Vertigo

Vertigo Nedir?

Kişinin etrafındakileri veya kendisini dönüyormuş gibi hissetmesine sebep olan bir yanılsama durumudur. Halk arasında baş dönmesi olarak adlandırılsa da her baş dönmesi vertigo değildir. Periferal ve santral vertigo olarak iki türü vardır.

Periferal vertigo: Tüm vertigo hastalarının %80’inde görülen tiptir. BPPV (Benign paroksismal pozisyonel vertigo - kulakta kristal oynaması), Meniere hastalığı (iç kulakta yoğun basınç oluşması), vestibuler nörit (merkezi sinir ve işitme sistemini etkileyen bir hastalık), labirintitis (bir iç kulak hastalığı), herpes zoster virüsü (zona hastalığı), akustik nörinom (denge sorunları ve işitme kaybına sebep olan bir hastalık), otitis media (orta kulak iltihabı), aminoglikozid (bir antibiyotik türü) zehirlenmesi, viral enfeksiyonlar (virüs kaynaklı hastalıklar) ve Cogan sendromu (işitme ve görmeyi etkileyen bir hastalık) sebepler arasındadır.

• Benign paroksismal pozisyonel vertigo: Tekrarlayan vertigonun en sık nedenidir. Hastaların çoğunda haftalar süren ataklar halinde devam eder sonra kendiliğinden düzelir. Ancak ataklar yıllar sonra bile tekrarlayabilir. Tanı, Dix-Hallpike testi ile konur.
• Meniere hastalığı: Sensorinöral işitme kaybı (sinirsel işitme kaybı) , ataklar halinde vertigo, tinnitus (kulak çınlaması) , kulakta dolgunluk ve basınç hissi ile ayırt edilen bir iç kulak hastalığıdır. Hastalığın gelişimi sırasında iç kulaktaki endolenf sıvısının emiliminin azalmasına bağlı ortaya çıkan basınç artışı vardır. Ancak endolenf emiliminin azalma nedeni tam olarak açıklanamamıştır.
•  Otitis media (orta kulak iltihabı): Orta kulak iltihabı, hastalığın gelişimi sırasında mikroorganizmanın gösterdiği değişikliklere  bakılmaksızın orta kulak boşluğunun enflamatuvar hastalığına (iltihabi hastalık) verilen ortak bir addır. Orta kulak iltihabı genellikle basit bir üst solunum yolları enfeksiyonunun (ÜSYE) komplikasyonu olarak gelişir. Östaki borusu aracılığıyla orta kulak boşluğunun mukozasında iltihap yerleşmesine neden olur. Orta kulak iltihabı olgularının tamamına yakını çocuklarda görülür. Akut orta kulak iltihabı olan hastalara, orta kulak boşluklarındaki sıvıdan yapılan kültürlerde en sık  S. pneumonia, Haemophilus influenza ve Morexalla catarrhalis bakterileri elde edilmiştir.

Santral vertigo: Beyin sapı iskemisi (beyne giden kan akışının azalması sonucu dokuların beslenememesi) en sık santral vertigo nedenidir. Bunun dışında daha nadir görülen bazı durumlar da santral vertigo sebebi olabilir. 

Bu durumlar şu şekildedir:

• Multipl skleroz (MS hastalığı),
• Kafa tasındaki kırıklar,
• Kafa yaralanmaları,
• Nöbetler,
• Enfeksiyonlar,
• Tümörler.

Vertigo Patofizyolojisi

Her iki kulağımızın iç tarafında ’’vestibuler labirent’’ adı verilen bir bölüm vardır. Sinir sistemimiz bu bölümden sinyaller alır ve iki taraftan aldığı sinyalleri birbiriyle karşılaştırır. Başımız sabitken iki taraftaki sinyaller denge halindedir.  İki taraftan birinde meydana gelen hasar sonucunda bu sinyaller eşit algılanmaz ve kişide baş dönmesi şeklinde hissedilir. Eş zamanlı iki taraflı gelişen vestibüler hasarda baş dönmesi olmaz, denge kaybı olur. 

Bu hasar denge organları sisteminde, yarım daire kanallarında veya buralardan sinyalleri alan 8.kafa sinirinde meydana gelebilir.

