Çıban

Çıban Nedir?

Tıbbi adıyla fronkül ya da karbonkül olarak da bilinen çıban hastalığı bir deri enfeksiyonudur. Enfeksiyon bakteri, virüs gibi mikropların vücuda girerek hücrelerde tutunması ve daha sonrasında buralarda çoğalması anlamına gelir. Çıbana sebep olan mikrop genellikle stafilokok aureus adı verilen bir bakteri türüdür. 

Normalde deri bakteri, virüs ve mantarların içeriye girmesine karşı koyan bir bariyer görevi görür. Ancak bariyer bozulduğunda bu mikroorganizmalar deriden içeriye girebilir. Çıban ciltte bakterilerin kıl köklerine ya da yağ bezlerinin kanallarına girerek buralarda bazı belirtiler oluşturması olayıdır. İçeriye giren bu bakteriler çok kısa sürede bir ya da daha fazla kıl kökünün çevresinde şişlikler ortaya çıkarır. Zamanla bu şişlikler daha da büyür ve gerginleşir, ağrısı da artar. Çıban da tek kıl kökü tutulumu varsa buna fronkül adı verilir. Fronküle halk arasında kör çıban adı da verilir. Eğer birden fazla kıl kökü tutulmuşsa buna fronküloz denir. Enfeksiyon deri altındaki yağ dokusunu etkiliyorsa karbonkül adını alır.

Bakterilerin oluşturduğu bu enfeksiyon çok basit bir durumdan yaşamı tehdit edecek kadar boyutlara varabilir. Obez insanlarda ve diyabeti olanlarda daha sık oranda ortaya çıkar.

Sivilceden farklıdır. Çıbanla sivilcenin farkı çıban içerisinde mikrop ve irin bulunur. Ancak sivilcede bulunmaz. Sivilce sıkıldığı zaman kanar. Çıban da sıkıldığında enfeksiyon başka taraflara atılabilir. 

Çıbanın bazı türleri vardır. Bu türler:

• Şark (doğu) Çıbanı: Leishmania (leişmanya) adı verilen bir parazit tarafından oluşturulur. Bu parazit tatarcık (kum) sineği tarafından taşınır ve bu sineğin insanları ısırmasıyla deriden içeri bulaşır. Bağdat çıbanı adı da verilen bu hastalıkta yüzlerde, ellerde ve ayaklarda sivilce gibi başlar. Yavaş yavaş büyüyerek bir iki cm boyutlarına ulaşır. Yara halini alır. Bu hastalık parazitleri öldürücü ilaçlar ile tedavi edilerek iyileştirilir. Tedavi edilmediği taktirde yara yerinde iz kalabilir.
• Kara Çıban: Esas olarak şarbon hastalığıdır. Halk arasında kara çıban denilir. Çoban çıbanı da denilen bu hastalık Basillus Anthracis adlı bir bakteriden bulaşır. Basillus Anthracis bakterisi genelde koyun, keçi ya da inek gibi hayvanlardan insanlara bulaşır. Deride hastalık yapar ancak bunun yanında akciğer ve bağırsakta da hastalık oluşturabilir. Daha sık olarak deri şarbonu görülür. Mikrobiyotiğin girdiği deri kısmında kabarıklık ve kaşıntı ile başlar. İlerleyen bir iki günlerde içi su dolu kabarcıklara dönüşür. Penisilin gibi antibiyotik türevi ilaçlarla tedavi edilir.
• Şirpençe Çıbanı: Aslan pençesi olarak da bilinir. Tıbbi olarak bilinen adı ise karbonküldür. Deri altı yağ dokusunun etkilendiği enfeksiyon sonucu meydana gelir. Deride şişlik, kızarıklık, irin gibi bulguların yanında aynı zamanda kana geçerek ateş, titreme gibi enfeksiyon bulgulara da sebep olabilir. Fronküle göre daha ağır seyretme eğilimindedir. Antibiyotik verilerek tedavi edilir. 

Çıban Belirtileri Nelerdir?

