Egzama

Egzama (Dermatit) Nedir?

Egzama (dermatit), cildin kızarık, kaşıntılı, kabarık ve kesecikli bir hal aldığı alerjik deri hastalıklarının genel adıdır. Aslında terminolojik olarak tam karşılığı olmamakla beraber pratikte yaygın olarak en sık görülen alt tipi olan atopik dermatitle eş anlamlı kullanılmaktadır. Aslında egzama daha geniş bir tanımdır ve altı adet alt tipi bulunur. Her biri sitemizde ayrı makaleler halinde detaylı incelenmiştir.

En yaygın ve genel ortaya çıkış mekanizması, herhangi bir yabancı madde ya da etkenin bağışıklık sisteminde uyarı yaratmasını takiben vücutta karşıt bir reaksiyon oluşması ve semptomları meydana getirmesi şeklindedir. 

Tedavisi genelde tam olarak hastalığı ortadan kaldırmamakla beraber şikayetleri rahatlatma ve hastalığı yönetme üzerine kuruludur. Hayati tehdit oluşturan veya acil bir sağlık problemi değildir. 

Egzama Çeşitleri Nelerdir?

Egzama aslında, cildi etkileyen oldukça çeşitli semptomlara sahip geniş bir hastalık grubunun ortak adıdır. Dolayısıyla farklı alt tiplerde incelenmesi ve tedavilerinin buna göre yapılması gerekir. 

En çok görülen egzama türleri şunlardır:

• Atopik Dermatit, alerji kökenli, astım gibi hastalıkları olan hassas bünyelerde sık rastlanan bir cilt iltihabıdır.
• Kontakt Dermatit, tahriş edici maddelerin (temizlik ürünleri, metaller gibi) yol açtığı egzama tipidir.
• Dishidrotik Egzama, el ve ayaklarda aşırı terleme sonucunda gelişen egzamadır.
• Staz Dermatiti, dokudaki dolaşımın varislerden ötürü bozulmasıyla meydana gelen egzamadır.
• Numuler (diskoid) Egzama, bozuk para şeklinde yuvarlak olup, genelde yaşlılarda görülen egzama tipidir.
• Seboreik dermatit (yağlı egzama), cildin yağlı bölgelerinde meydana gelen, oluşumunda ciltte yaşayan zararsız mantarların rol oynadığı, inatçı ve saçta egzama yapabilen türdür.

Egzama Belirtileri Nelerdir?

Bütün egzamalarda ortak belirtiler:

• Kaşıntı, genelde şiddetli olur hatta hastayı uykusundan uyandırabilir. Kaşıntı neticesinde cilt tahriş olarak kanayabilir ve tırnaklardaki kirler incelmiş cilt dokusundan girerek ikincil bakteriyel enfeksiyonlara yol açabilir.
• Kızarıklık
• Kuruluk
• Ciltte soyulma ve katmanlaşma
• Ciltte renk değişikliği 
• Ciltte kesecikler oluşması

Egzama Vücudun Hangi Bölgelerinde Görülür?

Egzamanın çeşidine göre bulunma yerleri değişiklik gösterse de, en sık rastlanan alerjik egzamalar tipik olarak eller, bilekler, diz arkaları, dirsekler gibi kurumaya meyilli kıvrım bölgelerine yerleşir. Yüz, boyun, ense gibi güneş gören yerlerde de sıklığı artmıştır.

Dishidrotik egzama, daha çok ayak tabanında, avuç içinde egzama yapar. Çünkü bu bölgelerdeki aşırı terlemeden kaynaklıdır.

Staz dermatiti, genelde alt bacak toplardamarlarından kaynaklandığı için bacakların yan taraflarında, varisli bölgelerde görülür.

Seboreik dermatitte (yağlı egzama) ise, yağ bezlerinden zengin vücut bölgelerinde egzama görülmesi tipiktir. Yüzde burun kanatları, alın, vücutta sırt, göğüs gibi bölgelerde tipik olarak yerleşir. Seboreik dermatit hariç diğer türlerde saç derisinde egzama izlenmez. Saç derisi yağ bezlerinden zengindir.

