebilir.

Tırnakta renk değişimi, biçim değişimi, tırnağın kalınlaşması ve kalkması dolama için başka bulgulardandır.

Akut paronişide; tırnak çevresindeki deri dokusunda ağrı-hassaslık, kızarıklık, sıcaklık artışı ve şişme başat bulgulardandır.

Kronik paronişide; tırnak çevresindeki deri dokusunda hassaslık, kızarıklık, hafif şişkinlik görülür. Tırnakta kalınlaşma, renk değişimi, biçim bozulumu, ayrılma görülür.

Bazen bulgular yeterince açık olmayabilmektedir. Bu durumda dolamalı yerden örnek toplayıp Gram boyama, kültür ve potasyum hidroksitten yararlanılmaktadır.

Gram boyama, bakterilerden kuşkulanılması durumunda uygulanan bir boyamadır. Potasyum hidroksit ise mantarlardan kuşkulanıldığında başvurulan bir yöntemdir. Söz konusu boyama işlemleri mikroskop altında incelenmektedir.

Kültür işleminde ise enfeksiyon etkenini açığa çıkarma hedeflenmektedir, kültür ortamı söz konusu etkenin üremesine elverişli ortamlardır.

Tzanck testinde ise herpes virüsünün sorumlu olup olmadığı araştırılır.

Dolama için genel olarak saydıklarımızın yeterli olmasına karşın osteomyelitten kuşkulanma durumunda ek görüntüleme yöntemlerine başvurulabilir. Osteomiyelit, kemikte gelişen enfeksiyonlara denir.

Yineleyen enfeksiyonlar bizi osteomiyelit kuşkusuna götürmekle birlikte bu durumu açığa çıkarmak için radyografiden (röntgenden) yararlanılır.

Yine tanıyı güçlendirmek veya elemek için kan tahlilinde alyuvar çökelme hızına (ESR’ye) bakılır. Alyuvar çökelme hızı, tıbbi adıyla eritrosit sedimantasyon hızı; çeşitli durumlarda da artmakla birlikte uzun dönemde bir enfeksiyonun olup olmadığını göstermek amacıyla başvurulan bir ölçüttür.

Dolama Tedavisi

Dolamanın tedavisi; dolamanın türüne, yayılımına, biçimine, hızına bağlı olarak yüksek bir çeşitlilik gösterir.

Hafif dolama olgularında parmağa günde birkaç kez sıcak su uygulaması yapılabilir. Bu her zaman sağlam bir çözüm sunamayabilir. Bu yöntemin yetersiz kalması durumunda bir doktora başvurmak oldukça yararlıdır.

Hafif dolamalarda kortikosteroidlerin ve ağrı kesicilerin enfeksiyonun tedavi sürecinde yararı bulunmaktadır. Merhem, krem biçiminde uygulamaları bulunabilmektedir.

Hafif düzeyli akut dolama olgularında topikal (yerel) antibiyotiklerden yararlanılır. Merhem biçiminde uygulanabilir. Biraz daha ileri durumlarda sistemik (bütün vücudu kapsayacak) antibiyotik uygulaması yararlı olmaktadır. Doktor, enfeksiyonun biçimine göre kuşkulandığı etkene göre antibiyotik tedavisini biçimlendirecektir.

İrinlenme veya apseleşme varsa bu irinin bir doktor gözetiminde temizlenmesi iyileşmeye önemli ölçüde katkıda bulunur. Doktorlar irini özel araçların yardımıyla boşaltırlar.

Kronik paronişide ise elleri nemden uzak tutmak oldukça önemlidir. Dolama ayakta ise söz konusu ayağı kuru tutacak ayak giyimi seçilmelidir, varsa çoraplar kuru tutulmalıdır. Hafif kronik dolamanın olması durumunda yine sıcak su uygulaması yapılır, bu işlemden sonra da ilgili yerler kuru tutulmalıdır.

Kronik paronişide çoğunlukla mantarlardan kuşkulanıldığından dolayı mantarlara yönelik tedavi yeğlenir, antifungal ilaçlar kullanılır.

Herpetik dolama varsa antivirallerden yararlanılır.

Dolama Tedavi Edilmezse

Dolama, bir enfeksiyon olduğundan dolayı enfeksiyonun iyileştirilmediği durumlarda enfeksiyonda derinleşme, yayılma görülebilir. Parmak kemiği tutulabilir. Parmakta yaygın biçimde enfeksiyon gelişebilir. Söz konusu enfeksiyon ağrıya neden olabilir. Bunun sonucunda gündelik yaşamda rahatlık ciddi sorunlar oluşabilir. Aşırı biçimde ilerleme, parmağın varlığını tehlikeye bile atabilir.

Enfeksiyonun vücut geneline yayılması da olasılıklar içerisindedir.

