Uyuz
Uyuz hastalığı, uyuz böceğinin neden olduğu kaşıntı ve döküntüler ile seyreden bir cilt hastalığıdır ve temas yolu ile bulaşır. Tedavisi krem veya losyonlar ile yapılabilir.
Uyuz Nedir?
Uyuz hastalığı sarcoptes scabiei hominis adlı bir parazit türünün yol açtığı kaşıntı ve döküntülerle seyreden bir hastalıktır. Irk, cinsiyet, yaş, sosyoekonomik düzey ayırt etmeksizin herkese bulaşabilir. Dünyanın her yerinde görülebilir. Belirli aralıklarla büyük salgınlara neden olabilmektedir.
Uyuz böceği insandan insana çoğunlukla hastalığı taşıyanlarla 15-20 dakikalık temas sonucu bulaşır. Aynı yaşam alanının paylaşılması, cinsel temas, ev eşyaları, ortak kıyafet veya çarşafların kullanımı ile bulaşma riski artar. Kış aylarında, kalabalık ortamlarda, okullarda, yatakhanelerde, toplu taşıma araçlarında uyuz akarının bulaşma ihtimali artar. Uyuz akarı uçamaz, zıplayamaz. Yavaş bir sürünme hareketi ile ilerler. Dans etme, tokalaşma, sarılma gibi kısa süreli temaslarla bulaşma ihtimali düşüktür.
Norveç uyuzu (kabuklu uyuz) adı verilen hastalık tipi kısa temaslar sonucu bulaşabilir. Daha şiddetli seyreder. Ancak bağışıklık sistemi normal bireylerde pek görülmez.
Uyuz akarı insana bulaştıktan 3-6 hafta sonra kaşıntı ve kızarıklığa neden olmaktadır. Daha önceden uyuz geçirmiş kişilerde kaşıntının ortaya çıkış süresi çok daha kısadır. Bu kaşıntı, kızarıklık parazitlerin hareketi ve vücudun bu parazitlerin artıklarına verdiği tepki sonucu ortaya çıkar. Uyuz akarı insan vücudunda yaşam döngüsünün sonuna kadar barınabilirken dış ortamda 72 saate kadar hayatta kalabilmektedir.
Uyuz böceğinin gözle görülmesi pek mümkün değildir. Bu böcek insana bulaştığında deride tüneller (sillion) açarak derinin üst tabakasına (epidermis) yerleşir ve yumurtalarını bırakır. Sivilce benzeri kızarıklıklara neden olur. Kaşıntı izleri veya başka sebeplerle açtığı tünellerin üstü kapanmadıysa bu tünellerin gözle görülmesi zor ancak mümkündür.
Uyuz hastalığı tanı koyulması durumunda tedavisi kolay ancak uğraştırıcı bir hastalıktır.
Etkili tedaviden 24 saat sonra uyuz akarlarının büyük çoğunluğu öldüğü için bulaştırıcılık önemli ölçüde azalır.
Uyuz Belirtileri
Uyuz hastalığı ciltte çeşitli kabartılar, kızarıklıklar ile ortaya çıkabilir. El bilekleri, el parmak araları, karın, koltuk altı, erkeklerde genital organ, kadınlarda meme ucu ve çevresi kaşıntının en sık görüldüğü yerlerdendir. Erişkinlerde göğüs, sırt, saçlı deri ve yüzde çoğunlukla görülmez.
Uyuz akarları sıcakta daha çok hareketlenir ve daha yoğun bir kaşıntıya yol açarlar. Geceleri yorganın altına girince veya sıcak duş sonrasında artan kaşıntı uyuz hastalığının tipik belirtilerindendir. Aile içinde başka kaşınanlar da olması uyuz tanısı için ipucu olabilir.
Tanı koyulmasında yardımcı, en belirgin lezyonu derinin üst tabakasındaki beyazımsı renkte, zikzak şeklinde tünellerdir (sillion). Çıplak gözle görülmesi pek kolay değildir. Çizginin ucunda veya tek başına bulunan vezikülde (vezikül perle) uyuz akarı bulunur.
Uyuz Nedenleri Nelerdir?