Çıban en sık olarak boyunda, ensede, kalçada, kollarda, sırtta ve bacaklarda ortaya çıkar. Ayrıca koltuk altında ve genital bölge gibi sıcak ve nemli yerlerde de ortaya çıkabilir. Her iki çıban türü de cildin altında şişmeye neden olur. Bunun yanında bazı belirtiler de verirler:

• Pembe ya da kırmızı renkli yumrular olarak hızla ortaya çıkar.
• Genellikle bu yumrular ağrılıdır.
• Şişliğin çevresindeki cilt kırmızı, iltihaplı ve hassastır.
• Oluşan yumrular birkaç gün içinde irinle dolar ve daha da büyür. Sertleşir.
• Büyüdükçe ağrısı artar. 
• Çıbanlar uygulama olmadan kendiliğinden geçebilir. İki gün ile üç hafta arasında patlarlar ve yara izi bırakmadan iyileşirler.
• Karbonkülde ateş, yorgun ve bitkin hissetme gibi başka belirtiler de ortaya çıkabilir.

Çıban Nedenleri Nelerdir?

Çıbana sebep olan etken bir bakteri türü olan Stafilokok aureus’tur. Sağlıklı insan bu bakteriyi birçok bölgesinde barındırabilir. İnsanda özellikle deri, burun ve boğazda yaşarlar. Genelde vücudun immün sistemi (bağışıklık sistemi) bu bakterileri baskılar ve zarar vermelerini engeller. 

Ancak bazen deri üzerinde bir çizikten, yaradan ya da kıl folikülleri aracılığıyla bu bakteri deri altına geçebilir ve burada enfeksiyona yol açabilir. Enfeksiyona yol açtıklarında deride kızarıklık ve şişlik meydana getirirler.

Cilt enfekte olduğunda bağışıklık sisteminin savunma hücrelerini bu bölgeye gönderir. Savunma hücrelerinden lökositler (beyaz kan hücreleri) bölgeye gelir. Burada inflamasyon (iltihap) oluşur. Oluşan bu iltihap vücudun savunma sisteminin çalıştığının bir göstergesidir. Sonuçta hem lökositler tarafından öldürülen bakterilerin hem ölen lökositlerin hem de ölü derilerin birikmesi sonucunda daha önceden oluşmuş olan şişliğin içerisinde irin oluşumu meydana gelir. 

Çıban kasıkta, vajinada, genital bölgede, memede, bikini bölgesi gibi sıcak ve nemli bölgelerde bakteri üremesinin kolay olması nedeniyle daha sık görülebilir. 

Çıban için Risk Faktörleri Nelerdir?

Normalde insan vücudu çıban gelişimine yol açan bakterilerin deri altına geçmesini engeller ve geçse bile savunma hücreleri tarafından öldürülürler. Ancak bazı durumlarda bu bakteriler ya deri altına daha kolayca geçebilir ya da savunma hücreleri yeterince karşı koyamaz. Bunun sonucunda çıban meydana gelebilir. Buna sebep olabilecek bazı riskler şunlardır:

• Diyabet (şeker hastalığı): Yüksek kan şekeri, yüksek glikoz seviyeleri vücut bağışıklık sisteminin oluşan bir enfeksiyona karşı koyabilme ve tepki verme gücünü azaltabilir. Bunun sonucunda çıban gelişebilir.
• Bazı ilaçlar: Vücut bağışıklık sistemini baskılayan bazı ilaçlar hem çıban gelişiminde hem de diğer enfeksiyon nedeniyle oluşan birçok hastalıkta önemli bir risk faktörüdür.
• AIDS ve diğer bazı hastalıklar: HIV virüsünün yol açtığı AIDS gibi bazı hastalıklar insan bağışıklık sistemini baskılayarak etki ederler. Bunun sonucunda birçok hastalık baş gösterebilir. Bağışıklık sisteminin baskılanması önemli bir risk faktörüdür.
• Deri anormallikleri: Özellikle sedef hastalığı olmakla birlikte egzama, sivilce gibi deri bütünlüğünde bozulmalara yol açan bazı durumlar ve hastalıklar bakterilerin deri altına geçişini kolaylaştıracağı için çıban hastalığı açısından önemli bir risk faktörüdür.
• Çıban hastası olan kişiyle yakın temasta bulunmak: Çevrede çıban hastası olan bir kişi olması ve yakın temasta bulunmak bir risk faktörüdür.
• Gençler ve genç yetişkinler: Bu hastalık yaşlılara oranla gençlerde daha yaygın olarak ortaya çıkmaktadır.
• Erkek olmak: Çıban hastalığı erkeklerde kadınlardan daha sık görülmektedir.
• Hijyen koşulları: Hijyen koşulları birçok durumda olduğu gibi bu hastalıkta da dikkat edilmesi gereken önemli bir risk faktörüdür. Kötü hijyen bakterilerin geçişini ve çoğalmasını kolaylaştırır.
• Obeziteye sahip olmak
• Yetersiz beslenmek
• Kalabalık ortamlarda yaşamak
• Sıcak ve nemli iklimlerde yaşamak
• Böbrek ve karaciğer hastalığına sahip olmak

