Anaflaksi

Anafilaksi Nedir?

Anafilaksi, ani gelişen bir sistemik hastalıktır. Bu hastalık; kişinin, dışarıdan maruz kaldığı gıdalar, ilaçlar veya başka bir takım sebeplerden dolayı oluşur. Anafilakside alerjik bir durum söz konusu olduğu için, tüm alerjik reaksiyonlarda olduğu gibi ani bir şekilde ortaya çıkar. Diğer alerjik hastalıklardan farklı olarak sistemik yani tüm bedeni etkileyen bir hastalıktır. Belirtileri çok çeşitli ve ayırt edicidir. Genelde deride anormalliklerle fark edilen anafilaksi, acil tedavi gerektiren bir hastalıktır.

Anafilaksi; vücudun savunma mekanizması olan bağışıklık sisteminin, dışarıdan vücuda etkiyen bazı yabancı maddelere karşı oluşturduğu alerjik bir reaksiyondur. Bu reaksiyonlar, çeşitli akyuvar ve mast hücrelerinden salgılanan proteinler dolayısıyla olur. Kelime kökeni olarak da eski Yunancadan gelen ''koruma karşıtı'' kelimesinden köken almaktadır. Anafilaksinin tam fizyolojisi tanımlanamadığı için, bağışıklık sistemine bağlanamayan nedenlerden dolayı da bazı reaksiyonların oluştuğu bilinmektedir.

Anafilaksinin toplumda %1 civarında görüldüğü bildirilmiştir. Son yıllarda yapılan çalışmalarda, toplumda görülme sıklığının arttığı da söylenmektedir. Anafilaksi ani gelişir ve yaşamı çok ciddi bir şekilde tehlikeye sokar. Toplumun her kesiminde görülebileceği için, kişilerin ve çevresindekilerin alerjik durumlara karşı bilinçli olması gerekmektedir. Bu durumlar genelde ilaç kullanımı, arı sokmaları ve bazı gıdalardan kaynaklanmaktadır. Bu durumların önüne geçebilmek için bir çok tedbir bulunmaktadır.

Anafilaksi Belirtileri Nelerdir?

Anafilaksi çok hızlı bir şekilde reaksiyon verir. Çoğu zaman birkaç saat içerisinde belirti veren anafilaksi, damar yoluyla yabancı bir maddeye maruz kalınmışsa daha kısa sürede reaksiyon verebilir. Anafilaksi, çoklu bir şekilde belirti verir. Çokludan kasıt, farklı sistemik belirtilerin bir arada olmasıdır. İstatistik olarak verirsek, örneğin; deri %85 civarında belirti verir, solunum sistemi %70 civarında, sindirim sistemi %40 civarında, dolaşım ve sinir sistemi %20 dolaylarında belirti verir. Anlaşılacağı üzere çoğunlukla deri ve üst solunum yolları anormallikleri ile ortaya çıkar.

Daha özel olarak, belirtileri şu şekilde sıralayabiliriz:

• Deri üzerindeki kabarıklık (kurdeşen)
• Derinin herhangi bir yerindeki kızarıklık
• Kaşıntı ve şişme
• Deri altı ödemleri
• Mukoza kaplı deride ödem (göz ve burun akıntısı)
• Morluklar
• Zorlu nefes (hırıltılı nefes)
• Solunum güçlüğü
• Yutkunmada güçlük
• Öksürük
• Ses kısıklığı
• Miyokard enfarktüsü (kalp krizi)
• Kalp ritim bozuklukları (taşikardi veya bradikardi)
• Düşük kan basıncı
• Baş dönmesi
• Mide ağrıları
• Kusma
• Karın bölgesindeki kramplar
• Mide bulantısı
• Baş ağrısı

Anafilaksi belirtileri, vücudun verdiği tepkilerden kaynaklanmaktadır. Örneğin; kalpteki ritim bozuklukları ve başka dolaşım patolojileri, damarların genişlemesine bağlı kan basıncı düşmesinden kaynaklanmaktadır. Aynı şekilde, karın bölgesindeki ağrı ve kramplar, anafilaksiye neden olan gıdaya verilen tepkidir.

Anafilaksi Nedenleri Nelerdir?

Anafilaksi, birçok nedenden dolayı oluşabilir. Altında yatan temel fizyolojik mekanizma tam olarak tanımlanmamış olsa da bazı açıklamalar yapılmıştır. Bağışıklık sisteminin aktifleşmesi mast hücreleri ve bazofiller tarafından üretilen histamin gibi proteinlerin rol oynadığı düşünülmektedir.

Anafilaksiye, kişilere bağlı olarak değişen her çeşit madde sebebiyet verebilir.