Uyuz hastalığının nedeni sarcoptes scabiei hominis denilen parazit türüdür. Bu paraziti taşıyan biri ile uzun süre doğrudan temas eden biri bu hastalığa yakalanabilir. Uyuz paraziti taşıyan kişi ile temas eden eşyaları kullanmak da hastalığın bulaşmasında etkili olabilir.
Kısa süreli temaslar bulaşma için çoğunlukla yeterli değildir. Kalabalık ortamda yaşayanlar, ortak eşya kullanımı olanlar, toplu taşıma kullananlar, kişisel temizliğine dikkat etmeyenler uyuz hastalığının bulaşması açısından risk altındadırlar.
Uyuz Teşhisi
Uyuz hastalığının tanısında hastanın şikayetlerinin tipik olması (gece kaşıntı şiddetinin artması, kaşıntı yerleri, ailede başka kaşınanlar olması) tanı için yönlendiricidir. Kaşıntı izleri ile tahriş edilmemiş ciltte tünellerin görülmesi tanı için yeterlidir. Tanının hasta hikayesi ve çıplak gözle muayene ile koyulamaması durumunda diğer inceleme tetkiklerine başvurulur.
- Dermatoskopi: Deri yüzeyinin detaylı incelenmesini sağlayan araçtır. Bu araçla sillionlar ve vezikül perleler daha rahat bir şekilde görünür.
- Mikroskopi: Deri üzerindeki lezyonlardan kazıntı örneği veya yapışkan bantla örnek alınır. Mikroskobik inceleme ile direkt olarak uyuz akarı görülüp tanı koyulabilir.
Uyuz Tedavisi
Uyuz hastalığı, tanısı koyulduktan sonra tedavisinin kolay olduğu bir hastalıktır. Vücuttaki uyuz akarları kısa sürede yok edilebilir. Ancak tedavinin bir parçası olan diğer kısımlar uğraştırıcı olabilmektedir.
Tedavinin ilk basamağı olarak %5 permetrin içeren krem veya losyon verilir. Bu krem temiz ve kuru vücuda gece yatmadan önce kulak arkasından itibaren boyundan aşağı her yeri kapsayacak şekilde sürülür. Yüze ve saça kesinlikle sürülmemelidir. 8-12 saatlik uygulamanın ardından yıkanmalıdır. Bu tek seferlik uygulama ile uyuz akarlarının büyük bir kısmı ölür ancak tek uygulama çoğunlukla yetersizdir.
Ailede başka kaşınanlar varsa onlar da aynı tedavi protokolü ile tedavi edilmelidir. Aynı evin içinde yaşayıp kaşınmayan kişiler de mutlaka diğer herkesle aynı günde, %5 permetrin içeren krem tedavisini uygulamalıdır.
3-4 gün içinde kullanılan kıyafetler ve çarşaflar poşetlere koyulup ağzı kapalı bir şekilde 3-4 gün bekletilmeli ve ardından yüksek ısılarda yıkanmalı, ütülenmelidir. Poşette bekletilemeyen eşyalar açık havada 3-4 gün bekletilmelidir.
Yaygın olarak %5’lik permetrin tedavisi uygulanmasına rağmen kükürt ve katran içeren pomad tedavileri de bulunmaktadır. %5’lik permetrin tedavisi yenidoğan bebeklerde ve gebelerde güvenli değildir. Bu nedenle bebeklerde ve gebelerde kükürt ve katran içeren pomadlar kullanılmaktadır.
Bu birkaç günlük ilaç uygulaması ile uyuz tamamen tedavi edilebilir. Ancak kaşıntı tedaviden sonra birkaç hafta devam edebilir. Bu süreçte rahatlatıcı olarak antihistaminikler veya losyonlar kullanılabilir. Antihistaminikler kaşıntının mekanizmasına direkt olarak etkili olmasa da rahatlatıcı tedavide faydalı olabilmektedirler.
