Ensefalit

Ensefalit Nedir?

Ensefalit, beyin iltihabı anlamına gelmektedir. Beyni koruyan zarların iltihabına menenjit derken beynin kendisinin iltihabına ise ensefalit denir. Genellikle ensefalit durumunda beyin zarı da etkilenir ve iltihaplanır. 

Meningoensefalit: Beyin iltihaplanması ile birlikte beyin zarları da iltihaplanırsa buna meningoensefalit denir.

Limbik ensefalit: Beynin temporal bölgesini, özellikle de mezial temporal bölgesini tutan ensefalit türüdür. 

HSV ensefaliti: Herpes simpleks virüs ensefaliti anlamındadır. Viral enfeksiyonlar içinde ensefalitin en sık nedeni herpes simpleks virüstür. HSV, Tip 1 ve Tip 2 olarak ikiye ayrılır. Viral ensefalitte en sık Tip 1 HSV görülür. 

HSV ensefaliti tedavi edilmezse %70’lere varan öldürücülüğü vardır. Hastalar yaşasalar da işlev bozuklukları görülebilir. Bunlar; konuşma bozukluğu, hafıza bozuklukları, bunama veya ensefalit sonrası sendromudur. 

Ensefalit sonrası sendromu; Klüver-Bucy Sendromu olarak da bilinir. Bu sendromda hareket kaybı, hiperseksüelite, bunama, hatırlayamama, nesneleri tanımak için ağza alma (hiperoralite), gözden gelen duyusal bilgilerin beyinde işlenememesi (vizüel agnozi) görülür. 

Otoimmün ensefalit: Vücudun kendi bağışıklık sistemi elemanlarının kendi merkezi sinir sistemi elemanlarına saldırması ile oluşan ensefalittir. 

Ensefalit Belirtileri Nelerdir?

Ensefalit iltihabi bir durumdur. Bu sebeple iltihap, enfeksiyon durumlarında görülen belirti ve bulgular ensefalit tablosunda da görülür. Ensefalitin belirtileri daha hafif seyredebileceği gibi daha ağır da olabilir. 

Bu belirtiler;

• Enfeksiyona bağlı yüksek ateş ve kas ağrıları,
• Baş ağrısı
• Bilinç kaybı veya bilinç bulanıklığı
• Beyin bölgeleri tutulumuna bağlı davranış ve kişilik değişikliği
• Ense sertliği ve fotofobi (ışık hassasiyeti) durumları
• Nörolojik olarak hasarlanma
• Nöbet geçirme
• Etken virüse bağlı belirtiler
• Konuşma ve hareket bozuklukları
• Yorgunluk ve vücutta yaygın bir güçsüzlük, kuvvetsizlik
• Beyin hasarına bağlı hissizlik, felçler
• Görmede hasarlanma, çift görme, şaşılık
• Duyma sorunları, sağırlık, işitmede azalma
• Vücutta yaygın döküntüler
• Lenf bölgelerinde şişlikler (bademcikte, koltuk altında, boyundaki lenf bölgelerinde şişmeler)

Küçük çocuklarda belirtiler daha farklıdır. 

Bu belirtileri genel olarak;

• Bulantı ve kusma
• Ağlama krizleri ve huzursuzluk
• İştah kaybı
• Bıngıldaklarda şişkinlikler
• Yüksek ateş

Ensefalit, bu gibi belirtilerde alarm haline geçmek gerektiği ve doktora başvurmak gerektiği unutulmaması gereken hastalıklardan biridir.

Ensefalit Nedenleri Nelerdir?

Ensefalit mikrobiyal kaynaklı bir hastalıktır. Bakteriler, virüsler, parazit ve mantarlar neden olabilir. En sık virüs etkenleri ile hastalık oluşur. 

Bu virüsler; 

• En sık olarak Herpes Simpleks Virüs (HSV)
• Ebstein Barr Virüsü (EBV)
• Hemophilus İnfluenza Virüsü (HIV)
• Sitomegalovirüs (CMV)
• Echovirüs
• Varisella Zoster Virüsü (VZV)
• Mumps Virüsü
• Triponema Pallidum
• Rubella Virüs
• Coxiella Burnetti

Ayrıca bazı aşılar sonrasında ensefalit durumu görülebilir. Kızamık- Kızamıkçık- Kabakulak aşısı sonrasında ilk 10 gün içinde veya kuduz aşısı sonrasında da aşıya bağlı ensefalit gelişebilir. 

Bu durumlar sonucunda vücuda giren mikrobik etken, kan veya sinirler yoluyla beyne gider. Beynin iltihap durumu gerçekleşir. 