Anafilaksiye sebebiyet veren etkenleri şu şekilde sıralayabiliriz;

• Sade gıdalara bağlı olarak ( ağaç yemişi, balık, süt, yumurta, susam, yer fıstığı, pirinç, leblebi…)
• Böcek ve arı sokmalarına bağlı olarak
• Damar içi veya kas içi ilaç kullanımına bağlı olarak (antibiyotikler, aspirin, NSAID, bitkisel ilaçlar, aşılar…)
• Hormonal nedenlere bağlı olarak
• Bitki sütü ve latex gibi alerjen maddelere maruziyete bağlı olarak
• Egzersizlere bağlı olarak
• Katkı madde içerikli gıdalara bağlı olarak (monosodyum glutamat, gıda boyası…)
• Sıcaklığa bağlı olarak
• Radyo kontrast maddelere bağlı olarak (röntgen görüntüleme için kullanılan ilaçlar)
• Nedeni bilinmeyen anafilaksi

Bu sayılan nedenler dışında, kişiye özel olarak başka bir takım nedenler olabilir. Bu tür sebepler de genelde gıdalara bağlanmaktadır. Çünkü; ölüm oranlarına bakıldığında en tehlikeli sebebin yenilen gıdalardan kaynaklandığı gösterilmiştir. Yine egzersize bağlı olarak gelişen anafilaksilerin de temel nedeni, yenilen besinin egzersizle birlikte anafilaksi yaratmasıdır. Egzersiz yapılana dek bu besin gizli bir etkendir. Alerjen maddelerin içeriğinin önemli olduğu  göz önünde bulundurulursa, bazı besinlerin yenilmeden sadece temas ile anafilaksi yaratması da anlaşılabilir.

İlaçlardan kaynaklanan anafilaksi, ilacın türüne göre verilen hücre zararlarından kaynaklanmaktadır. Bu zararlara cevap olarak üretilen histamin gibi proteinler anafilaksiye neden olmaktadır. Histaminin etkileri arasında, kalbi besleyen damarlarda daralma yaratması da sayılabilir. Bu damar spazmları da kalp krizine sebebiyet verebilir. Güncelleştirirsek, bu alerjen maddelere karşı oluşan histamin ve diğer proteinlerden kaynaklanan birçok sistemik reaksiyon gerçekleşebilir.

Bazı anafilaksiler, bağışıklık sisteminden bağımsız olarak oluşabilir. Bu tür anafilaksiler için yeterince bilgi bulunmamaktadır.

Anafilaksi Teşhisi

Anafilaksi tanısı fizik muayene, klinik inceleme ile koyulmaya çalışılır.

Bu tanı genelde, aşağıda sıralanan anafilaksi tanı kriterlerinin en az ikisinin olması halinde konur;

• Tansiyon düşüklüğü
• Solunum yetersizliği
• Deri veya mukoza doku tutulumu
• Sindirim sistemi semptomları
• Bilinen bir alerjen sonrası dolaşım sistemi anormallikleri

Bu durumlardan en az iki-üç tanesinin bulunması halinde kişi anafilaksi halindedir. Hemen tedavi sürecine başlanmalıdır. Uzman doktorların başvurduğu bazı kan testleri de teşhis sürecine katkıda bulunabilir. Kan testleri, böcek sokmaları gibi zehirlere maruziyet sonrası ayrıntılı bilgi alma adına kullanılır.

Etken alerjeni belirlemek adına uzmanlar alerji testi uygularlar. Bu test, genelde sağ kola uygulanır. Sık görülen alerjenlerin deriye uygulanması ile yapılan test, anafilaksiye neden olan etken maddeyi belirlemek adına yardımcı olabilir. Genelde bağışıklığı saptanmış testler uygulandığı için, birçok ilaç ve madde bu testlerle belirlenememektedir.

Anafilaksi Tedavisi

Anafilaksi tedavisi öncelikle kişinin yaşamını korumak adına, görülen semptomlara karşı acil önlemlerle başlar. Nefes almada bir sıkıntı yaşanıyorsa havayolu açılarak oksijen desteği sağlanır. Düşük tansiyon durumunda, hızlı bir şekilde damar içi sıvı verilir. Buna benzer acil önlemler kişinin hayatını tehlikeye sokacak durumlardan uzak durulması için çok önemlidir.

Tedavinin ana hattını epinefrin (adrenalin) oluşturur. Belirtiler başladığı anda kalçadan epinefrin kullanımı önerilmektedir. Bu yüzden alerjik hikayesi olan kişiler ve risk alanında olan kişiler (astım, egzama, alerjik rinit gibi atopik hastalıkları bulunan kişiler) yanında oto-enjeksiyon kitleri bulundurmaları hayat kurtarıcıdır. Klinikte de tedavinin ana hattını epinefrin oluşturmaktadır. Uzman doktor gerekli gördüğü takdirde bazı ilaçlarla birlikte kullanabilir.