Uyuz Tedavi Edilmezse
Uyuz hastalığının tanısı koyulmazsa ve tedavi edilemezse durdurulamayan, uykudan uyandıran ve uyutmayan şiddetli kaşıntılar; yaşam kalitesini düşürebilir. Uykusuzluk, stres, gerginlik, sinirlilik gibi kişisel ve psikolojik sorunların yanında toplumsal sorunlara da yol açabilir. Uyuz hastalığı tedavi edilmediği sürece parazitin bulunduğu hastayla temas eden herkes risk altındadır. Tedavi edilmeyen uyuz hastalığı kalabalık yaşam alanlarında ciddi salgınlara neden olabilir.
Uyuz hastalığının sebep olduğu şiddetli kaşıntı ve hastanın kaşıması sonucu egzama veya deride yaralar oluşabilir. Bu açılan yaralar enfeksiyon kapabilir. İmpetigo, ektima, paronişi, fronkül gibi cilt enfeksiyonları ortaya çıkabilir.
Uyuza Ne İyi Gelir?
Uyuz hastalığından şüphelenildiği takdirde derhal doktora başvurulmalıdır. Doğru teşhis ve tedavi ile hastalık ciddi sorunlara yol açmadan tedavi edilebilir.
Uyuz hastalığı tanısının koyulması durumunda aynı ortamda yaşayan tüm bireylerin kaşıntısı olup olmadığına bakılmaksızın aynı anda tedavi edilmesi gerekmektedir.
Kaşıntının rahatlatılması için doktorun verdiği losyonlardan faydalanılabilir.
Kullanılan eşyaların, kıyafetlerin ve çarşafların detaylıca temizlenmesi gerekmektedir. Kuru temizleme, yüksek sıcaklıkta yıkama, ütüleme, ağzı kapalı poşette veya açık havada 3-4 gün bekletme gibi yöntemler kullanılabilir.
Uyuz hastalığına yakalanmamak için uyuz hastalığı teşhisi koyulmuş kişilerle yakın ve uzun süreli temastan kaçınmaktan başka alınması gereken ek bir önlem bulunmamaktadır.
Uyuza Ne İyi Gelmez?
Uyuz hastalığına neden olan parazitler sıcak ortamda hareketlendiği için sıcak ortamlar genellikle kaşıntının şiddetlenmesine sebep olmaktadır. Geceleri yorganın altına girmek, kalın kıyafetler ve sıcak duş kaşıntının şiddetlenmesine sebep olabilir.
Uyuz hastalığı ne kadar şiddetli kaşıntıya neden olursa olsun bu lezyonların kaşınmamaya çalışılması gerekmektedir. Kaşınma sonucunda ciltte oluşabilecek yaralar enfeksiyonlara açık bir hale gelmektedir.
Uyuz İlaçları
Uyuz hastalığı ilaçlarının etki mekanizması insan vücuduna yerleşmiş olan uyuz akarlarını öldürmektir. Bu amaca hizmet eden çeşitli ilaçlar bulunmaktadır. İlaç seçimi hastanın yaşına, durumuna, hastalığın ağırlığına göre doktorunuz tarafından yapılmalıdır. Uyuz hastalığı tedavisinde kullanılabilen ilaçlar:
- Permethrin: Uyuz tedavisinde ilk tercih edilen ilaçtır. Krem veya losyon şeklinde kullanım formları mevcuttur.
- Kükürt: 2 aydan küçük bebeklerde ve gebelerde tercih edilir.
- İvermectin: Ağır durumlarda kullanılabilmektedir.
- Lindane
- Crotamiton
- Malathion
- Benzil benzoat
Esas tedaviye ek olarak hastayı rahatlatmak için losyonlar ve antihistaminikler tedaviye eklenebilir.
Tedavi için belirtilen ilaç türevleri sadece bilgilendirme amaçlıdır. Doktor tavsiyesi olmadan hiçbir ilaç kullanılmamalıdır.
Hamilelikte Uyuz
Gebelik döneminde salgılanan birtakım hormonların etkisi sonucun kaşıntı ortaya çıkabilmektedir. Bu duruma gebelik kaşıntısı adı verilmektedir. Kaşıntının gebelik kaşıntısı olarak adlandırılmadan önce sebebinin belirlenmesi gerekmektedir.
