Kabakulak
Epidemik parotit olarak da bilinen kabakulak, insandan insana bulaşan virüs kaynaklı bir hastalık olup özel bir tedavisi olmadığı için belirtileri yok etmeye yönelik tedaviler uygulanır.
Kabakulak Hastalığı Nedir?
Kabakulak aynı zamanda epidemik parotit olarak da adlandırılan, insanlarda oluşan virüs kaynaklı bir hastalıktır.
Kabakulak aşısı üretilmeden ve insanlar üzerinde uygulamaya başlamadan önce dünya genelinde oldukça yaygın bir hastalık olmuştur. Ama hala bu hastalık üçüncü dünya ülkelerinde ciddi bir sağlık sorunudur.
Kabakulak hastalığı, tükürük bezlerinin (en sık parotis bezinin) ağrı veren bir şekilde şişmesi ve yüksek ateş ile kendini gösterir. Hastalığın belirtileri ağırlaşırsa; yani başın şiddetli bir şekilde ağrıması, ateşin yükselmesi, sürekli kusma durumu, devamlı uyuklama, halsizlik ve testislerde ağrı duyulması durumunda derhal doktora danışılmalıdır.
Hastalık yaşamın ilk 6 ayında nadir olarak görülür. Çocukluk çağında geçirilen hastalık ise genellikle çok ağır bir şekilde görülmez. Fakat adolesan (ergenlik) dönemindeki kişilerde ve yetişkinlerde daha ağır bir şekilde gelişebilir.
Virüs vücudumuzda bulunan bez yapıları tutar, testis ve overler (yumurtalık) tutulursa erkeklerde orşit denilen testis iltihabı ve kadınlarda oorfit denilen yumurtalık iltihabı durumu ortaya çıkar ve bunun sonucunda kısırlık (infertilite) ortaya çıkabilir. Parotis bezinin tutması halinde ise işitme kaybına kadar ilerleyen komplikasyonlara neden olabilir.
Kabakulak Başlangıcı
Kabakulak virüsünün kuluçka süresi 2- 4 hafta olup, doruk zamanı 17- 18. günlerdir. Enfeksiyonun % 40‘ı subkliniktir. Yani hastalık, belirti göstermeden geçirilir. Çocuklarda hastalığa ait erken belirtiler belirtileri nadirdir. Ancak ateş, baş-boyun ağrısı, kas ağrısı ve kırgınlık olabilir.
Bir ve ya iki parotis bezinde ağrı ve şişlikle başlar. (Parotis bezi her iki yanağımızda bulunan kulağa yakın olarak yerleşmiş tükürük bezidir). Şişlik hızla büyür, 1-3 gün içinde en şiş haline gelir. Şişlik kulak memesini yukarı doğru kaldırır ve çene köşesi görünmez. 3-7 gün içinde yavaşça iner, fakat bazen daha uzun sürer. Ayrıca çenenin köşesinde bulunan parotis bezinden çıkarak, yanak içine gelen borunun (stensen kanalının) ağız kısmında kızarıklık ve şişlik sık görülür.
Kabakulak Belirtileri Nelerdir?
Kabakulak hastalığının başlangıcında en sık rastlanılan bulgu parotis bezi şişliğidir. Şişlik genellikle (%75 oranında) çift taraflıdır. %25 olguda ise sadece tek tarafta şişlik görülebilir. Şişlik kulak memesini yukarı doğru kaldırır ve çene köşesi görünmez. Şişliğin üzeri kırmızı ve sıcak değildir. Çene hareketi ya da yemek yerken ağrı olabilir. Genelde 7 ila 10 gün boyunca devam eder.
Kabakulak hastalığında karşılaşılan bir diğer belirti ise kulak ağrısıdır. Kulak ağrısı hastaların %75 ’inde görülür. Tek veya çift taraflı olabilir.
Hastalıkta sıklıkla karşılaşılan bir durum da yüksek ateştir. Ateş 38 °C – 39 °C civarındadır. Hastaların % 75’ inde ateş yükselir. Yüksek ateş genellikle 3 - 5 gün sürer.