Anafilaksi oluşmadan önlemler almak en etkili tedavi biçimidir. Anafilaksi tekrarlayabilen bir hastalık olduğu için; genelde önerilen bu durumu yaratacak koşul ve maddelerden uzak durmaktır. Böyle durumların mümkün olmadığı hallerde de bazı tedaviler geliştirilmiştir. İmmünoterapi ve oral bağışıklık tedavisi gibi tedavi çeşitleri korunma konusunda çok etkili olabilmektedir. Ancak, bu korunma tedavilerinin çok fazla yan etkisi olduğu da gösterilmiştir.

Tüm bunlardan dolayı, en etkili tedavi iyi korunmaktan geçer. Eğer bilinen alerjen bir madde varsa, ona göre bir yaşam tarzı yaratmak çok önemlidir.

Anafilaksi Tedavi Edilmezse

Anafilaksi tedavi edilmediği takdirde ölümcül olabilmektedir. Ölüm, vücudun duyarlılıktan dolayı alerjenlere verdiği ani tepkiden kaynaklanmaktadır. Bunun yanında anafilaksi, kalıcı hasarlar bırakabilmektedir. Anafilaksi sonucu ortaya çıkan dolaşım anormalliklerinden dolayı, ciddi kalp hastalıklarına yol açılabilmektedir.

Anafilaksinin ani başlangıcını göz önünde bulundurursak, yapılamayan her acil müdahale ölümcül olabilir. Örneğin, solunum reaksiyonu ile ilerleyen bir anafilaktik şok sonucu akciğerlerde kalıcı lezyonlar ve bunlara bağlı kronik solunum sıkıntıları ortaya çıkabilmektedir.

Hafif seyirli bir anafilaksi bile, başka bir hastalık bulunduğu takdirde ciddi komplikasyonlara zemin hazırlayabileceği için, dikkatle üzerinde durulması gereken bir konudur. Bu yüzden, bilinen alerjeni veya hikayesinde anafilaksisi bulunan bireyler, her duruma hazırlıklı olmalıdır. Ayrıca bu kişilerin çevresindekileri de bilgilendirmesi çok önemlidir.

Anafilaksiye Ne İyi Gelir?

Anafilaksi, korunma ile üstesinden gelinebilecek bir hastalık olduğu için, en iyi gelen şey alerjenlere karşı korunmadır. Alerjen, alerji ve anaflaksiye neden olabilen maddelere verilen genel isimdir. Bu korunma ancak alerjenin belirlenmesi ile olacağı için, bilgilenmek şarttır. Bazı kurumlar için korunma uygulamaları mevcuttur.

''Alerji eylem planı'' olarak bilinen bu uygulamalar sayesinde okullarda çocuklar, anne ve babalar bu konuda bilinçlendirilir. Bu tür korunmaların yanında, herhangi bir durum için; alerji hikayesi olan bireylerin, alerjisini belirtecek bazı takılar veya eşyalar taşıması hayat kurtarıcı olabilmektedir.

Bilinen alerjisi olan bireylerin yanında epinefrin enjektörleri bulundurması da ani geçirilebilecek bir şoku en az zararla atlatılmasına yardımcı olur. Adrenalin dışında, adrenalinle birlikte kullanılan bazı ilaçlar, belirtilerin şiddetini normal hale getirmek için kullanılabilir. Bunlar dışında immünoterapi ve oral bağışıklık tedavisi gibi korunma yöntemleri vardır. Bunlar, yan etkileri sebebiyle çok tercih edilmezler.

Önceden anafilaksi geçirmiş bireyler ve bilinen bir alerjisi olan bireyler mutlaka çevresindeki kişileri ve ailelerini bilgilendirmelidir.

Anafilaksiye Ne İyi Gelmez?

Anafilaksiye, bu hastalığın etkeni olan hiçbir alerjen madde iyi gelmez. Bunlardan uzak durulması çok önemlidir. Kişinin bunu sağlayabilmesi için, neye alerjisi olduğunu bilmesi ve çevresindekileri de buna göre bilinçlendirmesi beklenir. Bireyin, yaşamını tehlikeye atabilecek dikkatsizlikleri, kişiye zarar verir. Anafilakside ölümler genelde solunum sıkıntıları ve ani kalp yetmezliklerine bağlı gerçekleştiği için, böyle durumlarda acil müdahale hazırlığının bulunmaması hastanın hayatını riske atar.