Uyuz hastalığının gebelik dönemindeki belirtileri erişkinlerdeki uyuz belirtileri ile aynıdır. Ancak tedavide seçilecek ilacın gebelerde kullanım için uygun olması gerekmektedir. Gebelik döneminde inatçı kaşıntı veya uyuz belirtileri görüldüğü takdirde mutlaka doktora başvurulmalıdır.
Çocuklarda Uyuz
Uyuz hastalığı çocuklarda erişkinlere göre daha farklı seyredebilmektedir. Oluşan kızarıklık ve kabarıklıklar çocuklarda daha şiddetli olabilmektedir. Bu kabarıklıkların yaygın ve ağır olması uyuz akarlarının tünellerini gizleyebilmekte ve tanı koyulmasını zorlaştırmaktadır. Çocuklarda görülen uyuz hastalığı tutulum yerleri açısından da erişkinlerle farklılık gösterebilmektedir. Çocuğun kaşıntısı ve şikayetleri doğrultusunda uyuz hastalığından şüphe edilmesi durumunda gerekli tanı yöntemleri ile doğru tanı koyulabilmektedir.
Erişkinlerde el ayası ve ayak tabanı tutulumu nadirdir. Ancak çocuklarda el ayası ve ayak tabanı sık tutulan bölgelerdendir. El parmak araları, el bileğinin iç tarafı, koltuk altı, kulak arkaları, bel, ayak bileği, kalça, göbek çevresi, genital organ gibi tipik tutulumlarının yanında çocuklarda kafa tutulumu da olabilmektedir.
Bebeklerde Uyuz
Bebeklerde bağışıklık sisteminin zayıf olması nedeniyle uyuz hastalığı daha ağır seyredebilmektedir. Uyuz hastalığının tipik tutulum yerlerinin aksine bebeklerde tüm vücut tutulumu olabilmektedir. Bebeklerde veziküler (içi su dolu kabarcık) ve egzamatöz lezyonların varlığında uyuz tanısı zor koyulabilmektedir. Bebeklerde çeşitli deri lezyonları görülmesi durumunda uyuz tanısı da akılda tutulmalıdır.
Uyuz hastalığının tanısı koyulması durumunda bebeklere özel tedavi düzenlenmesi gerekmektedir.
Uyuz için Hangi Doktora Gidilir?
Uyuz hastalığının teşhis ve tedavisi ile ilgilenen bölüm Deri ve Zührevi Hastalıkları (Dermatoloji, Cildiye) bölümüdür. Deri hastalıklarını çıplak gözle birbirinden ayırmak zor olabilmektedir. Dermatologlar detaylı inceleme için gerekli ekipmana sahiptirler. Ancak aile hekimleri tarafından uyuz hastalığının teşhisi koyulabildiği takdirde tedavisi de düzenlenebilmektedir.
Derinizde şüpheli bir lezyon tespit etmeniz veya inatçı kaşıntılarınızın olması halinde doktora başvurmanız gerekmektedir.
Uyuz ile İlgili Sıkça Sorulan Sorular
Uyuz nasıl bulaşır?
Uyuz hastalığı, uyuz parazitini taşıyan kişilerle veya eşyalarla bulaşabilir. Uyuz parazitleri dış ortamda 72 saate kadar hayatta kalabilmektedir. Uyuz hastalığının bulaşması için 15-20 dakikalık yakın temaslar gerekir. Tokalaşma, sarılma, dans etme gibi kısa süreli temaslar çoğunlukla hastalığın bulaşması için yeterli değildir. Çünkü uyuz parazitleri yavaşça sürünerek hareket etmektedirler.
Yatakhaneler, kreşler, toplu taşımalar gibi kalabalık ortamlar uyuz hastalığının bulaşması açısından riskli alanlardır.
Uyuz böceği nasıl ölür?