Vertigo Nedenleri

Vertigoya neden olan birçok hastalık ve durum vardır. Bunlar kulaktaki bir sorun kaynaklı ise periferal nedenler, merkezi sinir sistemi (beyin, beyincik, omurilik) kaynaklı ise santral nedenler, sistematik etkileriyle dolaylı olarak etkiliyorsa sistemik nedenler olarak 3 başlıkta incelenir.

Periferal nedenler

• Akut otitis media (Orta kulak iltihabı): Orta kulak boşluğunun iltihaplanması hastalıklarına verilen isimdir. Çoğu zaman üst solunum yolu enfeksiyonlarına bağlı olarak gelişir. Sıklıkla çocuklarda görülür.
• Labirentitis: Hem denge hem de işitme fonksiyonlarını etkileyen iç kulak iltihabıdır.
• BPPV (Benign paroksismal pozisyonel vertigo): Baş hareketleriyle ortaya çıkan, 1-30 sn kadar sürebilen şiddetli baş dönmesidir.
• Meniere hastalığı: İç kulaktaki endolenf sıvısının fazlalılığı nedeniyle ortaya çıkan, baş dönmesi, kulak çınlaması, kulakta dolgunluk hissi ve işitme kaybıyla ayırt edilen bir hastalıktır.
• Vestibular nörit: Denge siniri denen vestibular sinirin iltihabıdır. Genellikle üst solunum yolu enfeksiyonu komplikasyonudur.
• Perilenfatik fistül: İç kulakta bulunan perilenf sıvısının bazı nedenlerle iç kulağın dışına sızmasıdır. Baş dönmesine işitme kaybı da eşlik eder.
• Travma (Labirent konküzyonu): Labirent zarlarındaki  yaralanma nedeniyle oluşur. Vertigo aniden başlar. Genellikle bulantı, kusma eşlik eder.
• Akustik nöroma: Vestibulocochlear sinirden (işitme ve denge siniri) köken alan iyi huylu tümörlerdir.
• Yabancı cisim varlığı,
• Taşıt tutması,
• Aminoglikozid grubu antibiyotikler, diüretikler (idrar söktürücü ilaçlar), kinin ve steroid olmayan antiinflamatuar ilaçlar (örneğin aspirin) kulaktaki yapılara toksik etki gösterir.

Bu ilaçların kullanımı da baş dönmesine neden olabilir.

Santral nedenler

• Vertebral basiller arter yetmezliği: Beyin sapı, omurilik, beyin ve beyinciği besleyen atardamarların doğuştan veya sonradan gelişen bir nedenle akımında azalması sonucu bu bölgelerin beslenememesi.
• Subclavian steal sendromu: Subklavian arterlerden birinde darlık olduğunda, bu damardan çıkan ve normalde kafa içi boşluğuna girip oradaki dokuyu besleyen vertebral arterdeki kan akımının tersine dönmesidir.
• Serebellar hemoraji (beyincik kanaması) veya infarkt: Beyincik, kafatası içinde yer alan ve dengede rol oynayan bir organdır. Bu bölgede meydana gelen kanama veya doku ölümü beyincik hasarına yol açar ve sonuçta görülen semptomlardan biri baş dönmesi olabilir.
• Post travmatik yaralanma (travma sonrası yaralanma): Temporal kemik (şakak) kırıkları neden olabilir.
• Post kontüzyonel sendrom: Hafif şiddette kafa travması sonrası gelişen psikiyatrik, fiziksel ve bilişsel belirtiler bütünüdür.
• Temporal lob epilepsisi: Temporal lob epilepsisi olan hastalarda superior temporal gyrusun (beynin temporal lobunda bir bölge) uyarılmasıyla dönme hissi oluşur. Nöbet öncesi gelen his şeklinde hissedilir.
• Multipl skleroz: Bağışıklık sistemi hücrelerinin, merkezi sinir sistemindeki sinir hücrelerini saran myelin kılıfı yabancı olarak algılaması ve yok etmeye çalışmasıdır.
• İnfeksiyonlar (Ensefalitler, menenjitler, beyin apsesi)
• Servikal omurilik kas veya bağ doku yaralanması ve tümörler de vertigonun santral nedenleri arasında yer alır.

Sistemik nedenler

• Diabetes mellitus (Şeker hastalığı)
• Hipotiroidizm (Tiroid bezlerinin yetersiz çalışması)

Vertigo Belirtileri Nelerdir?