Ensefalit Teşhisi

Ensefalit teşhisi öncelikle doktorun ayrıntılı bir anamnez (hasta öyküsü) alması gerekir. Nasıl başladığı, ateşin ne kadar zamandır olduğu, bilincin açık olup olmadığı veya sorulan sorulara anlamlı yanıtlar verip vermediği kişiye veya hastanın yakınlarına sorulmalıdır. 

Ardından fizik muayeneye geçilir. Bunda kişi eğer yetişkin ise farklı muayenelere çocuk veya bebek ise farklı muayenelere dikkat edilir. 

Yetişkinlerde; nörolojik muayene yapılması gerekir. Bu muayenelerde bilinç durumu, göz ışık refleksi yanıtları, görme durumu veya kaybı olup olmadığı bakılıp denge ve işitme testleri yapılabilir. Muayenede herhangi bir vücut bölgesinde felç veya güç kaybı olup olmadığı incelenmelidir. 

Tendon refleksleri artmıştır. Bu reflekslerden biri patella refleksidir. Bu refleks muayenesinde; hasta oturur pozisyondayken ayakları aşağı sarkıtılır. Diz kısmına refleks çekici ile vurulduğunda ayak öne doğru sallanır. Bu refleks arttıysa ayak fazlaca öne itilir. Aynı testi kolda dirsek kısmı için de uygulayabiliriz. Yine bu bölgede refleks artışı da derin tendon refleksinin arttığını gösterir.

Ense sertliği genelde görülmese de bazı vakalarda görülebilir. Bu; hasta sırt üstü uzandırıldığında, hasta başı yardımla kaldırılıp göğse yaklaştırıldığında ağrı ve dizleri kendine çekme şeklinde bir yanıt oluşur. Sağlıklı kişilerde ense sertliği görülmez. Ense sertliği genel olarak menenjitin bir bulgusu olsa da ensefalit vakalarında da görülme ihtimali vardır. 

Çocuklarda ve bebeklerde fizik muayenede yine nörolojik muayene için göz ışık refleksi bakılabilir. Çift görme veya görme keskinliğinin azalması gibi durumlar olup olmadığına bakılır. Tendon refleksleri artmıştır. Ense sertliği sık görülmese de nadir olarak bazı vakalarda görülebilir. Başta henüz kapanmamış yumuşaklıklarda yani bıngıldaklarda şişme görülebilir. Çocuk oldukça huzursuzdur ve hep ağlar. 

Fizik muayeneden sonra laboratuvar tetkikleri istenebilir. Bu tetkiklerde enfeksiyon lehine artış gösteren; CRP, Lökosit sayısı, Lenfosit, Nötrofil, Hemoglobin, Trombosit, Sedim ve Kreatinin bakılabilir. AST, ALT, GGT, LDH değerlerine bakılmalıdır. 

Daha sonrasında görüntüleme istenebilir. Bunda Beyin BT ve Beyin MR çekilebilir. Ayrıca EEG çekilip beyin aktivitesine bakılabilir. Ensefalitte en kesin tanı yöntemi Lomber Ponksiyondur. Bu tanı yönteminde; belden Beyin Omurilik Sıvısı(BOS) alınıp içeriği enfeksiyon açısından incelenebilir. 

Ensefalit Tedavisi

Ensefalit, hafiften ağıra kadar pek çok şiddete sahip olan bir hastalıktır. Bazı ensefalitlere sadece yatak istirahati, yeterli sıvı alımı veya ağrı kesici yeterli olsa da bazı şiddetli belirtileri olan ensefalitlerin tedavisinin geciktirilmeden yapılması gereken bir hastalıktır. Geç kalındığında felç kalmaktan ölüme kadar pek çok kötü etkiye neden olur. Yetersiz süre yapılan tedavi ile hastalık ilk 2 ay içinde tekrar etme eğilimine sahiptir. Bu nüks etme durumu genelde HSV ensefalitinde görülür. 

Ensefalit tedavisinde virüsün DNA sentezini baskılayıp etki gösteren asiklovir kullanılır. Kişide ensefaliti düşündürecek belirtiler varsa laboratuvar bulgularını veya görüntüleme sonuçlarını beklemeden asiklovir tedavisine başlanması gerekir. 21 gün boyunca 30 mg/kg/gün dozunda ve intravenöz (damar içine) uygulanmalıdır. Hastalık ilk dönemlerinde asiklovir ile seroid de kullanılırsa tedaviden daha iyi bir sonuç alınır. Steroid tedavisinde deksametazon (ilaç) kullanılabilir.

Kişide eğer asiklovir ile sonuç alınamıyorsa  foskarnet, sidofovir veya vidarabin gibi ilaçlar da tedavide denenebilir.