Kabakulak hastalığında diğerleri kadar sık olmasa da görülen diğer belirtiler ise baş ağrısı, kusma ve karın ağrısıdır.
Hastalığın %40’ ında sessiz infeksiyon (hastalığın hiçbir belirti göstermemesi) görülebilir.
Kabakulak Neden Olur, Bulaşıcı mıdır?
Kabakulak bulaşıcı bir hastalıktır. Bulaşma insandan insana gerçekleşir. Kabakulak virüsünün yaşayabildiği yer insan vücududur. Damlacık enfeksiyonu (tükürük, öksürük, hapşırma, gülme ile yayılan damlacıklar) ile bulaşır.
Kabakulak, mumps virüsünün neden olduğu bir hastalıktır. Nefes borusu ve bronş (nefes borusunun dalları) yüzeyinde çoğalan virüs viremi (virüs ya da virüslere ait parçaların kan dolaşımına katılması olayı) ile tükürük bezlerine ulaşır. Burada çoğaldıktan sonra yine viremi ile diğer organlara ulaşır. Kızamık ve suçiçeğine göre daha az bulaşıcı olan kabakulak ile ilk kez karşılaşan duyarlı kişilerin %85 ’i hastalığa yakalanmaktadır.
Kuluçka dönemi 2-4 haftadır. Kabakulak virüsü parotis bezinin şişmeye başlamasından önceki 2 gün ile sonraki 5 gün arasında oldukça bulaşıcıdır. Ayrıca kişiler, asemptomatik (belirti göstermeyen) oldukları dönemde de kabakulak virüsünü bulaştırabilmektedirler.
Kabakulak Risk Faktörleri
Kabakulak hastalığı bulaşıcı olduğundan hasta kişiye temas eden herkes risk altındadır. Aynı zamanda kabakulak hastalığına yakalanmamış ve kabakulak aşısını yaptırmamış kişiler de risk altındadır ve bu hastalığa yakalanabilir.
Kabakulak Nasıl Önlenir?
Kabakulak hastalığına yakalanmış kişiler, parotis bezinin şişmesinden yaklaşık 5 gün sonrasına kadar insanlarla temastan kaçınmalı ve evden çıkmamalıdır.
MMR aşısı olarak bilinen kızamık kızamıkçık kabakulak aşısı bu hastalıklara karşı koruma sağlar ve standart aşı programının bir parçasıdır. MMR aşısı kişilere iki doz olarak uygulanır. İlk dozu kişi 12 aylıkken ikinci dozu ise ilkokul 1. sınıfta uygulanır.
Klinik çalışmalar MMR aşısının yüksek oranda (% 95) koruyuculuk sağladığını göstermiştir. Ancak yapılan çalışmalarda tek doz için koruyuculuğunun daha düşük ve ortalama %78 koruyuculuk sağladığını göstermiştir.
Aşılama ile birlikte kabakulak hastalığının görülme sıklığında azalma görülmüştür, ancak yüksek aşılama oranlarının olduğu toplumlarda bile aşı başarısızlığına bağlı salgınlar ortaya çıkmaktadır
Kabakulak Teşhisi
Kabakulak teşhisi için hastanın iyi bir fizik muayenesi ve öyküsü şarttır. Kabakulak teşhisine yardımcı olmak için doktorunuz sizden belirti ve şikayetlerinizi söylemenizi ister. Ardından şişlik varsa şişliği palpe ederek (dokunarak) muayene eder ve ateşinize bakar. Stensen kanalı ödemli ve kırmızıdır. Kabakulak için tipik bir bulgudur.
Rutin kan tetkikleri istenir. Kan tetkiklerinde pankreas ve parotis tutulumuna bağlı amilaz yüksekliği görülebilir. Serum amilazı genelde 2 haftada normal düzeye düşer.
Kesin tanı ise elisa yöntemi ile Ig M antikorlarının gösterilmesi ve gerçek zamanlı RT-PCR denilen yöntem ile virüsün gösterilmesi ile konur. Antikorlar 1. hafta sonunda yükselmeye başlar, 2. hafta sonunda 4 kat artar. Antikorlar yıllarca yüksek kalır.