• En sık belirtisi baş dönmesidir. Kişi, etrafındakiler dönüyormuş gibi hisseder.
• Hızlı şekilde tekrarlayan anormal göz hareketleri vertigo atakları sırasında görülür.
• Bulantı, kusma çoğu zaman tabloya eşlik eder.
• Bunun dışında periferal vertigoda; tek kulakta duyu kaybı, tek veya iki kulakta birden çınlama, görüntüleri odaklamada zorluk, denge kaybı belirtileri görülebilir.
• Santral vertigoda ise beyin hastalıklarına bağlı şu semptomlar eşlik edebilir; baş ağrısı, konuşma güçlüğü, çift görme, kol veya bacakta güçsüzlük, bilinç kaybı.

Vertigo Teşhisi Nasıl Konur?

Baş dönmesi ve vertigo kavramları farklı şeylerdir ve tanı koyarken mutlaka ayrımı yapılmalıdır. Vertigoda baş dönmesi hemen her zaman olurken, her baş dönmesi vertigo değildir.

• Öncelikle hastanın tıbbi hikayesi öğrenilirken doğru sorular sorulmalıdır. Pozisyon ile tetikleniyor olması BPPV (kulakta kristal oynaması) lehinedir. Kulak çınlaması, kulakta dolgunluk, işitme kaybı olması Meniere hastalığına yaklaştırır. Enfeksiyon öyküsü denge sinir iltihabı lehinedir. Migren öyküsü baş ağrılı vertigo lehinedir. Ek nörolojik bulgular (baş ağrısı, ense sertliği, his kaybı, denge bozukluğu, konuşma bozukluğu, çift görme, güç kaybı) varsa aklımıza beyin sapı, beyin ve beyincikle ilgili olaylar gelmelidir. Radyolojik görüntülemeyle kesin tanı konur.
• Özgeçmiş sorgularken hastanın kullandığı ilaçlar mutlaka sorgulanmalıdır. Çoğu ilaç, direkt iç kulakta bulunan denge organları üzerinde toksik etki gösterir. En yaygınları aminoglikozidler, antikonvülzanlar, alkol, kinin, kinidin ve minoksilin, kafein ve nikotindir.
• Nörolojik bakıda; Dix-Hallpike testi, Halmagy testi  ve nistagmus (istemsiz göz hareketleri) varlığına bakılır.
• Dix-Hallpike ve Halmagy testi negatif olması santral denge sisteminde etkilenme olduğunu düşündürür. Bu aşamada MRG çekilebilir.
• Dix-Hallpike testinin pozitif olması, kulakta kristal oynamasını düşündürür. Epley (yeniden konumlandırma) manevrası ile tedavi edilir.
• Anormal istemsiz göz hareketlerinin varlığı, iç kulak hastalığını düşündürür. Bu hareketler özellikleri santral ve periferal vertigo ayrımında yardımcı olabilir. Periferal vertigoda istemsiz hareketler yatay, santral vertigoda ise herhangi bir yöne doğru olabilir.

Baş dönmesi yapan diğer durumlar

• Senkop (bayılma)
• Psikojenik baş dönmesi
• İlaç yan etkisi (aminoglikozidler, aspirin, non steroid antiinflamatuar ilaçlar, furosemid, polifarmasi)
• Hipoperfüzyon durumları (sıvı kaybı, şok)
• Metabolik bozukluklar (Anemi, böbrek yetmezliği, hipertiroidi, hipotiroidi, hiponatremi, hipoglisemi)

Özellikle öyküde nefes darlığı, koroner arter hastalığı, kalp yetmezliği varsa şüphelenilmelidir.

Vertigo Tedavisi

Vertigo çoğu zaman tedavisiz iyileşir. Vertigo bir hastalık değil, bir semptom olduğu için tedavisi altta yatan hastalığa göre belirlenir. Yine de kesin bir tedavisi yoktur. Tedavi yaklaşımları ilaç tedavisi, vertigo egzersizlerini içeren fizyoterapiler ve cerrahi tedaviler şeklindedir.

İlaç tedavisi

• Diüretikler (idrar söktürücü ilaçlar): Meniere hastalığında düşük tuzlu diyetle birlikte idrar söktürücü tedavi uygulanır.
• Antihistaminikler: Vertigo ataklarının acil tedavisinde kullanılır. Geçici rahatlama sağlar.
• Antibiyotikler: Vertigonun altta yatan sebebi enfeksiyon ise antibiyotik kullanılması gerekir. Orta kulak iltihabı veya labirentidde antibiyotik tedavisi gerekebilir.
• Kortizol: Meniere hastalığının tedavisinde seçenekler arasındadır.