Yetişkinlerden farklı olarak bebeklerde ve küçük çocuklarda yanak bölgesinde yerleşim tipiktir. Cinsel organlarda da yerleşebilir buna diaper dermatit (bez dermatiti) denir, bebek bezindeki sentetik maddelere karşı gelişen reaksiyondur. Yetişkinlerde cinsel bölgelerde nadiren egzama gelişir. Kadınlarda hijyenik pedlerden ve çeşitli cinsel sağlık ürünlerinden kaynaklı olabilir, erkeklerde ise kondom (prezervatif) kullanımı sonucu görülebilir.

Egzama Nedenleri Nelerdir?

Egzama nedenleri alt tiplerine göre oldukça farklılık arz etse de, en önemli sebep bağışıklık sisteminin bir şekilde uyarılmasıdır. Egzaması olan bireylerde, alerjik astım, saman nezlesi, bahar nezlesi gibi çeşitli bağışıklık sistemi hastalıkları da sıklıkla izlenmektedir bu da hekimlere cilde has değil tüm vücutta meydana gelen genel değişiklikler sonucu oluştuğunu düşündüren en önemli veridir.

Egzama sanıldığının aksine bulaşıcı değildir. Kimseden kapma veya kimseye geçirme ihtimaliniz yoktur. Nedeni alt tiplerine göre değişebilmekle beraber genel olarak genetik ve çevresel faktörler suçlanmaktadır. Genelde ailesinde bir tür egzama bulunanlarda aynı ya da farklı bir tipi meydana gelebilir. Bazen tek bireyde birden fazla tipine bile rastlanabilir. 

Egzama türleri genel olarak alerjik kökenli olduğundan, kişinin alerjik olduğu besinler, gıda maddeleri, boyalar, metaller, ev tekstili ürünleri gibi maddeler mevcutsa bunlarla temas etmesi sonucu diğer kişilerden farklı olarak cildi tepki verip egzama oluşturabilir. Egzama, mikrobik bir hastalık değildir. Herhangi bir bakteri yada virüs egzamaya sebep olmaz. Çok nadir de olsa, ilaçlar da egzama benzeri reaksiyonlara sebep olabilir fakat bunlar genelde başka başlıklar altında değerlendirilen cilt lezyonlarıdır, egzama değillerdir.

Ayrıca, staz dermatiti görülen hastalarda, dolaşım bozukluğu olduğundan, bu bölgedeki deri dokusunun kanlanması ve beslenmesi de bozulur, neticesinde egzama oluşabilir. Bu genelde ileri yaşta, bacaklarında varis olan hastalarda karşılaşılan bir tablodur.

Egzama Teşhisi

Egzama teşhisi için özelleşmiş bir test ya da laboratuvar belirteci yoktur. Hastanın şikayetlerini hekime anlatması ve fizik muayene sonucu genelde tanı konmuş olur. Ayırıcı tanı için, hekim cilt lezyonlarından ufak sürüntüler alıp incelemeler yapabilir, bu genelde mantar hastalıklarını dışlamak için yapılır fakat genelde gerek kalmaz.

Egzama Tedavisi

Egzama tedavisinde en önemli faktör egzamanın sebebi ve alt tipidir. Tüm tiplerde egzamayı oluşturan sebepten uzaklaşmak tedavinin özünü oluşturur. Bunların yanı sıra,

• Cildi uygun bir nemlendirici ürünle günde en az 2 kez nemlendirmek
• İlaç tedavisi (bağışıklık baskılayıcı ürünler, kremler gibi)
• İleri yöntemler (PUVA, sistemik bağışıklık baskılayıcılar)

Genel olarak tercih edilen tedavi stratejisidir. 

Dishidrotik egzamaya özel olarak, el ve ayaklarda oluşan sulu kabarcıklara soğuk kompresler yapılarak rahatlama sağlanabilir ya da kabarcıklar steril bir ortamda steril iğne ucu ile patlatılarak hastanın rahatsızlığı geçici olarak rahatlatılabilir.

Staz dermatitinde ise, en önemli faktör altta yatan damar beslenme probleminin çözülmesidir. Bu çözülmedikçe dışarıdan uygulanan krem ve ilaçların çok faydası olmayacaktır. Bacakların kısa süreliğine yukarı kaldırılması ve varis çorapları belirtileri hafifletebilir.