Çıban Teşhisi

Fronkülün (çıbanın) teşhisi çok kolaydır. Çıban şikâyeti ile doktora başvuran hastada ağrılı, kırmızı, sert şişliklerin görülmesi ile tanısı konulabilir. Ayrıca istenilen taktirde çıban içerisindeki irinden örnek alınarak bakteri analizi de yapılabilir.

Çıban Tedavisi

Çıban da belirtiler iki haftayı geçmediği, şişlikler patlamadığı ve çok acı verecek düzeye ulaşmadığı sürece genelde tedavi verilmesine gerek yoktur. Çoğunlukla doktora başvurulduğunda çıban şişlikleri kendiliğinden boşalmış ve iyileşmeye başlama döneminde olur. 

Tedavide en önemli basamak hijyendir. Hijyene dikkat etmek önemlidir. Özellikle ellerin sık sık ve bol su ve antibiyotiklerle yıkanması gereklidir. Ayrıca çıbanın temizliği de önemlidir. Hafif hafif çok fazla baskı uygulamadan temizliği gerçekleştirilmelidir. 

Ancak inatçı çıban ortaya çıktığında bunun tedavisi öncelikle bu şişlikleri boşaltmak ve iyileşmesini destekleyici adımlar gerçekleştirmeyi içerir. Sıcak kompresler (baskı uygulama) bir çıbanın açılmasını hızlandırmada yardımcı olur. Boşalmasını hızlandırmak için gün boyunca uygulamaya devam etmek gerekir.

Stafilokok aureus bakterilerinin çıban bölgelerinden vücudun diğer bölgelerine yayılmasını önlemek için elleri sıcak su ve antibakteriyel sabunlarla yıkamak gerekir. Eğer çıbanın sebebi farklı bir mikroorganizma ise bu organizmaya karşı özel ilaç tedavileri de uygulanabilir.

Eğer bir çıban açılmadan kalır ve çok ağrı verici olmaya başlarsa hemen bir doktora görünmek gerekir. Doktor enfeksiyonu temizlemek için antibiyotik verebilir. Şişliklere insizyon (kesme) ve drenaj (boşaltma) uygulayabilir.

Vajinada çıban, makatta çıban, kasıkta çıban ya da genital bölgede çıban görüldüğünde apse oluşmaması için vücut üzerine yapışan, baskı uygulayan giysilerden uzak durmak gerekir. Derinin temiz tutulması da önemlidir. Genital bölge gibi boşaltılması zor bölgelerde çıkan çıbanlarda antibiyotik tedavisi verilebilir. 

Çıban Tedavi Edilmezse

Bir fronkül (çıban) genelde kendiliğinden geçer. Ancak kendiliğinden geçmediği ve daha da kötüleştiği zaman en kısa sürede tedavi edilmesi gerekir. Tedavi uygulanmayan durumlarda çok daha tehlikeli durumlar ortaya çıkabilir. Bu durumlardan bazıları şunlardır:

• Kan zehirlenmesi: Bakteriyemi olarak da bilinen enfeksiyonun kana yayılması çok önemli bir komplikasyondur. Çıban tedavi edilmediği taktirde ortaya çıkabilir. Kan dolaşımında bakterinin olması ciddi organ fonksiyonlarının bozulmasına sebep olabilir.
• Metisilin dirençli Staf. Aureus: Bazen enfeksiyon etkeni stafilokok aureus tedavi olarak verilebilen metisilin isimli antibiyotiğe karşı dirençli olabilir. Bu durumlarda tedaviyi zorlaştırabilir. Metisilin dirençli enfeksiyonlarda tedavi için daha spesifik antibiyotik ilaçlar kullanılması gerekir.
• Beyin, kalp, kemik enfeksiyonları
• Kalıcı yara izi oluşumu

Çıbana Ne İyi Gelir?