Fiziksel tedaviler

Benign paroksismal pozisyonel vertigo hastalığında, iç kulakta yerinden oynayan serbest kalsiyum kristallerinin hareketleri baş dönmesine sebep olur. Bu taşların yerinden oynamasını önlemeye yönelik bazı manevralar vardır:

• Epley manevrası,
• Semont manevrası,
• Half-Somersault veya Foster manevrası,
• Brandt-Daroff Egzersizi.

Bunların dışında hasta kulağın tarafına yatmamak ve istirahat etmek semptomları azaltır.

Vestibular rehabilitasyon denilen egzersiz programıyla hastanın semptomlarını iyileştirmeye yönelik tedavi uygulanır. Vestibular rehabilitasyon; santral veya periferal kaynaklı vertigoda, denge sistem, semptomların eşlik ettiği kafa travmalarında, kaygı bozukluğu gibi psikojenik vertigolarda uygulanabilen bir yöntemdir.

Cerrahi tedavi

Meniere hastalığında, ilaç ve fiziksel tedaviye cevap vermeyen hastalarda endolenfatik kese cerrahisi, vestibular sinirin kesilmesi veya labirentin çıkartılması operasyonları uygulanabilir.

Altta yatan sebep iç kulak sıvısının, iç kulak dışına kaçması ise cerrahi olarak kulak kepçesi arkasındaki kemikten iltihabın temizlenmesi işlemi uygulanabilir. Aynı zamanda kulak zarı ve orta kulaktaki kemikçik sistemindeki iltihabın temizlenmesi de gerekebilir.

Vertigo, santral sinir sistemindeki tümörden kaynaklanıyor ise tümörün çıkartılması kesin tedavidir.

Bahsedilen tüm tedavi yöntemleri doktor tarafından kişiye özel olarak düzenlenir. Şikayetler sizde varsa lütfen doktorunuza muayene olunuz!

Vertigoya Ne İyi Gelir?

Stresten uzak durmak, kilo ve tansiyon kontrolü, kas çalıştıran sporlar yapmak ve deneyimle doğru yatış pozisyonunu bulmak vertigoya iyi gelir. Ayrıca kulağa toksik etkisi olan ilaçlar mümkün olduğunda az kullanılmalıdır.

Vertigoya Ne İyi Gelmez?

• Sigara mutlaka kesilmelidir.
• Aşırı tuzlu ve şekerli gıdalar, çay, kahve gibi kafeinli içecekler vertigoyu kötüleştirir.
• Kilo alımı vertigoyu kötüleştirebilir.

Vertigo için Hangi Doktora Gidilir?

Vertigo, altta yatan hastalığa göre Kulak Burun Boğaz veya Nöroloji branşının alanıdır. Ancak baş dönmelerinin kaynağı  %40 oranında periferik vestibular disfonksiyon (iç kulakta dengeyle ilgili sistemlerin fonksiyon bozukluğu) olduğu için kulak burun boğaz polikliniğine gitmek daha uygun olur.

Vertigo, altta yatan ciddi bir hastalığın ilk habercisi olma potansiyelinden dolayı derhal hekime başvurmayı gerektirir.

Özellikle aşağıda yer alan bulgulardan bir veya birkaç tanesi varsa dikkatli olunmalıdır.

Santral (beyin sapı ve beyincik ve beyinle ilgili) olayları düşündüren bazı semptomlar;

• Vertikal nistagmus (yukarı-aşağı gidip gelen hızlı göz hareketleri)
• Bulanık görme
• Diplopi (çift görme)
• Yüzde hissizlik
• Disfaji (yutma güçlüğü)
• Disfoni (ses bozukluğu)
• Kol ve bacaklarda güçsüzlük
• Ataksi(hareketlerde bozulma, sendeleme, sarsılma)
• Ani başlangıçlı baş ağrısı
• Tekrarlayan benzer ataklar şeklinde gelen baş ağrıları

Labirent iskemisi, akustik nöroma, perilenfatik fistül ya da Meniere hastalığında görülen ve vertigoya eşlik eden ani başlangıçlı, tek taraflı tam işitme kaybı varsa vakit kaybetmeden doktora başvurulmalıdır.