Seboreik dermatit ise tamamen farklı bir tedavi stratejisine dayanır çünkü bağışıklığı baskılayan ürünler seborik dermatiti artırır, alevlendirir. Bunun için alınması gereken tedavi, mantar karşıtı ilaçlar, kremler ve gerekliyse kulak damlalarıdır. Mutlaka doktor kontrolünde kullanılması gereken yan etkileri çok çeşitli olabilir.

PUVA, ultraviyole ışınlarla yapılan tedavidir, iz kalan hastalarda ve ciddi belirtilerle seyreden hastalarda tercih edilebilir.

Egzama İlaçları Nelerdir?

Egzama ilaçlarının en önemlileri ve ilk tercih edilenleri steroidli (kortizonlu) kremlerdir. Bunlar haricen uygulanan ve ağrı, acı, kızarıklık gibi belirtileri geçici olarak rahatlatan semptomatik ilaçlardır. Egzamanın kesin bir çözümü ve tedavisi yoktur. Steroid (kortizon) yan etkileri dolayısıyla hastalarda kaygı yaratabilen bir ilaçtır fakat tüm cilde çok yüksek miktarda uygulanmadıkça, krem ya da losyon olarak kullanıldıkça ciddi yan etki beklenmez. Hekimin belirttiği dozda, sıklıkta ve sürede kullanmaya özen gösterilmelidir.

Eğer steroidli kremler, hastadaki yangıyı yatıştıramadıysa, yangı giderici (antiinflamatuvar) krem ve merhemler kullanılır. Bu grupta en çok tercih edilenler tacrolimus ve pimecrolimus’tur. 

Yangı gidericilerden de fayda görülmezse ve egzama hastanın hayatını zorlaştıracak düzeyde ciddi ve rahatsızlık verici seyrediyorsa, sistemik olarak bağışıklık sistemini baskılayan ilaçlara geçilir. Bu ilaçlar ancak çok nadir durumlarda kullanılır çünkü yan etkileri oldukça ciddidir. Azatiopürin ve siklosporin en çok tercih edilen ilaçlardır.

Egzama Tedavi Edilmezse

Egzama tedavi edilmezse bile genel olarak hayati tehdit oluşturacak ve ya ciddi sistemik etkilere yol açacak seviyeye gelmeyen bir hastalıktır. Fakat ortaya çıkan belirtilerle hastaların hayat kalitesinde düşmeye yol açar, kozmetik açıdan sorun yaratır. Ayrıca yetişkinlerde ışık gören bölgelerde meydana gelen egzamalar iz bırakarak kaybolabilir, bu da istenmeyen bir durumdur. 

Egzamaya Ne İyi Gelir?

Egzamayı alevlendiren faktörlerden uzaklaşmak, cildi nemlendirmek ve doktorunuzun yazdığı kortizonlu kremler iyileşme sağlar. Günde en az 2 kere etkili ve alerjen olmayan (alkol, boya gibi maddeler içermeyen) bir nemlendiriciyle bölgeyi nemlendirmek, mümkün olduğunca kaşımamak gerekir. Kaşıma problemi yoğun olan hastalarda, tırnaklar kısa ve temiz tutulmalıdır.

Çeşitli bitkilerle veya doğal olduğu söylenen tedavi yöntemleriyle de iyileşme görülebilir fakat bunlara güvenmemeli, doktorunuzun söyledikleri dışına çıkmamalısınız. Bu tip tedaviler ilaçlara alternatif değildir herhangi bir dozu veya kontrolü yoktur, uygulanması daha kötü sonuçlara yol açabilir.

Egzamaya Ne İyi Gelmez?

Her hasta için özel olmakla beraber genel olarak, cildi tahriş eden ve sıkan kumaşlar, kimyasal maddeler (temizlik maddeleri , asitli ve tuzlu sıvılar , kozmetik ürünler , parfümler gibi), hastada herhangi bir besin alerjisi varsa (yumurta , deniz ürünleri , buğday , fındık , fıstık gibi ) bunların tüketilmesi özellikle atopik ve kontakt  ve dermatitte alevlenmelere neden olabilir.

Diskoid (numuler) egzamada, bunlara ek olarak özellikle yünlü kumaşlar ve soğuk hava semptomları arttırabilir.