Kabakulak Tedavisi
Tedavisi semptomatik (belirtilere yönelik) ve destekleyici tedavidir. Ağrı kesiciler ve ateş düşürücüler kullanılır.
Orşit (testis iltihabı) varlığında genelde 60 mg prednizon başlanır ve azalan dozlarda 10 günün üzerinde verilebilir ama doktorunuza danışmadan kullanmamanız gerekir.
Hastalıktan korunmak için MMR (kızamık-kızamıkçık-kabakulak) aşısı yapılır. MMR aşısı 12 aylık iken ve ilkokul 1. sınıfta olmak üzere 2 doz şeklinde uygulanır. MMR aşısı yüksek oranda (%95) koruyuculuk sağlar. Aşılama ile birlikte kabakulak hastalığının görülme sıklığı azalmıştır. Aşı sonrası sağırlık, beyin iltihabı, orşit testis iltihabı gibi komplikasyonlar saptanmıştır.
Aşı 1 yaşın altındaki çocuklara, gebe kadınlara, bağışıklık sistemi bozukluğu olanlara, ateşli hastalığı olanlara uygulanmamalıdır.
Kabakulak Tedavi Edilmezse
Kabakulak tedavi edilmediğinde ciddi komplikasyonlara sebep olan bir hastalıktır.
Kabakulağın en sık görülen komplikasyonu meningoensefalomyelit (beyin ve omuriliğin iltihabi hastalığı)’dir . Erkeklerde 3 kat fazla görülür. Kusma ve baş ağrısı ile birlikte görülmesi dikkat çeker. Antibiyotik tedavisine gerek yoktur. Nadir olarak sekel (hastalıktan kalan doku bozukluğu) bırakır.
Orşit (testis iltihabı) ve ooforit (yumurtalık iltihabı) görülebilir. Ooforit, orşit kadar sık değildir. Orşit ergenlik sonrası erkeklerin % 20-30’unda genellikle tek taraflı oluşur. Etkilenen testiste % 30-40 küçülme olur. Ancak bu durum yalnızca kozmetik sorun yaratır. Çift taraflı orşitlerde bile kısırlık nadir olarak gelişir. Orşitler genelde 4-7 günde geriler. Ooforit ergenlik sonrası kadınların %7 ’sinde gelişir. Ooforitde kısırlık gelişmez.
Pankreatit (pankreas iltihabı), çok ciddi bir komplikasyondur. Ani karın ağrısı, karın bölgesinde duyarlılık, ateş ve kusma ile birlikte seyreder. Nadiren şeker hastalığı da gelişebilir.
Kabakulak tedavi edilmediği zaman ender de olsa görülebilecek diğer komplikasyonlar şunlardır:
- Artrit (eklem iltihabı)
- Tiroidit (tiroid bezi iltihabı)
- Sağırlık (genelde tek taraflıdır)
- Optik nörit (optik sinirin iltihabı)
- Miyokardit (kalp zarı iltihabı)
- Trombositopeni (trombosit sayısının azalması)
Kabakulağa Ne İyi Gelir?
Kabakulak hastalığı olan hastaya şişliği olan bölgeye lokal (bölgesel) ılık veya soğuk uygulama yapılabilir. Sekresyonu (salgılamayı) arttırıcı gıda verilmemeli, sulu yumuşak gıda verilmelidir. Bol sıvı tüketimi tavsiye edilir.
Kabakulak salgınlarının önlenmesi için parotis şişliğinin başlamasından sonraki 5 gün süreyle kişiler evde izole edilmeli (başkalarından uzak durmalı), okul , kreş veya işe gitmemelidir. Evlerinde istirahat etmelidirler.
Kabakulağa Ne İyi Gelmez?
Hastalık damlacık yolu ile bulaştığı için hastalığa yakalanmış kişilerle temas halinde olmak kabakulağa yakalanmaya sebep olabilir. Aynı zamanda hastanın kullandığı eşyalarla da temas halinde olmamak gereklidir.
Katı gıdaların çiğnenmesi zor olduğundan ağrı yapabileceği için katı gıdalardan uzak durmak gerekir.