Uyuz böceği yaşam döngüsünün sonuna geldiğinde kendiliğinden ölmektedir. Ancak uyuz hastalığından kurtulmak için uyuz böceklerinin ölmesini beklemek gibi bir durum söz konusu değildir. Çünkü bıraktıkları yumurtalar ile devamlı çoğalma eğilimindedirler. Üremelerini engellemek adına hepsinin aynı ölmesini sağlamak gerekmektedir. Bu da skabisit (uyuz akarı öldürücü) denilen ilaç grupları sayesinde mümkün olabilmektedir. Uyuz belirtileri ile karşılaşmanız durumunda en kısa sürede doktora başvurmanız gerekmektedir.
Uyuz hastalığı kendiliğinden geçer mi?
Uyuz akarları için en uygun yaşam alanı insan vücududur. Bu akarlar insan vücudundan beslenir ve insan vücuduna yumurtalarını bırakır. İnsan vücudunda gitgide çoğalırlar ve tedavi edilmediği sürece kendiliğinden geçmesi mümkün değildir. Derideki kaşıntı izleri ve lezyonlar diğer enfeksiyonlara da zemin hazırlayabilir.
Uyuz kaç günde geçer?
Uyuz hastalığının ilk gün tedavisi uygulandıktan sonra vücuttaki uyuz akarlarının birçoğu ölmektedir. Ancak kalan akarlar ve yumurtalar tekrar artışa sebep olabilir. Bu nedenle genellikle tek günlük tedavi yeterli olmamaktadır. Doktorunuzun önerdiği birkaç günlük tedavi rejiminden sonra vücuttaki bütün uyuz akarları yok olmaktadır. Hastalığın geçmesine rağmen vücudun verdiği tepki sonucu oluşan kaşıntı tedaviden sonra birkaç hafta daha tedavi edilebilir.
Uyuz böceği gözle görülür mü?
Uyuz akarları 0.3-0.4 mm boyutlarındadır. Gözle görülmesi pek mümkün değildir. Ancak uyuz akarlarının derinin üst tabakasında açtığı tüneller (sillion) hasar görmemiş ise çıplak gözle seçilebilir.
Uyuz böceği nerede yaşar?
Uyuz böcekleri insan derisinin üst katmanında tüneller açarak epidermis tabakasına yerleşirler. Oraya her gün yumurta ve dışkı bırakarak deride birtakım lezyonlara ve kaşıntıya sebep olmaktadırlar. Deride kendi yaşam döngüsünün sonuna kadar yaşayabilir. İnsan vücudu dışında ise 72 saate kadar hayatta kalabilmektedir.
Uyuz cinsel yolla bulaşır mı?
Uyuz hastalığı hastalığı cinsel yolla bulaşan hastalıklar arasındadır. 15-20 dakikalık cilt temasları, aynı yatakta yatma, ortak eşyaların kullanımı ile uyuz hastalığı bulaşabilmektedir. Uyuz hastalığı teşhisi koyulan bireylerin cinsel partnerleri de şikayete bakılmaksızın tedavi edilmelidir.
Uyuz hastalığı hayvandan insana bulaşır mı?
Hayvanlarda uyuz hastalığına sebep olan uyuz akarlarının farklı türleri bulunmaktadır. Bazı uyuz türleri insana bulaşmazken bazı türleri düşük ihtimalle de olsa uzun temaslar sonucunda insanlara bulaşabilir. Hayvandan insana bulaşan uyuz akarları çoğunlukla kısa zamanda kendiliğinden ölmektedir.
Uyuz hastalığı tedavi edildikten sonra tekrar eder mi?
Uyuz hastalığı bağışıklık bırakan bir hastalık değildir. Yeterli tedavi sonucunda hastalık tamamen iyileşir. Ancak herhangi bir zamanda bu parazit ile tekrar karşılaşıldığında hastalık yeniden bulaşabilir. Hastalığın tekrar bulaşması halinde kaşıntının ortaya çıkma süresi birkaç güne kadar inmektedir.
Uyuzun evde tedavisi mümkün mü?
Uyuz hastalığının tedavisi için çeşitli bitkisel yöntemler bulunur. Ancak bu yöntemlerin ilaç tedavisi kadar kesin ve hızlı sonuç vermesi beklenmez. Evde uygulanacak tedavi yöntemleri mutlaka doktora danışılmalıdır. Kontrolsüz uygulanan bitkisel yöntemler deride hasarlara yol açabilir.