Staz dermatitinde, uzun süre ayakta durmak yada hareketsiz kalmak semptomları arttırabilir.

Dishidropik egzamada ise el ve ayaklarda aşırı terlemeye yol açan çok sıcak ortamlar, ayağı sıkan, rahatsız, nefes almayan deri ve kumaşlardan yapılmış ayakkabılar giyilmesi semptomları arttırabilir.

Tüm egzamaları arttıran ve negatif etkileyen ortak faktörler ise; sigara, stres, çok soğuk ya da çok sıcak hava, aşırı terleme ve cilt kuruluğudur. 

Gebelikte Egzama

Gebelikte egzama daha önce egzama problemi olmayan kadınlarda da ortaya çıkabilir. Gebelikte kadın vücudundaki hormonların seviyeleri ciddi değişimler geçirir bu da egzama oluşumuna zemin hazırlayabilir. 

Gebelikte de cildi hep yeterli oranda nemli tutmak egzamayı önlemek ve problem oluşturmasını engellemekte en önemli faktördür.

Çocuklarda Egzama

Çocuklarda egzama çok sık görülmez. Genelde çeşitli alerjik hastalıklarla beraberlik gösterir. Bunların en yaygını; astım, alerjik rinit (burun iltihabı) ve atopik dermatitten oluşan üçlü hastalık tablosudur. Çocuklarda besin alerjileri de egzama ve cilt belirtilerine yol açan önemli bir faktördür. Bunların dışında, giysiler, ev tekstili ürünleri, metal takılar, temizlik ürünleri, çeşitli ilaçlar gibi pek çok sebeple egzama ve egzama benzeri döküntüler oluşabilir. 

Genelde kollar, yüz ve göğüs bölgesini tutan niteliktedir. Erişkinlerden daha kaşıntılı seyredebilir, bu durumda mutlaka çocuğun tırnakları kısa tutulmalı ve kaşıyarak egzamaları ikincil bakteriyel enfeksiyonlara yol açması engellenmelidir.

Bebeklerde Egzama

Bebeklerde egzamanın oluşma sebebi de erişkinlerde olduğu gibi tam olarak bilinmemektedir. Genelde yaşamın ilk aylarında görülmesi tipiktir. Alerjik bünyeli ve ailesinde de benzer hastalıklar olan bebekler diğerlerine nazaran daha çok egzama problemi yaşar. Ayrıca besin alerjileri ve anne sütü yerine inek sütü tüketimi de egzamayı arttıran faktörlerdir. Bebeklerin aşırı kalın giydirilmesi de terlemeye ve egzamaya yol açabilir.

Aileleri oldukça tedirgin edebilse de genel itibariyle ciddi bir sağlık problemi değildir, yaş ilerledikçe kendiliğinden azalır ve geçmesi beklenir. Fakat az da olsa ciltte kalıcı değişikliklere yol açabildiği için tedavi edilmesi gerekir. 

Bebeklerde egzama en çok yüz ve yanak bölgesine yoğunlaşır, sırta ve vücudun neredeyse her bölgesine yayılabilir. Ayrıca, bez bağlanan genital bölgelerde de görülebilir.

Tedavide yetişkinlerde kullanılan bazı ilaçların bebeklerde olumsuz yan etkileri olabilir. Bu yüzden bebeklerde egzama meydana geldiğinde, kaşıntıları gidermek için ılık duş aldırmak, hassas ciltler ve bebekler için özel üretilmiş nemlendirici ve kremlerle hastalık rahatlatılmaya çalışılır. Çok ciddi seyreden bir hastalık durumu varsa, PUVA tedavisine bebeklerde de başvurulabilir.

Egzama için Hangi Doktora Gidilir?

İlgili bölüm Deri ve Zührevi Hastalıklar Bölümü (Dermatoloji veya Cildiye şeklinde de bulunabilir) olup, semptomlar ortaya çıktığında bir an önce başvurulması gerekir. Acil bir sağlık problemi olmamakla beraber varsa beraberindeki diğer hastalıkların teşhisi ve mevcut problemlerin ilerlememesi ve giderilmesi için vakit kaybedilmemesi önerilir.