Uçuk

Uçuk (Herpes) Nedir?

Herpes Labialis, halk arasında bilinen ismiyle uçuk, genellikle ağız çevresinde, deride, diş etlerinde, vermilyonda (dudakların birleşim hattı) ortaya çıkan; viral bir hastalıktır. Bu hastalığın sebebi herpes virüsüdür.

Vezikül, bül, püstül (içinde sıvı olan lezyonlar) gibi ağrılı formları ağız çevresinde yerleşimdedir. Genellikle çapı bir santimden büyük olan, kabarık derinin üst tabakalarında oluşan veziküllerle karakterizedir. Uçuk iyileştikten sonra tekrar ortaya çıkabilir.

Ağızda enfeksiyon etkeni olan virüsler arasında en yaygını herpes simplekstir. Dünya nüfusunun yaklaşık %80-90’ı herpes virüsü ile enfektedir. Virüsün hangi türü olursa olsun bütün ırklarda, kültürlerde ve ülkelerde modern yaşamı zora sokan bir problemdir. Uçuğa neden olan herpes simpleks virüs (HPV), bir DNA virüsü olup human herpes virüs ailesinin (HHV) bir üyesidir. Bilimsel araştırmalar herpes virüsünün 5000’den fazla farklı tipinin olduğunu, bunlardan sadece sekizinin insanlarda hastalık yapabildiğini ortaya koymuştur.

Herpes simpleks virüsünün iki tipi mevcuttur:

• Tip 1; Yaygın olarak orafasiel bölgede ve vücudun üst kısmında deride lezyon verir. Genellikle ağız köşelerinde, dudak üzerinde ve burun altında yerleştiği için herpes labialis olarak da bilinir.
• Tip 2; Genital bölgede, vücudun alt kısmında ve yeni doğanda enfeksiyona neden olur. Her iki virüsün davranış biçimi, çevresel ve epidemiyolojik özellikleri birbirine çok benzer.

Uçuk virüsü olan herpes simpleks dış ortamda uzun süre yaşayamaz. Bulaşma vücut sıvıları, cinsel temas, lezyonlardaki sıvılarla olabilir.

Uçuk enfekte insanda 3 periyot halinde kalır:

• Primer enfeksiyon periyodu
• Latent periyot
• Reaktivasyon ve rekürrent enfeksiyon periyodu

Primer enfeksiyon periyodu

Primer enfeksiyon genellikle 6 ay ile 5 yaş arasında ortaya çıkmasına rağmen diğer yaş gruplarında da yeni vakaların görülmesi virüsün çok yüksek bulaşıcı karaktere sahip olduğunu gösterir. Bununla birlikte yetişkinlerde primer enfeksiyon oranı % 15 civarındadır. Hastalık direkt olarak temasla bulaşır. Primer herpes enfeksiyonunun başlangıcında 15-42 gün sonra virüsün vücut sıvılarında etkin olarak kaldığı gözlemlenmiştir.

Primer enfeksiyon oluşturan patojenler insana bulaştıkları zaman, bulaş alanlarında doğrudan bir enfeksiyona sebep olurlar.

Primer enfeksiyon periyodunun beş ayrı dönemi vardır:

• Prodromal dönem: Uçuk lezyonların ortaya çıkmasında çok kısa bir süre önce lezyon yerinde kaşıntı, tırmalama gibi rahatsızlık hissi vardır.
• İnflamasyon dönemi: Prodromal dönemden 12 saat sonra hafif bir kızarıklıkla çevrili kabarıklıklar oluşmaya başlar.
• Vezikül dönemi: İnfilamasyonu takiben 24-36 saat sonra, 2-4 mm çapında daha fazla veziküller görülür. İlk olarak alt dudak köşeleri, deri-mukoza sınırı ve burun altıdır. Ağızda ise genellikle diş etleri, ağız mukozası, dil ve farenkste görülür. Bu dönemde veziküller ve hastanın tükürüğü oldukça bulaşıcıdır.
• Ülser dönemi: Veziküller uzun süre sabit kalmazlar. Bir süre sonra (36-48 saat) yırtılarak içindeki sıvı boşalır. Yerlerini ağrılı ülserlere (döküntü) terk ederler.
• İyileşme dönemi: Sağlıklı insanlarda uçuk virüsü kendi kendini sınırlar. Lezyonlar 7-10 gün içerisinde skartis (yara izi) bırakmadan iyileşirler.

Latent periyod

İlk enfeksiyondan sonra bazı kişilerde bağışıklık gelişir. Bununla birlikte hastaların % 16-45’inde virüs latent (gizli) döneme geçebilir. Bu vakalarda uçuk virüsü spesifik hücre gruplarında latent kalır. Latent kaldığı hücrelerde diğer bir virüse dönüşebilir.

Reaktivasyon ve rekürrent enfeksiyon periyodu

Virüsün reaktivasyonu ve uçuğun tekrar ortaya çıkması henüz tam bir netlik kazanmamıştır. Tekrar etmesi birçok faktörle birlikte ortaya çıkabilir. Bunlar arasında emosyonel ve fiziksel faktörler geniş bir yer tutar.

