Zona

Zona (Gece Yanığı) Nedir?

Zona hastalığı, eritemli (cildin kırmızı bir renk alması) bir zemin üzerinde, genellikle gruplaşmış ve çok sayıda vezikülden (1 cm’den küçük içi sıvı dolu cilt lezyonu) oluşan bir cilt hastalığıdır. Zona hastalığı halk arasında gece yanığı ismiyle bilinmektedir. Zona hastalığının nedeni; aynı zamanda su çiçeğinin de etkeni olan varicella zoster virüsüdür. Hastalığın bir diğer isimlendirmesi ise herpes zoster veya zona zoster’dir.

Varicella zoster virüsü, insan vücuduna girdiğinde aşılanmamış ve hastalıkla daha önce karşılaşmamış yani virüse karşı bağışıklık geliştirmemiş veya bağışıklık sistemi güçsüz kimselerde, su çiçeği denilen bir hastalık tablosuna neden olur. Su çiçeği çoğunlukla aşılanmamış bireylerde çocukluk çağında geçirilen bir hastalıktır.

Bu hastalık genellikle öncesinde boğaz ağrısı, ateş, kırgınlık hali, burun akıntısı gibi belirtilerle başlar. Devamında hastanın vücudunda yaygın (saçlı derisi dahil) bir şekilde eritem (kızarıklık) ve eritem üzerinde veziküller (kesecikler) belirir. Zamanla bu veziküllerin içerisi pürülan (irin), sarımsı bir sıvıyla dolar ve patlar. Ardından da kabuk bağlayıp dökülür. Lezyonlar genellikle kaşıntılı ve iz bırakarak iyileşebilirler.

Su çiçeğini diğer çocukluk çağı döküntülü hastalıklarından ayıran önemli bir ayrıntı yeni oluşmaya başlayan veziküller ve patlamış, sonrasında kabuk bağlamış lezyonların bir arada görülmesidir. Nadir zona zoster durumlarda su çiçeği sırasında pnömoni, (zatüre) menenjit, (beyin zarlarının iltihabı) ve ensefalit (beyin dokusunun iltihabı) gibi hayatı tehdit eden komplikasyonlarla karşılaşılabilir.

Varicella zoster virüsü temel olarak 2 dokuya tropizm (bir dokuyu tutmaya eğilim) gösterir. Bunlardan birincisi deri ikincisi ise sinir dokusudur. Ciltte birincil enfeksiyonu olan su çiçeğine neden olan varicella zoster virüsü, sonrasında cildin duyusunu alan bir sinirin üzerinde ilerler. Duyu sinirlerinin omuriliğe girdiği yerde bulunan duysal kök gangliyonlarında aktivite göstermeksizin canlılığına devam eder. Sinirleri tuttuktan sonra bağışıklık sistemi bu virüsü vücuttan tamamen ortadan kaldıramaz. Virüs duysal kök gangliyonlarında uzun yıllar boyunca hayatta kalabilir.

Bu süreç zarfında, yaşlılıkla birlikte veya başka bir nedenden ötürü hastanın bağışıklık sistemi zayıflarsa; kemoterapi alırsa, radyoterapi alırsa, AIDS hastalığına yakalanırsa veya yoğun strese maruz kalırsa varicella zoster virüsü reaktive olur. Reaktive olan varicella zoster virüsü, latent kaldığı sinirin duyusunu aldığı cilt bölgesi (sinirin trasesi) boyunca eritemli zemin üzerinde çok sayıda veziküllerle karakterize, ağrılı lezyonlara yani zona zostere diğer adıyla zona hastalığı veya gece yanığına neden olur.

Zona (Gece Yanığı) Belirtileri

Zona hastalığında cilt üzerinde kızarıklık ve ağrılı kabarcıklar görülür. Bazı hastalarda kabarcıklar çıkmadan 1-2 hafta kadar öncesinde kabarcıkların çıkacağı cilt bölgesinde ağrı, yanma, batma, elektriklenme gibi bir takım şikayetler olabilir.

Çoğunlukla vücudun bir tarafında (en sık gövdede) sınırlı olan ağrılı bir kızarıklık başlar. Kızarıklıkla beraber kabarcıklar ortaya çıkar. Bu kabarcıklar kaşıntılı olabilir. Kaşınma ile kanayıp kabuk bağlayabilir hatta cilt üzerinde iz kalmasına da neden olabilir. Lezyonlar çoğu vakada 2 ila 4 hafta arasında ortadan kalkar.