Kabakulak İlaçları
Kabakulağın spesifik bir tedavisi yoktur. Kabakulağın tedavisi semptomatiktir. Eğer hastanın ağrısı varsa ağrı kesici (analjezik) , ateşi varsa ateş düşürücü (antipiretik) verilmelidir.
Eğer hastada orşit varsa 60 mg prednizon başlanır ve azalan dozlarda 10 günün üzerinde verilebilir. İlaç kullanımını doktorunuza danışmadan yapmamanız gereklidir.
Antibiyotik, kabakulak hastalığı için gereksiz ve faydasızdır. Doktorunuza danışmadan bilinçsizce antibiyotik kullanılmamalıdır.
Hamilelikte Kabakulak
Gebelerde kabakulak hastalığı konjenital (doğumsal) anomaliye yol açmaz, ancak kabakulak gebeliğin ilk üç ayında düşük riskini (%25) artırmaktadır.
Çocuklarda Kabakulak
Kabakulak hastalığı sıklıkla çocuklarda görülür. Yetişkinlerde de görülebilen bu hastalıkta çocuklara oranla daha şiddetli bir şekilde geçirilir. Aynı zamanda bu hastalığa yakalanan yetişkinlerde, çocuklara oranla daha yüksek oranda komplikasyonlar gelişir. Kabakulak hastalığına bir kere yakalanınca bu hastalığa karşı ömür boyu bağışıklık kazanılır. Çocukluk çağında kabakulak hastalığı geçirilmemişse veya kabakulak aşısı (MMR) yapılmamışsa ergenlik dönemi ve sonrasındaki yetişkinlik döneminde bu hastalığa yakalanma durumunda komplikasyon gelişme riski artar.
Meningoensefalomyelit en sık görülen komplikasyondur. Beyin ve omuriliğin iltihabi hastalığı olan bu durum, kabakulak hastalığının en korkulan komplikasyonlarından biridir. Sıklıkla kusma ve bağ ağrısının eşlik ettiği bu komplikasyonda şüphelenilmesi halinde acilen doktora başvurulmalıdır.
Bir diğer komplikasyon ise orşit ve oorfittir. Erkeklerde nadir olarak kısırlığa kadar gidebilen bu komplikasyon kabakulak hastalığının en önemli komplikasyonlarındandır.
Daha birçok yan etkisi olan kabakulak hastalığı tedavi gerektiren ve önemli komplikasyonları olan bir hastalıktır.
Bebeklerde Kabakulak
Kabakulak hastalığına yaşamın ilk 6 ayında nadir olarak rastlanır. Bebeğe 12. ayda standart aşılama programında olan MMR (kızamık kızamıkçık kabakulak) aşısı uygulanmalıdır. İki doz şeklinde vurulan MMR aşısının ikinci dozu ise ilkokul 1. sınıfta aşılanmalıdır. 2 dozda aşılanmış kişilerde bu hastalıktan korunma oranı %95 gibi yüksek bir orandır.
Hastalıktan korunmak için bebekler kabakulak hastası olan kişilerden uzak tutulmalıdır. Aynı zamanda kabakulak hastalarının kullandığı kaşık, çatal gibi kişinin damlacıklarını içeren eşyalardan uzak tutulmalıdır.
Kabakulak Hastalığı için Hangi Doktora Gidilir?
Hastalık genelde 7-10 günde kendiliğinden iyileşir. Ama şiddetli geçirilen hastalıklarda doktora başvurulmalıdır. Kabakulak hastalığı sıklıkla çocuklarda görülür.
Çocuklar pediatri (çocuk hastalıkları) bölümüne gitmelidir.
Yetişkin hastalar ise enfeksiyon hastalıkları bölümüne gitmelidir.
Kabakulak ile İlgili Sıkça Sorulan Sorular
Kabakulak nasıl bulaşır?
Kabakulak hastalığı damlacık yoluyla bulaşır. Hastanın gülmesi, öksürmesi, hapşırması sonucu ortaya çıkan damlacıklar sonucu hastalık bulaşabilir. Kabakulak olan bir kişi 1 hafta kadar bir süre ile evde izole edilmesi gerekir. Kabakulak olan birisi ile yakın temas kurmaktan kaçınmak gerekir.