Uçuk (Herpes) Belirtileri

Uçuk belirtileri hafif, orta, şiddetli olarak kişiden kişiye değişebilir. Herpes Simpleks Virüsü vücuda ilk kez girdiği zaman, oral bölgede (ağız çevresi) yaralara sebep olur. HSV bulaşınca belirtiler hemen ortaya çıkmaz. Öncelikle virüsün kuluçka süresi vardır. Bu süre ortalama olarak 5 gündür fakat kişiden kişiye 2-15 gün arasında da değişebilir. Uçuk çıkmaya yakın, çıkacağı bölgede kaşıntı, hafif ağrı ve yanma hissedilir. Bazen bu belirtilere karıncalanma da eşlik edebilir.

Uçuk belirtileri şu şekildedir:

• Kızarıklık
• Ateş
• Kaşınma
• Yanma
• Deride karıncalanma hissi
• İntraoral bölgede (ağız içi), dudak kenarlarında, dilde ve diş etlerinde kabarcıklar
• Lenf bezlerinde şişme
• Deride su biriken lezyonlar
• Uçuğun çıktığı bölgede kuru cilt
• Boğaz ağrısı
• Baş ağrısı (nadir)
• Kaslarda ağrı (nadir)

Uçuk (Herpes) Nedenleri Nelerdir?

Uçuk viral yolla bulaşan, hemen hemen her yaş grubunda gözlenen yaygın bir hastalıktır. Toplumun her kesiminde gözlenebilir. Temelde uçuk oluşum nedeni Herpes Simleks Virüsü’dür. İnsanların %80-90’ı bu virüsü taşır ve diğer insanlara da bulaş yoluyla aktarılır. Bağışıklık sistemi zayıf olan hastalarda; kanser hastaları ya da organ transplantasyonu (organ nakli) gibi durumlarda enfeksiyon daha ağır seyredebilir. Bu hastalarda gözde de uçuk görülebilir.

Bulaş en çok taşıyıcı kişinin aktif döneminde olsa da, kimi zaman sadece virüsü taşıması da yeterlidir. Yani hastalarda uçuk gözlenmezken de HSV1 bulaşabilir.

Uçuk bulaşma riski oluşturan durumlar şu şekildedir:

• Direkt olarak virüsü taşıyan kişiyle temas etmek
• Virüs taşıyan kişinin havlusunu kullanmak
• Öpüşmek
• Cinsel ilişki
• Virüs bulunan yere temas etmek
• Yeni doğanlarda annede aktif bir virüs varsa doğumda bebeğe de bulaşabilir.

Bulaş yolları dışında, uçuk virüsü olan kişilerde enfeksiyonun tekrar gözlenmesi de birçok nedene bağlıdır.

Bu nedenler şu şekildedir:

• İmmun (bağışıklık) sistemin zayıf olması
• Stres
• Yorgunluk
• Uykusuzluk
• Depresyon ve üzüntü hali
• Mensturasyon (adet) dönemi
• Özellikle çocuk ve bebeklerde güneş ışığına fazla maruz kalma
• Yüksek ateş

Uçuk (Herpes) Teşhisi

Uçuk klinik olarak gözlemlendiğinde kendisini belli eden tipik özelliklere sahiptir. Bulunduğu bölge, lezyonun şekli, hastanın şikayetleri doğrusunda genellikle hekim, teşhisi hemen koyabilir. Bunlara ek olarak ilgili bölgeden örnekler alınıp laboratuvarda incelemeye de gönderilebilir. Hem primer hem de rekürrent (tekrar eden) uçuk tanısında anamnez (hasta öyküsü) ve lezyonların görünümü klinik temeli oluşturur. Karakteristik kaşıntılı, krustalı (kabuklu) deri erüpsiyonlarının varlığı, doğru tanının konmasında yardımcı olur.

Uçuk enfeksiyonunun teşhisi lezyonun viral kültürüyle veya hastalığın akut fazı (hastalığın ani başlayan evresi) esnasında ve 6 hafta sonra alınan serum örneğiyle doğrulanabilir.

Lezyondan alından örneğin (vezikül tabanı) giemsa ile boyanmasıyla (tzanck) multinükleer dev hücreler görülebilir. Füzyon yoluyla virüsün yayılmasıyla oluşurlar.

İntranükleer inklüzyonlar (Cowdry A) görülebilir. Örneklerde HSV antijeni ve nükleik asitleri (PCR, İnsitu hibridizasyon) saptanabilir. Çeşitli doku kültürlerinde virüs üretilebilir. Serolojik yanıt sadece primer hastalığın tanısında ve duyarlı kişileri belirlemede faydalıdır.

Uçuk (Herpes) Tedavisi

Tedavi genel olarak yatak istirahati, ateş ve ağrının ilaç ile kontrolü, büyük oranda sıvı alımı ve belirtilere yönelik ağız gargaralarından oluşmaktadır.