Cilt lezyonlarının yanı sıra kimi hastada ateş, mide bulantısı, karın ağrısı, baş ağrısı ve kas ağrıları gibi belirtiler görülebilir. Bunun dışında tuttuğu sinirlere bağlı olarak veya bağışıklık sistemi ileri derecede baskılanmış kimselerde vücuda yayılmasıyla hastada pnömoni, ensefalit, işitme kaybı, körlük veya kısmi görme kaybı gibi tablolar da görülebilir.

Cilt lezyonları geçtikten sonra post herpetik nevralji denilen bir tablo ile karşı karşıya kalınabilir. Bu durumda cilt lezyonları tamamen geçmesine rağmen hastanın ağrı şikayetleri ısrarcı bir şekilde aynı konumda devam eder. Bu ağrı genellikle ağrı kesicilere dirençli bir ağrıdır. Erken dönemde (özellikle ilk 3 gün) tedavi alan hastalarda post herpetik nevralji durumu almayanlara göre daha az görülür.

Varicella zoster virüsünün trigeminal sinirin oftalmik dalını (gözden dokunma duyusunu alan dalı) tutmasıyla göz kapağı ve konjonktivanın iltihabı, tam veya kısmi görme kaybı, ilerleyen dönemde ise trigeminal nevralji (trigeminal sinir trasesi boyunca şiddetli ağrı, batma, yanma) gibi tablolar görülebilir.

Diğer bir tabloda ise varicella zoster virüsü fasiyal siniri veya dallarını tutabilir. Bu duruma herpes zoster oticus denilir. Klinikte dış kulak yolunda kızarıklık, kabarcıklar görülebilir. Yüz felci ve işitme kaybı ile karakterize Ramsay Hunt sendromu ortaya çıkabilir.

Ramsay Hunt Sendromunda görülen belirtiler şu şekildedir:

• Dış kulak yolunca kızarıklık ve veziküller
• Kulak ağrısı
• İşitme kaybı
• Kulak çınlaması
• Tek gözü kapatmada zorluk
• Baş dönmesi ve bulantı kusma ile karakterize vertigo
• Yüzde asimetri
• Tat alma duyusunda anormallikler veya kayıp
• Göz kuruluğu ve buna bağlı gözde kızarma
• Ağız kuruluğu
• Salya akması

Zona (Gece Yanığı) Nedenleri Nelerdir?

Zona hastalığının yani herpes zosterin veya halk arasında gece yanığının sebebi; herpes virüs ailesinin bir üyesi olan varicella zoster isimli bir DNA virüsüdür.

Varicella zoster virüsünün birincil enfeksiyonu sonrasında gizli kalıp yeniden aktive olması sonucu ortaya çıkar. Yani ilk olarak su çiçeği lezyonları görülerek -bazı durumlarda görülmeksizin ilk enfeksiyon atlatılır. Ardından sinir köklerinde latent kalan (inaktif ve canlılığını koruyarak beklemek) virüs yeniden aktive olur ve ortaya zona hastalığı lezyonları çıkar.

Zona (Gece Yanığı) Teşhisi

Dermatologlar genellikle teşhisi yalnızca hastaya sordukları bir takım sorular ve lezyonlara bakarak (inspeksiyon, gözle muayene) koyabilirler.

Gerek gördükleri bazı durumlarda vezikül sıvısından alınan örneklerin laboratuvar ortamında incelenmesiyle (tzank yayması) de tanı konulabilir; ancak bu teşhis için şart değildir.

Zona (Gece Yanığı) Tedavisi

Zona hastalığının tedavisinde ilaç kullanımı bulunmaktadır. Teşhis koyulduktan sonra antiviral ilaçlar ile tedaviye başlanır. Bu ilaçlar döküntüler görüldükten hemen sonra kullanılmaya başlanmalıdır. Erken teşhis ve tedavi zona hastalığı için oldukça önemlidir.

Ağrıyı önlemek amacıyla ağrı kesici ilaçlar da tedaviye eklenebilir.

Hastalığın uzunluğunu ve şiddetini azaltmak için ilaçları düzenli kullanarak tedaviye uyum sağlanmalıdır.

Zona (Gece Yanığı) Tedavi Edilmezse

Zona hastalığı tedavi edilmediği takdirde genellikle 2 ila 4 hafta içerisinde geçebilir.

Fakat tedavinin önemi ağrının kesilmesinin ve iyileşme süresinin kısaltılmasının yanı sıra ortaya çıkabilecek çeşitli komplikasyonların görülme oranının azaltılmasıdır.

Bu komplikasyonlar şu şekildedir:

• Postherpetik nevralji (zona sonrası kalıcı ağrı)
• Zatürre (pnömoni)
• Beyin iltihabı (ensefalit)
• İşitme kaybı
• Görme kaybı

Zona'ya (Gece Yanığı) Ne İyi Gelir?

