Kurdeşen

Kurdeşen (Ürtiker) Nedir?

Tıbbi adı ile ürtiker olarak da bilinen kurdeşen, daha sıklıkla çocuklarda görülen ve özellikle deride ani şekilde ortaya çıkan, üzerine basmakla solan kırmızı cilt şişliklerine (döküntülerine) neden olan bir hastalıktır. Sık gözlenir. İnsanların 5’te biri hayatları boyunca en az bir defa kurdeşen atağı (nöbeti) geçirmektedir. Çoğunlukla belirli bir alerjene karşı gerçekleşen vücudun damarsal bir reaksiyonudur. Genelde deride görülse de vücutta yüzde, dudaklarda, ağız içinde, boğazda, kulaklarda olmak üzere pek çok yerde görülebilir. Döküntülerin boyutları kalem ucundan tabak genişliğine kadar değişken aralıkta ve birleşerek plaklar adı verilen daha büyük boyutlu alanlar oluştururlar.

Kurdeşenler kaşıntılıdır. Ayrıca yanma ya da batma da yapabilirler. Kurdeşen ataklarla (nöbetlerle) giden bir hastalık olup hastalığın belirtileri en geç 48 saatte sona erer. Daha sonra hastalığın şişlikleri söner. Belirli bir süre sonra hastalık bulguları tekrar başlar. Aralarında birkaç günlük sessiz dönemler görülür. İki türü vardır: Akut (kısa süreli gelişen) atak ve kronik (uzun süreli gelişen) atak. Akut atakta atakların olduğu dönem 6 haftadan kısa sürer. Kronik atak ise 6 haftadan daha uzun sürer.

Kurdeşen (Ürtiker) Belirtileri

Kurdeşenler ortaya çıktığı dönemde bazı belirtiler verir.

Bu belirtiler şu şekildedir:

• Vücudun herhangi bir yerinde görülebilen soluk kırmızı renkli veya cilt rengi şişlikler
• Şişliklerin boyutları zamanla değişir ve şekil değiştirir
• Reaksiyon arttıkça solan ve tekrar tekrar ortaya çıkan şişlikler
• Çok şiddetli derecedeki kaşıntılar
• Dudakların, göz kapaklarının ve boğazda ağrılı şişlikler (anjiyoödem- kurdeşenin ilerlemiş formu)
• Isıyla, egzersizle, stres gibi faktörlerle tetiklenen, şiddetlenen belirtiler
• Kronik kurdeşen için belirtilerin altı haftadan uzun süre devam etmesi

Kurdeşen (Ürtiker) Nedenleri Nelerdir?

Kurdeşende vücut bir alerjen maddeye karşı tepki gösterir. Bunun sonucunda mast hücreleri adı verilen yapılardan histamin salgılanır. Normalde histamin vücudun bağışıklık sisteminin temel maddelerinden biridir. Enfeksiyon gibi bağışıklık sistemine zararlı maddelerin vücuda girdiğinde giriş yerine gider ve damarları genişleterek kan akımının oraya artışına böylece savunma hücrelerinin en kısa zamanda bölgeye gelmesine yardımcı olurlar. Histaminin oluşturduğu bu durum sonucu kızarık, şiş, kaşıntılı papül adı verilen yapılar meydana gelir.

Bazı türleri genetiktir. Yani ailesel geçişlidir. Ailesel tipte soğuğa maruziyet sonrası ağrılar ve grip benzeri belirtiler gözlenir.

Kurdeşene neden olabilecek bazı maddeler vardır.

Bunların bazıları şu şekildedir:

• Gıdalar: Alerjen gıdalara duyarlılığı olan bireylerde bazı gıdalar ürtikere neden olabilir. Yer fıstığı, ağaç fıstığı, soya, buğday, yumurta, süt, kabuklu deniz ürünleri bu gıdalardandır.
• İlaçlar: Bazı ilaçlar ürtikere ve anjiyoödeme neden olabilir. Bunların arasında penisilin, aspirin, ibuprofen, naproksen sodyum ve tansiyon ilaçları (ACE inhibitörleri) bulunur.
• Çevresel faktörler: Sıcak ve soğuk hava ve su, güneş ışığı, sıkı giysiler gibi cilde baskı yapan durumlar, böcek ısırıkları, egzersiz ürtikere yol açabilen çevresel faktörlerdendir.
• Havadaki alerjenler: Havada bulunan polen, toz vs. üst ve alt solunum yolunda belirtilerin eşlik ettiği ürtikere yol açabilir.
• Tıbbi tedaviler: Bazen kan nakli, hepatit ve HIV gibi etkenlerle vücudun enfeksiyon geçirmesi de ürtiker belirtilerini ortaya çıkarabilir.