Uçuk ağrılı ve bazen kötü görünümlü olsa da çoğu kez tedavi gerektirmemektedir. Kesin bir tedavisi henüz yoktur. Şimdiye kadar eterden, büyüye kadar birçok yöntemle tedavi edilmek istenmiştir. Hiçbir yöntem problemi çözmeden başarılı olmamıştır. Mevcut antivirallerle bazı küçük başarılar elde edilmiştir. 1989 yılında yayınlanan bir araştırmada bu antiviraller arasında asiklovirin önemli bir gelecek vadettiği gözlenmiştir.

Uçuk (Herpes) İlaçları

Uçuk için kullanılan antiviral ilaçlar, lezyonların sayısını ve kabuklanmaya kadar olan süreyi kısaltabilir. %5’lik asiklovir merhem sadece bağışıklık yanıtı ileri derecede azalmış hastalar için, %1’lik pensiklovir krem ise diğer hastalar ve Amerika Gıda ve İlaç Dairesi tarafından onaylanmıştır. Asiklovir tablet ve kapsülleri hiçbir hasta grubu için henüz onaylanmamıştır. Famsiklovir ve valasiklovir yeni geliştirilen asiklovir türevleridir.

İdoksüridin, tromantadin, lokal asiklovir, trifluridin topikal (merhem) tedavide kullanılabilir.

Tedavi için belirtilen ilaç türevleri sadece bilgilendirme amaçlıdır. Doktor tavsiyesi olmadan hiçbir ilaç kullanılmamalıdır.

Hamilelerde Uçuk (Herpes)

Hamilelerde HSV tip1 ve HSV tip 2 virüsü anne adayları için riskli tablolar ortaya çıkarabilir.

Tip1; ağız ve çevresinde görülen uçuğa neden olur.

Tip2; genital bölgede oluşan enfeksiyonların sebebidir.

Uçuk oluşumundaki nedenler arasında en önemlileri olan immun (bağışıklık) sistem zayıflaması ve ruh hali değişiklikleri gebelerde sıkça görülen bir durumdur. Hamilelerde tıpkı diğer uçuk bulunduran insanlar gibi aynı dönemleri geçirirler. Önce kaşıntılı, karıncalanmalı ve hafif ağrılı bir evre, ardından içi sıvı dolu, etrafı kırmızımsı lezyonlar oluşur. Anne adayları için riskli olan genital bölgede çıkan uçuktur. Bebeğe bulaşma ihtimali çok yüksektir. Bulaş bebek doğarken olur, bebek anne karnındayken bulaş riski yoktur.

Hamilelerde uçuk tedavisi için oral yolla alınan antiviraller yerine, bebeğe zararı olmayacak doktor tavsiyesinde kullanılan topikal (deriye sürülebilen, krem şeklinde) antiviraller tercih edilmelidir.

Çocuklarda Uçuk (Herpes)

HSV1 tip virüsünün genel olarak ilk bulaşı 6 ay-5 yaş arası çocuklardır. Çocuklarda klinik olarak kırgınlık, iştahsızlık ve eklem ağrıları ile karakterizedir. Bu klasik viral belirtilere ateş, lenflerde şişme ve titreme de eklenir. Çok kısa bir süre sonra (6-24 saat) dudak, dil, dişeti ve oral mukozayı etkileyen ağız erüpsiyonları ortaya çıkar. Genellikle dudak çevresinde ilk olarak içleri sıvı dolu küçük kesecikler belirir. Ağrılı olan bu kesecikler bir süre sonra patlar ve bulunduğu bölgede sonradan iyileşecek olan yara izi bırakır.

Ekzema herpetikum: Atopik egzemalı çocuklarda görülen, yaygın olarak herpetikum, bazen adrenal nekrozu yaparak ağır seyirli bir klinik tablo oluşturabilir. Deride önceden var olan bir hastalığın üzerinden gelişir, tıpkı uçuk gibi bunun da nedeni Herpes Simpleks Virüsü’dür.

Bebeklerde Uçuk (Herpes)

Herpes simpleks virüsü bulaşı çok yüksek olan ve her yaş grubunu etkileyebilen bir virüstür. Küçük bebeklerde; genellikle ebeveynler ya da diğer insanlar tarafından öpülme sonucu virüsün bulaşmasıyla ortaya çıkar. Eğer annede aktif bir virüs varsa, doğum sırasında çocuğa bulaşma ihtimali yüksektir. Yaygın enfeksiyon sonucu ölüme neden olabilir. Daha hafif sadece deriyi, gözü tutan klinik tablolar olasıdır. Genital bölgede uçuğu olan anne adaylarında genellikle doğumu sezaryenle yapması önerilir. Bu sayede çocuğa bulaş riski minimuma indirilmiş olur.

Çocuklarda enfekte salyanın artması sonucu çenede ve göğüs ön kısmında herpetik deri lezyonları görülür.

Uçuk (Herpes) için Hangi Doktora Gidilir?

Hastalar özellikle ağız bölgelerinde uçuktan şüpheleniyorlarsa Dermotoloji bölümüne başvurulmalıdır. Dermotoloji bölümünün diğer bir adı da Cilt ve Zührevi Hastalıkları bölümüdür. Bu bölüme başvurarak ilgili bölge ile ilgili şikayetler uzman doktora anlatılmalıdır. Doğru bir teşhis konulduktan sonra gerekli ilaçlarla tedaviye başlanır.