Tedavi edilmeyen olgularda;

• Kafa içi basıncının artması
• Nöbet geçirme
• Nörolojik hasar (felç, görme kaybı)
• Koma
• Kişilik değişiklikleri
• Epilepsi
• Ölüm gibi durumlar görülebilir. 

Ensefalit Tedavi Edilmezse

Ensefalit beynin iltihaplanması anlamındadır. Beyin vücudun en önemli organlarından biridir. Bu sebeple tedavisi yapılmamış bir beyin iltihabı çok çeşitli sonuçlar doğurabilir. Daha hafif vakalarda istirahat ve bol sıvı takviyesi ile tedavi edilebilir. Tedavi sonrasında tekrarlama ihtimali de daha azdır. 

Ağır vakalarda özellikle HSV kaynaklı ensefalitte ilk 2 ay içinde tekrarlama ihtimali vardır. Tedavi edilmeyen ağır vakalarda koma, felç, ölüm gidi oldukça kötü sonuçlar vardır. Beyinde etkilenen bölgeye göre; görme kaybı, bunama, karakter değişiklikleri, güçsüzlük, kronik yorgunluk, zeka gerilikleri, işitme kaybı gibi sonuçlar doğurabilir. 

Ensefalite Ne İyi Gelir?

Ensefalit yani beyin iltihabı mikrobal etmenlere bağlı olarak oluşan hastalıklardandır. Bu sebeple özellikle korunma amaçlı önlemler oldukça önemli yer tutar. 

Bu önlemler;

• Hijyen konusuna dikkat edilmesi oldukça önemlidir.
• Sürekli el yıkamaları yapılması gerekir. Genel olarak tüm virüs kaynaklı hastalıklarda el hijyeni oldukça önemli yer tutar. Son dönemde özellikle tehlikeli bir hal alan ve pek çok kişinin yaşamını yitirmesine neden olan Coronavirüs de bir virüs tipidir. Önlenmesinde özellikle sık sık el yıkaması yapılması çok önemlidir.
• Yiyeceklerin ağızdan ağıza tüketilmemesine dikkat etmek gerekir. Bu, özellikle çocukluk döneminde sık görülen bir durumdur. Çocuğa başkalarının içtiği bardaktan içecek içilmesinin ve başkaları ile ortak çatal kaşık kullanmanın yanlış bir durum olduğu anlatılmalıdır.
• Çocukluk döneminde yapılması gereken aşıların tarihine uygun bir şekilde ve aksatılmadan yapılması gerekir.
• Bebeklerde enfeksiyon ihtimalini aza indirmek için özellikle bahar ve yaz mevsimlerinde dışarı çıkıldığı zaman bebek arabasının sivrisinek ve enfeksiyon taşıyıcısı canlılardan korunmasına dikkat edilmelidir.

Ensefalite Ne İyi Gelmez?

Ensefalit enfeksiyon sebebiyle beynin iltihaplanması durumudur. Beyin vücut için oldukça önemli bir organdır. Bu sebeple ensefalit tablosunun görüldüğü kişilerin acilen doktora görünüp tedavisinin başlanması gereken bir hastalık olduğunu unutmamak gerekir. 

Vücuda özellikle mikrop girişini engellemek gerektiği unutulmamalıdır. Bu konuda ellerin temiz tutulması çok önemlidir. Yanlış bilgilerden ve hatalı uygulamalardan kaçınılmalıdır. 

Çocuklar dışarıdan geldikleri zaman kıyafetleri hemen değişilmelidir. Ellerini ve yüzünü en az 20 saniye boyunca su ile yıkamak gerekir. Bunlar uygulanmazsa enfeksiyon kapma ihtimali artar. 

Ensefalit İlaçları

Ensefalitin şiddetine göre tedavi protokolü değişiklik gösterir. Belirtilerin daha hafif seyrettiği hafif vakalarda bol istirahat edip sıvı takviyesinin yapılması gibi destek tedavileri yeterli olacakken daha ağır vakalarda ilaç tedavisi ve destek tedavisi birlikte uygulanmalıdır.  

Ensefalit için geçerli bir ameliyat yöntemi yoktur. Yani ensefalit tedavisinde ilaç tedavisi ve yaşam şeklinin düzenlenmesi kullanılabilir. 

İlaç tedavisinde özellikle virüs enfeksiyonlarında kullanılabilecek viral ilaçlar vardır. Bunlardan en önemlisi asiklovir kullanılmasıdır. Asiklovir 30 mg/kg/gün dozuyla kullanılır. İlacın intravenöz (IV) yani damar içine yapılması gerekir. Tedavi süresi 21 gündür. 