Vakaların yarısından fazlasında kurdeşene yol açan asıl sebep bulunamamaktadır.

Kurdeşen (Ürtiker) Risk Faktörleri

Bazı nedenler ve maddeler kurdeşen için risk faktörüdür ve kurdeşene daha kolay sebep olur.

Bu nedenlerden bazıları şunlardır:

• Daha önce kurdeşen ya da anjioyödem geçirmiş olmak
• Kurdeşenden başka alerjik reaksiyon geçirmiş olmak
• Ailede kurdeşen, anjiyoödem öyküleri var olması
• Bazı maddelere karşı alerjiye sahip olmak (kedi, köpek tüyleri, lateks alerjisi)
• Asetilsalisilik asit, penisilin, ibuprofen, kodein, sülfa ilaçları, anjiotensin dönüştürücü enzim inhibitörleri vs. gibi ilaçlar
• Grip, soğuk algınlığı, hepatit B gibi enfeksiyonlar
• İdrar yolu enfeksiyonları, boğaz enfeksiyonları, geçirilmiş viral (virüsler yoluyla olan) üst solunum yolu enfeksiyonları
• Bağırsak parazitleri
• Aşırı sıcak ve soğuk havalar, hava değişimleri
• Yüksek vücut sıcaklığı
• Ev tozu akarları
• Kuruyemiş, kabuklu deniz ürünleri
• Bazı gıdalar (fındık, süt, balık, yumurta, çilek, çikolata vs.)
• Isırgan otu, zehirli sarmaşık gibi bitkiler
• Böcek ısırmaları ve sokmaları
• Tiroid, lupus gibi kronik hastalıklar
• Doğrudan güneş ışığına maruz kalmak
• Yoğun egzersiz yapmak
• Gıdalarda bulunan katkı maddeleri
• Aspartam
• Böcek ısırmaları ya da sokmaları
• Polen
• Dar giysiler (sütyen, bel bantları, dar külotlar gibi yerler genelde kurdeşenin başladığı yerlerdir)
• Stres
• Alerjen maddelerle temas

Kurdeşen (Ürtiker) Teşhisi

Ürtikerin teşhisi tipine göre değişir.

Akut ürtikerde

Derideki döküntüler incelenerek teşhis edilir. Fizik muayene yapıldıktan sonra belirtiler ve belirtilere neden olan sebepler anlaşılır.

Bunun dışında şu bilgiler de sorgulanır:

• Yakın zamanda yapılan aktiviteler
• Alınan ilaçlar, bitkisel gıdalar ve takviyeler
• Yiyilen ve içilen şeyler
• Şişliklerin göründüğü bölgeler, solmanın ne kadar sürdüğü
• Şişliklerin ağrılarla beraber olup olmadığı
• Böcek ısırması olup olmadığı
• Alerjiye sebep olabilecek maddelerle (lateks eldivenler, kimyasallar, hayvanlarla temas) öyküsü
• Hastanın tıbbi geçmişi
• Aile bireylerinin herhangi birinde ürtiker olması

Kronik ürtikerde

Tanısı konulmuş ürtiker 6 haftadan uzun süre devam ediyorsa bu kronik ürtikerdir. Etken genellikle harici olmayıp alerjenlere bağlı değildir. Sağlık durumunu kontrol etmek için bazı testler istenebilir:

• Kan testi (anemiyi kontrol için)
• Dışkı örneği (parazitler için)
• Eritrosit sedimentasyon hızı (bağışıklık sistemi problemleri için)
• Tiroid fonksiyon testi (hipertiroidi ve hipotiroidi için)
• Karaciğer fonksiyon testleri

Kurdeşen (Ürtiker) Tedavisi

Ürtiker belirtileri ortaya çıktığında birkaç yol vardır. Eğer belirtiler hafif seyrediyor ise tedaviye gerek kalmayabilir. Birçok ürtiker ve anjiyoödem vakaları hiçbir tedaviye gerek kalmadan kendiliğinden geçer. Ancak eğer şiddetli olan, hızlı gelişen, çok rahatsızlık veren bir ürtiker vakası varsa kullanılan tedaviler rahatlatıcı olur. Kalıcı belirtilerin önlenmesinde tedaviler önerilir.