Döküntülere soğuk kompres yapmak ve soğuk bir duş almak ağrıyı hafifletebilir. Döküntülere doktor tarafından verilen ağrı kesici kremler ya da lokal anestezik kremler ağrının hafiflemesine yardımcı olur.

Zona'ya (Gece Yanığı) Ne İyi Gelmez?

Döküntüleri kaşımak ya da patlamak hastalığın seyrini olumsuz olarak etkiler. Zona hastalığında kullanılan çeşitli bitkisel maddelerin veya geleneksel yöntemlerin bilinen ve ispatlanmış hiçbir yararı bulunmamakla birlikte cilt üzerinde olumsuz birçok etkiye de neden olabilir. Alınması gereken tedavinin alınamamasına ve komplikasyonların görülmesine sebebiyet verebilir. Hiçbir şekilde konusunda uzman hekimlerin görüşünü almadan hiçbir ilaç veya herhangi bir madde-yöntem kullanılmamalıdır.

Zona (Gece Yanığı) İlaçları

Zona hastalığında tedavi amaçlı kullanılan 3 temel antiviral tedavi ilacı vardır.

Bu ilaçların etken maddeleri şunlardır:

• Asiklovir
• Famsiklovir
• Valasiklovir

Ayrıca hastalara ağrıyı önlemek adına ibuprofen, asetaminofen gibi çeşitli ağrı kesici etken maddelere sahip ilaçlar da reçete edilebilir.

Hastalık geçtikten sonra devam eden şiddetli ağrılar ile kendini gösteren post herpetik nevralji için ise gabapentin, antidepresanlar gibi daha etkili ve farklı ilaçlar kullanılabilir.

Her ne sebeple olursa olsun hastalığın tanısı mutlaka uzman hekimler tarafından konulmalı ve onların reçete ettiği ilaçlar kullanılmalıdır. Hiçbir koşul altında hastalar kendi kafalarına göre ilaç, bitkisel karışımlar veya farklı tedavi metodları kullanmamalı ve mutlaka hastalık süreci boyunca hekimin tavsiyeleri doğrultusunda hareket etmelidir.

Hamilelikte Zona (Gece Yanığı)

Bazı enfeksiyon etkenleri hamilelik sırasında veya doğum anında anneden bebeğe geçmektedir. Su çiçeği de hamileliğin evresine yani zamanına göre çocuk için bir takım riskler doğurmaktadır. Özellikle hamileliğin ilk 30 haftasında annedeki su çiçeği bebeğe geçebilir ve çeşitli konjenital malformasyonlara neden olabilir.

Doğumdan 5 gün öncesi ve 2 gün sonrası arasındaki zaman diliminde annede suçiçeği döküntüleri ortaya çıkması durumunda anne ve yenidoğan çocuğa bir takım tedaviler (varicella zoster immünglobülin, asiklovir gibi) verilmesi gerekebilir.

Çocuklarda Zona (Gece Yanığı)

Çocuklarda zona hastalığı erişkinlere göre daha nadir görülür. Varicella zostere karşı aşılama ülkemizde rutin olarak uygulanmaktadır. Aşısız, bağışıklık sistemi baskılanmış veya aşıya cevap vermemiş çocuklarda ve nadiren aşıya rağmen çocuklar primer varicella zoster enfeksiyonunu yani su çiçeğini geçirebilirler.

Semptomatik veya asemptomatik primer enfeksiyon sonrasında virüs sinirlerde gizli kalabilir ve tekrar aktif olması ile tıpkı erişkinlerdeki gibi zona hastalığına yani gece yanığına neden olabilir.

Bebeklerde Zona (Gece Yanığı)

Bebeklerde zona hastalığı nadir olarak görülür. Gerekli aşılar ülkemizde rutin olarak uygulanmaktadır.

Bebeklerde anne karnında veya doğum esnasında anneden de suçiçeği virüsü bulaşı olabilir ve konjenital malformasyonlar görülebilir. Bağışıklık sistemleri henüz yeterli olgunluğa ulaşamadığı için komplikasyonlar daha sık ve ağır şekilde ortaya çıkabilir.

Zona (Gece Yanığı) için Hangi Doktora Gidilir?

Zona hastalığı tanı ve tedavisi ile temel olarak Dermatoloji (Deri ve Zührevi Hastalıkları) ve Enfeksiyon Hastalıkları bölümleri ilgilenmektedir.

Hastalar genellikle vücudun bir tarafına sınırlı (gövde, yüz, kollar, genital bölge, bacaklar gibi) kızarıklık, ağrılı veziküller çıkması durumunda bu bölümlere başvurabilir.