Dolamaya Ne İyi Gelir?

Dolamanın akut ya da kronik olduğu çözümlendikten sonra sıcak günde 3-4 kez sıcak su uygulaması ve bu uygulamanın ardından da elin kuru tutulması oldukça önemlidir. Bunun dışında dolamanın olduğu bölge kurcalanmamalı, bu bölgeyi hasara uğratacak bir eylemde bulunulmamalıdır.

Dolamaya yakalanma olasılığını en aza indirmek amacıyla elleri aşırı nemden korumak gerekir. Bununla kısıtlı kalınmayıp elleri yıpratıcı etkinliklerden uzak kalınmalıdır.

Örneğin yıpratıcı bir işlemde ele koruyucu bir eldiven giyilmeli, soğuk ve kuru havalarda ellere nemlendirici krem sürülmeli, elde yaralanmaların olması durumunda enfeksiyon riskine karşı temizlik önlemleri ve koruyucu önlemler alınmalıdır.

Kimyasalların kullanıldığı etkinliklerde, örneğin temizlikte, tarım etkinliklerinde, kimyasalların kullanıldığı bir işte elleri korumak amacıyla koruyucu eldivenler kullanılmalıdır.

Dolamaya Ne İyi Gelmez?

Dolamanın bulunduğu yeri bir araç ile (temizlenmiş olsun ya da olmasın) kurcalamak dolamayı kötüleştirebilir. Dolamanın neden olduğu şişliği şişliğe çökme yoluyla gidermek anlamsız bir girişim olacaktır.

Yukarıda da sözünü ettiğimiz gibi ellere yeterli özenin gösterilmemesi dolamayı kötüleştirmeye katkıda bulunur.

Fazla nem, yaralanmalar, derin tırnak kesimi işlemleri dolamayı kötüleştirebilir.

İrinli şişler veya apselerin ev ortamında sıkılması, kesilmesi veya açılması sakıncalıdır.

Dolama İlaçları

Hafif dolamalar sıklıkla herhangi bir antibiyotik kullanımı olmadan iyileştirilebilir. Sıcak su uygulaması, ağrı kesiciler istenen rahatlığı önemli ölçüde sağlamaktadır.

Antiseptikler, dolamanın olduğu bölgeye uygulanabilir. Antiseptikler, bir dokuda bulunan mikropları öldürmek veya mikropların üremesini durdurmak amacıyla kullanılan maddelerdir. Bu maddeleri doktorun önerisi dışında kullanmamak gerekir.

Bunların yetersiz olduğu durumlarda antibiyotiklere başvurulur. Antibiyotikler topikal (yerli) veya sistemik (bütün vücudu kapsayan) biçimde uygulanabilir.

Kullanılan bazı antibiyotikler şöyledir: Tetrasiklin, doksisiklin, klindamisin, dikloksasilin, trimetoprim, sülfametoksazol.

Topikal olarak kullanılabilen bazı antibiyotikler: Gentamisin, basitrasin, mupirosin, neomisin.

Topikal antibiyotikler; merhem, krem biçimlerinde ilgili bölgeye uygulanır.

Antibiyotikler dikkatli kullanılmalıdır. Bakteriler direnç geliştirebilir. Bakterilerin direnç geliştirmesi enfeksiyonun iyileştirilmesini ciddi biçimde güçleştirir. Mantarlar için de bu geçerlidir. Bu yüzden antibiyotikler ve antifungaller bir doktor gözetiminde kullanılmalıdır.

Mantarlar için de antifungaller kullanılır.

Kullanılan bazı antifungaller şöyledir: Ketokonazol, itrakonazol, flukonazol, klotrimazol.

Bunlara ek olarak kortikosteroidler yangıyı gidermek için kullanılabilir. Kortikosteroidler merhem biçiminde uygulanabilir ya da bir iğne aracılığıyla dolamanın olduğu bölgeye uygulanabilir.

Herpes virüsünden kuşkulanılıyorsa bir antiviral olarak asiklovir tedavisi kullanılabilir.

Dolama için Hangi Doktora Gidilir?

Dolama ile dermatoloji (cildiye, deri hastalıkları) bölümü ilgilenmektedir. Parmakta dolama bir tırnağın bir kenarını tutsa bile dolamanın bir enfeksiyon hastalığı olduğu unutulmamalıdır. Hafif bir akut dolama, günde birkaç kez sıcak su uygulaması yapmanıza karşın geçmiyorsa bir deri hastalıkları (dermatoloji) uzmanına danışmanız yararlı olacaktır.

Bütün bunlardan farklı olarak bir bireyin bağışıklık sistemi zayıfsa ya da bir birey diyabet hastası ise doktora gitmekte gecikmemelidir