Tedaviler içerisinde en etkili yöntem ilaç tedavileridir. İlaçlarla yapılan tedavilerde öncelikli amaç ürtikerin neden olduğu belirtileri rahatlatmak ve ortadan kaldırmaktır. Şiddetli olan kaşıntıları önlemek, kızarıklığı geçirmek, şişliklerin ve ortaya çıkacak yeni bölgelerin oluşmasını önlemek amacıyla tedavi uygulanır.

Bazen arı, böcek sokması gibi durumlarda zehre karşı özel tedaviler (spesifik immünoterapi) uygulanması gerekir.

Kurdeşen (Ürtiker) Tedavi Edilmezse

Kurdeşen tedavi edilmezse anjiyoödeme ya da anaflaksiye neden olabilir.

Anjiyoödem: Cildin daha derin katmanlarını etkileyen ürtiker şişliklerine benzeyen bir reaksiyondur. Bazı belirtileri şunlardır:

• Dakikalar veya saatler içinde oluşan izler
• Özellikle gözlerin, yanakların ve dudakların etrafında şişme ve kızarıklık
• Etkilenen bölgelerde ağrı ve sıcaklık

Anaflaksi: Şiddetli nefes alma güçlüklerine yol açan, potansiyel bilinç kaybı oluşturabilen bir durumdur. Tıbbi olarak acil bir durumdur. Derhal müdahale edilmelidir. Tedavi edilmezse ölümcül olabilir.

Bu durumların dışında aşağıdaki bulgular görülürse acil müdahale edilmelidir:

• Mide bulantısı ve kusma
• Ağız, dil, dudak ve boğaz astarının şişmesi: Solunum yollarını tıkayarak solunumun durmasına neden olabilir.
• Soğuk ve rutubetli cilt
• Hızlı kalp atımı
• Baygınlık ve baş dönmesi
• Beklenmedik ani yoğun bir endişe hissi

Kurdeşene (Ürtiker) Ne İyi Gelir?

Kurdeşene en iyi çözüm yakalanmamaya çalışmaktır.

Bunun için şunlar yapılabilir:

• Bilinen alerjen maddelerden ve kurdeşen tetikleyicilerinden kaçınmak
• Kıyafetleri sık sık yıkamak ve değiştirmek

Kurdeşene yakalanıldıysa uygulanabilecek yöntemler:

• Etkilenen bölgelere ıslak ve soğuk baskı uygulanması, soğuk bandaj ya da sargılarla örtmek rahatsızlığı azaltabilir.
• Belirtilerin hafiflemesi için soğuk suyla banyo yapmak, su içerisine kabartma tozu öğütülmüş yulaf ezmesi katmak faydalı olabilir.
• Geniş, yumuşak dokunuşlu kıyafetler giymek.
• Serin odada uyumak.

Kurdeşene (Ürtiker) Ne İyi Gelmez?

• Kaşıntılı, baskı yapan sıkı giysiler giymek
• Çok sıcak ve çok soğuk havalar, hızlı hava değişimleri
• Alerjen maddelerin bulunduğu ortamlarda durmak
• Kurdeşene neden olabilecek yiyeceklerden yemek (kuruyemiş, yumurta vs.)

Kurdeşene yol açabilen risk faktörleri ve etkenlerden uzak durmak gerekir.

Kurdeşen (Ürtiker) İlaçları

Kurdeşen tedavisinde kullanılan ilaçların etken maddeleri aşağıda yer almaktadır:

• Antihistaminikler (loratidin, desloratidin): Histamin salgısını önler. Kaşıntı, döküntü, kusmayı önemek için kullanılır.
• Histamin (H2 reseptör) blokörleri (simetidin, ranitidin): Aynı zamanda ülser ve reflü tedavisinde kullanılır.
• Steroidler (prednizon): İnflamasyonu (iltihabı) önlemek için. Şişme, kaşıntı ve kızarıklığı azaltır.
• Antidepresanlar (zonalon): Kaşıntıyı hafifletmek için kullanılır.
• Astım ilaçları (montelukast, zafirlukast): Solunum yollarını genişletmek amacıyla kullanılır.
• İmmün baskılayıcı ilaçlar (siklosporin, takrolimus)

Tedavi için belirtilen ilaç türevleri sadece bilgilendirme amaçlıdır. Doktor tavsiyesi olmadan hiçbir ilaç kullanılmamalıdır.