Kabakulak kaç günde geçer?
Kabakulak değişkenlik göstermekle birlikte genelde 7-10 gün sürer. Ama nadir olmakla birlikte daha az veya daha fazla sürdüğü vakalar olmuştur. Tedaviye erken başlamak doğal olarak hastalığın geçme süresini de kısaltmaktadır.
Kabakulak bulaşıcı mı?
Kabakulak hastalığı kızamık ve kızamıkçık kadar bulaşıcı olmasa da bulaşıcı bir hastalıktır. Kabakulak virüsü parotis şişliği başlamasından önceki 2 gün ile sonraki 5 gün arasında oldukça bulaştırıcıdır. Kabakulak olan kişi şişliğin başlamasından sonra yaklaşık 5 gün kadar evde izole edilmelidir.
Kabakulak kısırlık yapar mı?
Kabakulak hastalığı tedavi edilmez ise ciddi komplikasyonlara yol açabilir. Bunlardan biri de sterilite yani kısırlıktır. Bu hastalık ergenlikten sonra gelişirse çocukluk çağına göre daha ciddi komplikasyonlara yol açar. Yani orşit ve ooforit gelişme ihtimali daha yüksektir.
Orşit gelişimi genellikle ergenlik sonrası erkeklerde testislerin tek taraflı tutulumu ile seyreder. Etkilenen testiste küçülme gerçekleşebilir ama küçülmesine rağmen kısırlık nadir de olsa görülebilir.
Kadınlarda görülen ooforit ise orşite göre daha nadir görülür. Ergenlik sonrası kadınlarda çok nadir görülen ooforit kısırlık yapmaz.
Kabakulak olunca ne yenmemeli?
Kabakulak olunca parotis bezleri şişer ve bu şişlikler genelde ağrılıdır. Bu yüzden şişlik süresi boyunca hastalar sulu ve yumuşak gıdalar tüketmelidir. Aynı zamanda bol bol sıvı tüketimi tavsiye edilir.
Kabakulak tek taraflı olur mu?
Kabakulağın tek taraflı olma ihtimali olsa da düşük bir ihtimaldir. Kabakulak hastalığında görülen parotis bezi şişliği genelde (%75) çift taraflıdır. Ama daha az oranda (%25) tek taraflı da görülebilir.
Kabakulak şişliği kaç künde iner?
Kabakulakta şişliğin başlamasıyla birlikte 1-3 gün içinde en şiş haline gelir. Şişlik kulak memesini yukarı doğru kaldırır ve çene köşesi görünmez. Şişlik 3-7 gün içinde yavaşça iner, fakat bazen daha uzun sürebilir.
Kabakulak iki defa geçirilir mi?
Kabakulak hastalığını bir kere geçirdikten sonra kişi ömür boyu bağışıklık kazanır. Bu yüzden bir kere kabakulak olan kişi tekrar hastalığa yakalanmaz. Bu yüzden geçmişinizde kabakulak geçirmişseniz bu hastalığa yakalanmakta endişe etmenize gerek yoktur.
Kabakulak kadınlarda kısırlık yapar mı?
Kadınlarda hastalığa bağlı ergenlik sonrası ooforit (yumurtalık iltihabı) gelişebilir. Orşite (testis iltihabı) göre daha nadir görülen oorofit kısırlık yapmaz. Ancak yumurtalık iltihabı yaşayan bir kadın, başka risklerin ortaya çıkmaması açısında mutlaka muayene olarak tedavi alması gerekebilir.
Kızamık kızamıkçık kabakulak aşısı ateş yapar mı?
Çoğu aşı uygulamasından sonra ateş yaşanması yaygın bir durumdur. MMR denilen kızamık kızamıkçık kabakulak aşısı yapıldıktan sonra hafif ateş yükselmesi olabilir. Ateşe aynı zamanda ağrı hissi de eşlik edebilir. Yüksek ateşin uzun sürmesi durumunda doktorunuza danışmalısınız.