Anafilaksi İlaçları

Anafilaksi, epinefrin gibi ilaçların kullanımıyla tedavi edilir. Adrenalinin iyi tarafı, alerji hikayesi olan herhangi bir bireyin bunu yanında taşıyabilmesidir. Ani bir durumda kalçadan kas içine enjeksiyonu tavsiye edilir. Adrenalinin, baş ağrısı, titreme, çarpıntı gibi yan etkileri olabilir.

Bunun yanında uzman doktor gerekli gördüğü takdirde, epinefrinin yanında bazı ilaçlar kullanabilir. Salbutamol, antihistamin gibi bu ilaçlar, semptomların tedavisi veya etkili tedavi adına doktor tarafından kullanılır. Birlikte kullanılan bu ilaçların bazılarının etkisinin olup olmadığı net değildir.

Glukagon gibi bazı damar içi uygulamalar, B-blokör kullanan bireylere adrenalin yerine kullanılabilir. Tüm bu ilaçlar ancak uzman doktor gözetiminde kullanılmalıdır.

Çocuklarda Anafilaksi

Çocuklarda anafilaksi gelişiminin en çok görülen sebebi, tüketilen gıdalardır. Bu gıdalara karşı oluşan anafilaksi; çocuğun, gelişim çağında olduğu göz önünde bulundurulursa, bağışıklık sisteminin öğrenme süreci gibi düşünülebilir. Çünkü, bu tür gıda nedenli anafilaksi hikayesi olan çocukların büyük bir çoğunluğu; ilk yetişkinlik çağına girdikleri dönemden itibaren, önceden alerjisi olan gıdaları sorunsuz bir şekilde tüketmeye başlayabilirler.

Ayrıca, riskli grup olarak atopik hastalığı olan çocuklarda (astım, alerjik rinit…) anafilaksi oluşma ihtimali %60 civarındadır. Anafilaksi sonucu hayatını kaybeden çocukların büyük çoğunluğu da bu hastalık grubuna sahip bireylerden oluşur. Örneğin, hayatını kaybedenlerde %90 civarında astım hikayesi de bulunmaktadır.

Gebelerde Anaflaksi

Hamilelik ve doğum sürecinde anaflaksi, hem anne hem bebek için önemli ve ciddi sorunlara neden olabilir. Bu süreçte geçirilen anaflaksi de normal gözlenen belirtiler dışında rahimde kasılmalar, belde ağrı veya genital bölgede kaşıntı görülebilir. Anaflaksi bebekte strese ve erken doğuma neden olabilir. Gebelik sürecinde bu anlamda da takip yapılmalı, riskli gebeler oldukça dikkat etmelidir.

Tedavi sürecinde acil uzmanı dışında bir kadın doğum uzmanı da bulunmalı ve takibi dikkatle yapılmalıdır. Tedavide adrenalin ilk seçilecek ilaçtır ve oksijen desteği de uygulanmalıdır. Annenin ve bebeğin vital bulguları yani tansiyon, nabız, oksijen değerleri ve vücut sıcaklığı takip edilmelidir.

Yetişkinlerde Anafilaksi

Yetişkinlikte görülen anafilaksiye büyük oranda böcek sokmaları sebep verir. Bunlardan korunmak adına başvurulan immünoterapi yöntemleri yetişkinlerde işe yaradığı gösterilmiştir. Aşı terapisi olarak bilinen immünoterapi %80-90 başarı sağlar. Bilinen alerji, anaflaksi öyküsü varlığında bu konuda bilinçli davranmak ve alerjen maddeden uzak durmak, ailenin ve çevrenin bu durumdan haberdar olması, acil durumlar için adrenalin taşınması ve bulundurulması son derece önemlidir.

Anafilaksi için Hangi Doktora Gidilir?

Anafilaksi ani başlangıçlı bir rahatsızlık olduğu ve hayatı ciddi manada tehlikeye soktuğu için; bilinen bir alerjene maruz kalındığında veya belirtiler görüldüğünde ilk olarak Acil uzmanına başvurulmalıdır. Acile gidilmesinin sebebi, öncelik olarak hayatı tehlikeye atabilecek semptomların önüne geçilmek istenmesidir. Ayrıca, semptomların oluştuğu bölgelere göre acil uzmanı kişiyi, belirti risklerini azaltmak adına başka uzmanlara yönlendirebilir. Örneğin deride bir kızarıklık var ise ve sebebi belirsiz ise Dermatoloji uzmanına kişi yönlendirilebilir.

Anafilaksinin nedenini, hangi alerjen maddelere tepki oluştuğunu ve korunma yollarını iyi anlamak adına İmmünoloji uzmanından bilgi alınmalıdır. İmmünoloji uzmanı, bireye özel testler uygulayarak, anafilaksinin altında yatan nedenleri bulmaya çalışır.