Hamilelikte Kurdeşen (Ürtiker)

Gebelikte görülen ürtiker gebelikten önceden var olan kronik ürtiker olabilir. Ya da gebelik sırasında ortaya çıkan gebelik ürtikeri (gestasyonel ürtiker) görülebilir. Gestasyonel ürtiker nadir görülür ancak görüldüğü zaman gestasyonel ürtiker her gebelikte tekrar eder. Gestasyonel ürtikere neyin sebep olduğu tam olarak bilinmemektedir, ancak hormonlara aşırı duyarlılık gelişmesinden dolayı olduğu düşünülmektedir.

Gebelikte ürtiker tedavisinde ilk trimesterda (ilk 3 ay) sistemik ilaç kullanılmaması en çok kabul gören yöntemdir. Çok şiddetli ve tedavi edilmesi gereken olgularda ise kar-zarar oranı düşünülür ve her olgu ayrı ayrı ele alınır. Herkese aynı yaklaşmak uygun değildir. Son yayınlanan kılavuzlara göre klasik ürtiker tedavisi uygulanmaktadır. İlk tercih antihistaminiklerdir. Gebelikte kullanımı güvenlidir, bebekte anomali riskini artırmadığı bilinmektedir.

Çocuklarda Kurdeşen (Ürtiker)

Çocuklarda akut ürtikere neyin sebep olduğu çoğunlukla bilinmemektedir. En sık bakteriyel ve viral enfeksiyonların, besinlerin ve ilaçların neden olduğu düşünülmektedir. Kronik ürtikerde ise en sık neden otoreaktivite (kendi hücrelerine karşı savaşan vücut savunma hücreleri) olduğu gösterilmiştir. Stres de ürtikeri tetikleyebilir. Akut ürtikerde belirtileri gidermeye yönelik tedavi verilir. Çoğu vakada ağızdan antihistaminik kullanılır. Ağır vakalar dışında kortikosteroidler tercih edilmezler. Kronik ürtiker tedavisinde ise tetikleyici faktörler ve altta yatan neden tespit edilir ve ona uygun tedavi verilir.

Bebeklerde Kurdeşen (Ürtiker)

Bebek ciltleri hassastır ve egzama, kurdeşen gibi durumlara karşı daha savunmasızdır. Bebeklerde sık rastlansa da genelde endişelenecek bir durum yoktur. Çok uzun sürmez, genellikle bir iki gün içerisinde kendiliğinden geçer. Çok nadiren haftalar ya da birkaç ay sürebilir. Kronik vakalarda yok olup tekrar ortaya çıkabilir. Kronik belirtiler varsa doktora görünmelisiniz. Kurdeşen plakları hızlı ortaya çıkar. Yarım saat içerisinde tüm vücudu kaplayabilir. Ancak endişe edecek durum yoktur. Kolayca tedavi edilebilir. Bebeğinizi kurdeşenden korumak için uygun kıyafetler, alerjen olmayan cilt bakım ürünleri kullanılmalıdır.

Kurdeşen (Ürtiker) için Hangi Doktora Gidilir?

Kurdeşen şişlikleri çıkmaya başladığı andan itibaren birkaç gün boyunca artmaya devam ederse doktora gidilmelidir. Doktora gitmek ürtikere sebep olan etkeni bulmak ve erken aşamada tedavi etmek, ortadan kaldırmak için önemlidir. Ürtikerin teşhis ve tedavisi için Dermatoloji (Deri ve Zührevi Hastalıklar) bölümüne gidilmelidir. Ayrıca ürtikerin alerjen maddeden kaynaklanabileceği için bir alerji-immünoloji uzmanına gitmekte fayda vardır. Ani başlayan ürtiker ataklarında dermatoloji bölümüne gitme imkanı yoksa hastanelerin acil servislerine gidilebilir.