Çocuklarda doz ayarlaması;

• 3 ay ve 12 yaş arası çocuklarda 60 mg/kg/gün dozuyla ve bu doz gün içinde 3’e bölünerek kullanılmalıdır. Yaklaşık 3 hafta tedaviye devam edilmesi gerekir. İlaç damar içine uygulanır.
• 12 yaştan büyük çocuklarda 30 mg/kg/gün dozunda ve günlük toplam doz 3’e bölünerek verilmelidir. Tedavi yaklaşık 3 hafta devam eder. Damar içine uygulanır.

Bazı çalışmalar Asiklovire ek olarak verilecek Steroid ilaçların tedavi başarısını arttırdığını öne sürmektedir. Bu amaçla Deksametazon kullanılabilir. Ayrıca tedaviye dirençli vakalarda Foskarnet, Sidofovir veya Vidarabin Asiklovir yerine kullanılabilir. 

Gebelerde Ensefalit

Gebelik süreci enfeksiyonlar açısından oldukça dikkatli olunması gereken bir süreçtir. Annenin taşıyacağı mikrobal bir etmenin bebeğe geçişi de mümkündür. Bu sebeple kişinin olduğundan daha dikkatli olması gerekmektedir. Damlacık yoluyla (hapşırma, öksürme veya gülme sonucu ağızdan saçılan damlalarla) bulaşmanın önüne geçmek için kişilerle fazla yakın temas kurmamak gerekir. 

Bol bol el yıkanması da enfeksiyondan korunmada oldukça basit ve etkili bir yöntemdir. Yüksek ateş, döküntüler, bilinç bulanıklığı, şiddetli baş ağrısı gibi ensefalit düşündüren durumlarda hiç vakit kaybetmeden doktora başvurmak ve gerekli ilaç tedavisine olabildiğine erken başlamak hem annenin sağlığı için hem bebeğin sağlığı için oldukça mühimdir. 

Aksi takdirde bebekte erken doğum riski, sakat doğum veya zihinsel geriliklerle doğum riski, ölü doğum, anne ölümü gibi oldukça ciddi sonuçlar doğurabilir. 

Çocuklukta Ensefalit

Çocukluk dönemi gerek toplu alanlara sık girilmesi gerekse de uygun hijyen eğitiminin yeterince bilinmemesi sebebiyle enfeksiyonlara oldukça yatkın olan bir dönemdir. 

Çocukta huzursuzluk, bulantı ve kusma, şiddetli baş ağrısı, davranış değişiklikleri, yüksek ateş, kas gücü kaybı gibi durumlar görüldüğünde hemen doktora başvurmak gerekmektedir. Uygun dozda ve yeterli süre devam edilen ilaç tedavisi sonucunda ensafalitte hasarsız iyileşme görülebilir. 

Bebeklikte Ensefalit

Bebeklik döneminde gerek anneden geçişle gerek de uygun hijyenin sağlanamaması sonucu ensefalit vakaları görülebilir. Yetişkinlerden farklı olarak bebeklerde görülen ensefalit durumunda başka ek belirtiler de olabilir. 

Bunlar;

• Bebek kafatasındaki kapanmamış kemik kısımları olan bıngıldakların şişmesi ve gerilmesi
• Çocukta ağlama krizleri ve durdurulamayan ağlamalar
• Huzursuzluk
• Yüksek ateş
• Süt emme isteğinin olmaması ve iştahının çok azalmış olması
• Bulantı ve kusma görülmesi gibi durumlarda hemen hastaneye götürülmesi gerekir.

Uygun tedaviler ile ve yeterli süre verilen ilaç tedavileri sonucunda hasar kalmadan iyileşme görülür.

Çocuklarda 14 günden az devam edilen ilaç tedavisinde ensefalit hastalığının tekrarlandığı bildirilmiştir. Bu sebeple hızlı, yeterli ve etkin tedavi stratejisine uyulması gerekir. 

Ensefalit için Hangi Doktora Gidilir?

Ensefalit yani beyin iltihabı, beynin çeşitli etkenlerle enfeksiyon geçirmesidir. Burada söz konusu enfeksiyon beyinde olduğu için tedavisini Nöroloji bölümü yapar. Şiddetli baş ağrısı, yüksek ateş, nöbet geçirme, bilinç değişikliği gibi durumların görülmesi halinde bekletilmeden bir nöroloğa başvurulması gerekir. 

Çocuklarda yüksek ateş, bulantı-kusma, nöbet geçirme ve aşırı huzursuzluk gibi durumlarda da ensefalit şüphesi akla gelir. Bu durumlarda hiç vakit kaybetmeden bir Çocuk Nöroloji bölümüne başvurmak gerekmektedir.