Çıban hastalığını önlemede, ilerlemesini ve yayılmasını engellemede bazı durumlar vardır. Bunlar:

• Ellerinizi sıcak suyla ve antibakteriyel sabunlarla sık sık yıkayın.
• Yaranın temizlenmesi ve üzerinin kapatılması konusunda doktor tarafından söylenen şekilde uygulamaları gerçekleştirin.
• Çarşaf, giysiler, havlu, tıraş makinesi vb. gibi kişisel olan eşyalarınızı başkalarıyla paylaşmayın. Kullanımlardan sonra temizleyin.
• Çıban şişliklerini sıcak suda hafif bir şekilde temizleyin.
• Bu enfeksiyona sahip diğer insanlarla yakın temastan uzak durun.
• Ağrıyı azaltmak amacıyla sıcak su ve bezle uygulamalar yapın. 

Çıbana Ne İyi Gelmez?

Çıban da yapılmaması gereken bazı durumlar vardır. Bunlar:

• Çıbanlara sert baskılar uygulamayın. Kendiniz sıkmaya, iğnelemeye ve açmaya çalışmayın. Çıban sıkma ya da çıban patlatma tedavide yeri olmayan bir uygulamadır. Enfeksiyonun daha fazla yayılmasına sebep olabilir. 
• Kirli ellerle çıbanlar üzerine dokunmayın.
• Temiz olmayan ortamlardan uzak durun. 
• Temiz olmayan giysilerden, havlulardan vb. uzak durun.
• Giysileri, havluları, çarşafları ve tıraş makinesi gibi kişisel eşyaları başkalarıyla paylaşmayın. Başkalarının kişisel eşyalarını kullanmayın.

Çıban İlaçları

Fronkül (çıban) genelde ilaç tedavisine gerek kalmadan kendiliğinden iyileşir. Ancak iki haftadan uzamış durumlarda ya da şiddetinin arttığı durumlarda bazı ilaç tedavisi uygulanabilir. Bu ilaç tedavileri antibiyotik (bakteriyi öldürücü) tedavilerdir. Bazıları oral olarak (ağızdan alınan, hap) kullanılırken bazıları direkt çıban şişlikleri üzerine uygulanır. Bu ilaçlar: 

• Sefprozil: Bakteri hücre duvarının sentezlenmesini engelleyen sefalosporin grubu güçlü bir antibiyotiktir. Gebelik kategorisi B’dir. Gebelerde kullanılabilir. Ağızdan alınarak kullanılır. 
• Basitrasin: Basillus subtilis grubu mikroorganizmalardan elde edilen bir antibiyotiktir. Antibakteriyel amaçlı merhem olarak yara üzerine uygulanır.

Çıban Ameliyatı

Bazen steril şartlar altında çıbanın içerisinde bulunan ölü beyaz kan hücreleri, ölü bakteriler ve ölü derilerden oluşan irinin boşaltılması işlemi uygulanabilir. Buna çıban ameliyatı denilir.

Çıban için Hangi Doktora Gidilir?

Çıban belirtileri ortaya çıktığı ilk andan itibaren önemsenmelidir. Çıbanların belirtileri ortaya çıktıktan iki hafta süresince düzelmezse, yüzde oluşan bir çıban görünümü önemli ölçüde etkilerse en kısa sürede bir doktora gidilmelidir. Ayrıca çıban yüzde ve kulak arkasındaysa, çok fazla sayıdaysa, çok sık tekrarlıyorsa, giderek beklenenden daha büyük boyutlara ulaşıyorsa ve bunların yanında ateş, halsizlik ve titreme şikayetleri (karbonkül belirtileri) varsa mutlaka doktora gidilmelidir.

Çıban hastalığı olduğunu düşünüyorsanız ya da derinizdeki bir hastalıktan dolayı öncelikle bir dermatoloji bölümüne (deri ve zührevi hastalıklar bölümüne) gitmelisiniz.